ماجرای کمبود اعتبار حفاظت و مرمت ابنیه تاریخی در کشور حتی آثاری که در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده‌اند فقط مخصوص دولت سیزدهم و سال‌های اخیر نیست. بلکه سهم میراث فرهنگی از برنامه‌های بودجه همیشه یکی از مورد انتقادترین مباحث از سوی کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی است که اینها با افزایش مشکلات اقتصادی کشور و خزانه خالی، به اوج خود رسیده است. این بار چالش بی‌اعتباری، گریبان قلعه قمیشلو در تیران و کرون اصفهان را گرفت. بنایی که در سال 1380 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

20 دی بود که رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری شهرستان تیران و کرون، در گفت‌وگویی با ایسنا خبر از نبود اعتبار برای حفاظت و مرمت قلعه قمیشلو می‌دهد؛ بنایی که نیازمند مرمت اضطراری است.
محسن مظاهری گفت: امسال هیچ اعتبار ملی و استانی نداشته‌ایم و تنها از اعتبارات سفر رئیس‌جمهوری ۶۰۰ میلیون تومان برای مرمت آثار تاریخی اختصاص یافته است. اعتبارات تخصیصی برای مرمت آثار تاریخی به هیچ وجه کافی نیست، به طوری که امسال فقط ۶۰۰ میلیون تومان برای مرمت قلعه قمیشلو در نظر گرفته شد، در حالی که برای مرمت این بنا نزدیک به ۲ میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
به گفته او امسال مقرر شده بود از اعتبارات سفر رئیس جمهور ۱۱ میلیارد تومان برای مرمت این آثار تخصیص یابد. بسیاری از آثار تاریخی شهرستان که نیاز به مرمت اساسی دارند و ثبت ملی هم هستند به تدریج و با بارش باران دچار تخریب‌هایی شده‌اند. برای امسال و تاکنون یک‌دهم از اعتبار مورد نیاز مرمت آثار تاریخی تخصیص پیدا کرده است.
شاید بخش خصوصی
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور طی سال‌های گذشته ساز و کاری به عنوان صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی برای استفاده از توان بخش خصوصی در نگهداری، مرمت و باززنده‌سازی‌ برخی ابنیه شخص تاریخی تعیین کرد. اما این مجموعه فقط در مورد بناهایی که در فهرست این نهاد قرار داشته باشند، مسئولیت دارد. تجربه‌های فراوانی از مشارکت بخش خصوصی و دولت در حوزه میراثی که یا به ثبت رسیده و دارای مالک حقیقی هستند یا می‌تواند مشمول بند دال اصل 44 قانون اساسی نباشند. گرچه مشارکت بخش خصوصی در شیوه مرمت و کاربری‌های تعریف شده برای ساختمان‌های تاریخی همیشه مورد انتقاد فنی مرمت‌گران و کارشناسان میراث فرهنگی کشور بوده است.
رضا سامه، مدیرکل دفتر پایگاه‌های ملی و جهانی وزارت‌ میراث ‌فرهنگی بر این نظر است که شاید بتوان برای این بنا و تامین اعتبار مورد نیاز چاره‌ای خارج از اعتبارات وزارتخانه پیدا کرد. او به «پیام‌ ما» می‌گوید: اگر این قلعه در فهرست بناهای صندوق احیا بود طبیعتا می‌توانستیم در همکاری با بخش خصوصی بنا را مرمت و احیا کنیم. اما در مورد این بنا که در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است باید بررسی شود که از چه راهی می‌توانیم با سرعت بیشتری برای این بنا چاره‌جویی کنیم.
احمد تجری، مدیرکل دفتر ‌سرمایه‌گذاری، زیرساخت و مناطق نمونه گردشگری این وزارتخانه هم به «پیام ‌ما» می‌گوید: در صورت ورود سرمایه‌گذار بخش خصوصی، اگر امکان واگذاری آن وجود داشته باشد، می‌توان بنا را به نفع توسعه سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری در اختیار سرمایه‌گذار قرار داد. اما بیشتر باید در حوزه میراث برای آن تصمیم‌گیری شود. بناهایی که در شمار بناهای نفیس به حساب‌ نیایند قابلیت واگذاری به بخش خصوصی برای احیا و کاربری را دارند. مثلا در صورت احیا برای ایجاد یک محل اقامتی می‌تواند مشمول تسهیلات و بسته‌های تشویقی وزارتخانه شود.
