ایران روزهای عجیبی را می‌‌گذارند‌، در صحبت افراد سخنی جز تحلیل وقایع و ناآرامی‌های اخیر و یا ذکر خبر درباره آن نیست. در چنین زمانه‌ای هرگونه مطلب یا سخنی درباره محیط زیست و منابع طبیعی ممکن است چندان دیده یا شنیده نشود‌، اما این بدان معنا نیست که در این حوزه تصمیم‌گیری نمی‌شود و یا رویدادهایی اتفاق نمی‌افتد. «تقی شامخی» پیشکسوت حوزه جنگل و استاد بازنشسته دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در گفت وگو با «پیام ما» بر این نظر است که در چنین برهه‌هایی ممکن است دست‌اندازی از سوی فرصت‌طلبان پیش بیاید و از این رو پرداختن به مقوله محیط زیست و منابع طبیعی ضرورتی مضاعف می‌یابد.

در وضعیت کنونی که کشور با مسائل اجتماعی و سیاسی عدیده‌ای روبه‌رو است، چه مخاطرات و مسائلی ممکن است در حوزه جنگل و منابع طبیعی فراموش شود؟
زمانی که در جامعه شرایط خاصی به وجود می‌آید که ذهن‌ها را متوجه خود می‌‌کند توجه به مسائل محیط زیست و منابع طبیعی در ذهن مردم کمرنگ‌تر می‌شود. در چنین وضعیتی اولویت‌های دیگری برای مردم مطرح است و همین امر فرصت خوبی را برای کسانی مهیا می‌کند تا اقدام به تجاوز به منابع ملی و عرصه‌های طبیعی و تخریب جنگل‌ها و تخریب مراتع کنند. به سخن دیگر در شرایطی که تمرکز روی این حوزه کم شده و همه ذهن‌ها متوجه مسائل دیگر است کسانی که نقشه‌ها و برنامه‌هایی داشتند ولی نگران بودند با آنها برخوردی شود یا برایشان پرونده‌ای تشکیل شود از این موقعیت استفاده می‌کنند و می‌توانند روزهای تلخی را برای منابع طبیعی و محیط زیست به وجود آورند. زمان جنگ را همگی به خاطر داریم. در این دوره چون بیشتر نیروها درگیر مسائل جنگ بودند توجه به این مسائل کمتر و تخریب منابع طبیعی و محیط زیست خیلی شدیدتر اتفاق افتاد. حال این تخریب در بحث محیط زیست طبیعی به یک شکل است و در بحث محیط زیست شهری و صنعتی به شکل دیگری. در تمام این موارد آنهایی که مامور اجرای حکم هستند و مردم و محافل خبری توجه‌شان به سمت دیگری است، شاهد افزایش سوءاستفاده‌ها هستیم.

ما در شرایطی هستیم که نظم سنتی را نداریم و اگر نظارت قانونی هم کمرنگ شود برخی برای خودشان منافعی قائل می‌شوند که در نهایت به اختلاف و تشنج بیشتر در جامعه منجر می‌شود. از این رو باید از کسانی که کار حفاظت از این عرصه‌ها را دارند درخواست کرد این روزها توجه بیشتری به این موضوع داشته باشند