بنا را رها کنند بهتر است
با وجود اینکه گاهی به نظر می‌رسد ورود بخش خصوصی تنها گزینه پیش‌روی برخی بناهای تاریخی کشور است اما مهدی حجت، معمار و کارشناس شناخته شده میراث فرهنگی معتقد است در حال حاضر اینکه بنایی به حال خودش رها شود بهتر از سپردن یک بنا به دست بخش خصوصی است.
حجت به «پیام‌ ما» می‌گوید: «بخش خصوصی با نگاه تجاری یک بنا را مرمت می‌کند که این دیدگاه برای یک تجارت درست است. باید مرمت یک بنا برایش بصرفد. در شرایط فعلی که دولت از نظر مالی بسیار در مضیقه است بهتر است اصلا سراغ بخش خصوص را نگیرد. چون عملا به هر آنچه خواست بخش خصوصی است، تن می‌دهد. پیش از این نیز دولت در مشارکت با بخش خصوصی چندان موفق عمل نکرده است. چون حداقل نظارت را هم در تدوین طرح و هم اجرا خواهد داشت.»
او در مورد حدود نظارت شورای فنی وزارتخانه در مراحل تدوین و اجرای طرح مرمت یک بنای تاریخی ثبتی نیز توضیح می‌دهد: دولت موظف است اعتبار لازم برای حداقل حفاظت و نگهداری را تامین کند. در این شرایط حتی شورای فنی هم از خواست سرمایه‌گذار تمکین می‌کند. یعنی برای به نتیجه رسیدن از بسیاری از استانداردها چشم‌پوشی می‌کند. همچنین در زمان اجرا حداقل نظارت وجود دارد. علاوه بر این معمولا مرمت بخش خصوصی براساس یک کلیشه یکسان تجاری انجام می‌شود نه بر‌اساس مطالعه و هویت بنا. بنابراین من صلاح نمی‌دانم هیچ بنایی به بخش خصوصی سپرده شود.
بحث بر سر مرمت اضطراری قلعه قمیشلو در حالی بدون راه‌حل به نظر می‌رسد که مدیر اداره شهرستان تیران و کرون تابستان گذشته اعلام کرده بود این بنا در حال حاضر بیش از 20 میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. عددی که به نظر می‌رسد تا سال‌های آتی نیز تامین نشود. این قلعه مهمترین اثر تاریخی و ثبت ملی شهرستان تیران و کرون است که از دوران حکومت ظل السلطان قاجار در نواحی اصفهان و به عنوان تنها اثر به جا مانده از ظل السلطان در استان اصفهان محسوب می‌شود. این قلعه قاجاری با مساحت تقریبی ۱۰۰۰۰متر مربع در دل پارک ملی قمیشلو که زمانی منطقه قرق ظل‌السلطان بوده است بنا نهاده شده است و ‌به‌دلیل آب و هوای خنک و مطبوعی که دارد برای شکار و تفریح این شاهزاده قجری در ماه‌های گرم سال استفاده می‌شده است.
این قلعه با معماری کم‌نظیر دارای ۱۱حیاط بزرگ و کوچک و ۱۱۰ فضای سنتی و اتاق است. در چهار طرف آن چهار در اصلی موجود و دارای شاه‌نشین، حرمسرا، مطبخ، اصطبل، آشپزخانه خصوصی و عمومی، شربت‌خانه، اندرونی و حمام و جزییات بسیاری است. در این قلعه دو اتاق عکس منحصر به فرد از دوران قاجار به یادگار مانده که بیشترً عکس‌ها مربوط به وقایع حدود 150 سال پیش اروپا و کشورهای اروپایی است. به دلیل نبود حفاظت به‌ویژه در حوزه آثار این بنا، عکس‌های موجود در یکی از اتاق‌های عکس این قلعه تقریبا به تمامی از بین رفته است.