در چنین شرایطی که شما از بالا رفتن آمار سوءاستفاده‌ها سخن می‌گویید چه باید کرد؟
نکته مثبتی که می‌شود در مقابل این وضعیت به آن اشاره کرد‌ این است که در طول بیش از 40 سال گذشته در شبکه‌های خبری،‌ فضای مجازی و مطبوعات نگاه تخصصی به منابع طبیعی و محیط زیست رشد زیادی داشته است. ما خبرنگارهای تخصصی در زمینه‌های منابع طبیعی و محیط زیست داریم، نشریاتی که توجه اول‌شان این حوزه است و همینطور افراد معمولی که با فرصتی که دنیای مجازی برای آنها فراهم کرده است اطلاعات خوبی از تخریب‌ها یا نابسامانی‌ها دارند و آنها را را منعکس می‌کنند. البته قبول دارم با محدودیت در فضای مجازی ممکن است خبرهای مرتبط با این سوءاستفاده‌ها چندان که باید دیده نشود ولی در عین حال خبرنگاری تخصصی و فضاهای مجازی که افراد تلاش می‌کنند به هر شکلی به آن دسترسی داشته باشند را نباید دست کم گرفت. از این رو خبرنگارانی که در این حوزه قلم می‌زنند بایستی به علت شرایط فوق‌العاده کشور رسالت خود را فراموش نکنند بلکه حتی تلاش خود را بیشتر کنند زیرا ما در وضعیتی هستیم که ممکن است سوء‌استفاده بیشتر شود. باید توجه داشته باشیم در حوزه منابع طبیعی، جنگل و مرتع و آبخیز و محیط زیست تخریب به سرعت اتفاق می‌افتد اما ترمیم آن در مقابل سال‌ها وقت می‌گیرد و در مواردی عملی هم نیست. نمونه آن شخم زدن اراضی شیبدار است که دهه‌هاست در کشور شاهد آن هستیم و باعث شده در زمان بارندگی شاهد فرسایش خاک باشیم. ترمیم فرسایشی که از این تخریب به وجود آمده سال‌ها زمان می‌برد. از این رو ضروری است نیروهایی که در حوزه محیط زیست و منابع طبیعی کار می‌کنند و قلم می‌زنند در عین اینکه مشابه سایر شهروندان توجه‌شان به کل مسائل جامعه باشد ولی رسالت خود را هم فراموش نکنند.
چالش‌های مرتبط با محیط ‌زیست در مواردی به تنش‌های اجتماعی در جامعه ایران منجر شده،‌ نمونه آن را در خوزستان یا اصفهان و ..درباره آب دیده‌ایم. به نظر شما در وضعیت کنونی کدام مخاطرات محیط ‌زیستی هستند که اگر به آنها نپردازیم با بحران مواجه خواهیم شد؟
ما اگر در ایران بحران آب را داریم به این دلیل است که سال‌هاست درباره مدیریت آب در کشور کوتاهی کرده‌ایم. جنگل و مرتع بهترین ذخیره‌کنندگان آب و محافظان آن هستند. ما می‌دانیم در فلات ایران اگر منابع آب پایداری داریم به واسطه آب‌هایی است که زاگرس باعث ذخیره و جاری شدن آنها می‌شود. وقتی ما جنگل‌ها و مراتع مان را تخریب می‌کنیم، زمینه کم‌آبی‌ها را هم به‌تبع آن فراهم کرده‌ایم،‌ به ویژه آنکه ما در کنار این مدیریت نادرست تغییر اقلیم را هم داریم که اثر اقدامات انسانی را تشدید می‌کند. در زاگرس در گذشته برف بیشتری در زمستان داشتیم، این برف با ذوب شدن تدریجی، ذخایر آب زیرزمینی را به وجود می‌آورد و چشمه‌هایی که از آنجا سرچشمه می‌گرفت را تامین می‌کرد. وقتی برف کاهش یابد و جنگل و مرتع تخریب شده باشد به این معناست که ما ذخیره‌ای که برف می‌توانست برای آب‌های زیرزمینی به وجود آورد را از دست داده‌ایم. اینها مسائلی است که ما سال‌هاست با آن مواجه هستیم و خواهیم بود، در حالی که می‌توانستیم برای آن راهکار درستی بیندیشیم. در گذشته در مراتع‌مان شاهد نظم یک سنتی بودیم که عرصه‌ها بر اساس آن مدیریت می‌شد. بر مبنای این نظم توافق‌ها و سامانه‌های عرفی را در روستا و عشایر داشتیم که میزبان بهره‌برداری را به شکلی مشخص می‌کرد شد تا خسارت کمتری وارد شود. در حال حاضر این سامانه‌ها و نظام‌های عرفی به شدت ضعیف و مسئولیت کلی آن به دولت داده شده تا در چارچوب سازمان منابع طبیعی‌، مراتع و جنگل‌ها مدیریت شوند. با این حال زمانی که توجهات اجتماعی به سمت مسائل دیگری است و حتی مسئولان هم کمتر به این موضوع توجه می‌کنند، زمینه برای تخریب محیط‌زیست و منابع طبیعی بیشتر می‌شود. ما در شرایطی هستیم که نظم سنتی را نداریم و اگر نظارت قانونی هم کمرنگ شود برخی برای خودشان منافعی قائل می‌شوند که در نهایت به اختلاف و تشنج بیشتر در جامعه منجر می‌شود. از این رو باید از کسانی که کار حفاظت از این عرصه‌ها را دارند درخواست کرد این روزها توجه بیشتری به این موضوع داشته باشند.

زمان جنگ را همگی به خاطر داریم. در این دوره چون بیشتر نیروها درگیر مسائل جنگ بودند توجه به این مسائل کمتر و تخریب منابع طبیعی و محیط زیست خیلی شدیدتر اتفاق افتاد

شما دهه‌هاست به عنوان کارشناس و استاد دانشگاه تصمیم‌هایی گرفته شده در این حوزه و سایر حوزه‌ها را رصد کرده‌اید،‌ آیا اراده‌ای را برای اصلاح حکمرانی منابع طبیعی می‌بینید؟
سیستم مدیریت جامعه به هم پیوسته است و سیستم اداری از وزارتخانه‌های مختلف و ریاست جمهوری و دستگاه‌های مختلف تشکیل شده است. بنابراین نمی‌‌شود توقع ما از منابع طبیعی و محیط زیست به طور خاص بالا باشد. به خصوص که هر چقدر در شرایط خاص اجتماعی قرار بگیریم توجه مسئولان به این حوزه کمتر می‌شود زیرا اولویت‌ها را موارد دیگر می‌بینند. ما از قدیم بارها در این باره که آیا باید منابع طبیعی جزئی از وزارت جهاد کشاورزی باشد یا خیر صحبت کرده و نظر داده‌ایم. صحبت ما همواره این بود که وقتی وزیر کشاورزی 10 سازمان و معاونت را باید مدیریت کند، طبیعتا معاونتی که مسئول تامین گوشت و مرغ و تخم‌مرغ و نیازهای روزمره و جاری مردم است را با حساسیت بیشتری دنبال می‌کند. به عنوان مثال شاهد بودیم قیمت مرغ و تخم مرغ در محافل خبری واکنش‌های زیادی داشت در حالی که اتفاقاتی که در جنگل‌ها و مراتع می‌افتاد و می‌افتد چنین توجهاتی را جلب نمی‌کنند. از این روست که باز هم شاهدیم در بحران اقتصادی و مشکلات اجتماعی و… توجه‌ کمتری به این حوزه هم می‌شود.