گزارشی از نمایشگاه عکاس سعید فلاح فر به نام «م خاطره»

زیبا مثل چروک صورت مادربزگ

 

نمایشگاه عکس «م خاطره» آثاری از سعید فلاح فر این روزها در گالری «یافته» در معرض دید علاقه‌مندان گذاشته شده. عکس‌های این نمایشگاه مربوط به زلزله بم هستند که پس از ۱۰ سال نگاتیو‌های آن پیدا شده است.

حمزه سلمانی ـ  حدود ۱۰ سال از پنجم دی‌ماه ۱۳۸۲ و زلزله بم گذشته بود که نگاتیو‌های فراموش شده، در زیر زمین خانه پدری عکاس پیدا شد. عکاس یکی از کارشناسان میراث فرهنگی است که روز بعد از زلزله خود را بم می‌رساند. او علاوه بر کارهای تخصصی خود با دوربین آنالوگ تصاویری از بم را ثبت می‌کند. تصاویر ثبت شده با همه عکس‌های زلزله بم فرق دارد و یک تفاوت نگاه خاص در آن‌ها دیده می‌شود. عکس‌هایی که گویی در میان غم و اندوه و ویرانی بم، امید را به تصویر کشیده‌اند. نگاتیو‌های پیدا شده بعد از ظهور روی دیگری هم به ماجرا می‌دهد. در اثر گذر زمان نگاتیو‌ها آسیب دیده‌اند. رد لایه‌هایی از اسید و رنگ آن‌ها را تغییر شکل داده اما نه این‌ که از ارزش عکس‌ها کم کرده‌ باشد. انگار عکس‌های ثبت شده از امید در دل ویرانی بم، حالا با تغییر شکل زیبایی دیگری  پیدا کرده‌اند. این روزها ۹ عکس «سعید فلاح فر» در نمایشگاهی با عنوان «م خاطره» در گالری «یافته» در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است.

با ورود به گالری «یافته» در اولین برخورد با آثاری روبه‌رو می‌شوید که به نظر آسیب دیده‌اند و ایراد‌های فنی در آن‌ها وجود دارد. اما این همه ماجرا نیست. چرا که این عکس‌های ۱۲۰ در ۱۸۰ با چینشی متفاوت حرف‌های زیادی برای گفتن دارند. حرف‌هایی از جنس زمان و امید و زیبایی.

زیبایی که با زمان از بین نرفت

«سعید فلاح فر» می‌گوید زمان در عکس‌هایش نقش مهمی‌دارند: «زمان پدیده‌های عجیبی است. آدم درست لحظه‌ای که فکر می‌کند زمان را فهمیده، متوجه می‌شود هیچ ادراکی از آن ندارد. اینقدر پیچیده که حتی ما نمی‌دانیم زمان یک تعریف است یا یک قرارداد. چیزی است که خلق شده و وجود داره و یا چیزی است که نو به نو به وجود می‌آید؟ عمدتا شناخت ما از زمان بیشتر به مصداق‌ها و اتفاقاتی است که بستگی به زمان دارد نه خود زمان. من دایم با این معنا کلنجار می‌روم تا بتوانم بخش بیشتری از این مفهوم را درک کنم. این موضوع تا حدی جدی شده که انگار فکر کردن به زمان برای من مثل یک تمرین ذهنی شده است. این نمایشگاه وجه مشترکی در دو مقیاس مشترک زمان است.»

این هنرمند توضیح می‌دهد که ۲ موضوع مهم در این عکس‌ها شکل گرفته است؛ از یک طرف تخریب ارگ بم به عنوان یک یادگاری چند هزار ساله و از طرفی تخریب نگاتیوهای ثبت‌ شده از آن در طی حدود ۱۰ سال: «هر دو این اتفاقات یک معنا را می‌دهد. شاید برای نسل جدید این عکس‌ها پر از ایراد‌های فنی باشد اما برای من زیبا هستند. برای من مثل چروک صورت مادربزرگ‌ها زیباست. از نظر من عبور و مرور زمان است.»

امید در دل ویرانی

فلاح فر که زمان زلزله بم به عنوان کارشناس میراث فرهنگی به رفته بود در مورد شکل گیری نمایشگاه می‌گوید: « شکل گیری نمایشگاه از این قرار است که من روز بعد از زلزله بم به عنوان کارشناس میراث فرهنگی به بم رفتم و از همان روز اول شروع به عکاسی برای مستند سازی واقعه کردم. بعد از بازگشت متوجه شدیم به طور ناخودآگاه عکس‌ها تفاوت‌هایی با بقیه دارند.  در همه عکس‌ها حیاتی وجود داشت که در بقیه کارها نبود. دردناکی زلزله باعث شده بود که عکاس‌های خبری به موضوع مرگ و نابودی فکر کنند. اما من برعکس انگار نگاهم به زندگی جوری بود که ناخودآگاه احساس می‌کردم بخشی از روند حیات بشری است که دارد اتفاق می‌افتد.»

ماجرا می‌گذرد و حدود ۱۰ سال بعد نگاتیو‌ عکس‌ها پیدا می‌شوند. بعد از ظهور متوجه می‌شود اتفاق‌های عجیبی در این نگاتیو‌ها افتاده. جای چسب، اسید کاغذ، رطوبت، روی هم افتادن نگاتیو‌ها به جا مانده و به یک نشانی از گذشت زمان تبدیل شده است.

«م خاطره» نامی پیوسته با زمان

«م خاطره» نامی که فلاح فر برای نمایشگاهش در گالری «یافته» انتخاب کرده هم دلایلی دارد: «طبیعتا بخشی از زمان به خاطره وصل است. زمان وقتی عبور می‌کند خاطره ساخته می‌شود. این دو مفهوم پیوسته‌ای دارند. از طرف دیگر این نام اشاره به ویرانی‌هایی دارد که به شکلی در ارگ و به شکلی در نگاتیو‌ها دیده می‌شود.»

او  می‌گوید یکی از جذابیت‌های مهم این نمایشگاه این است که یاد ما می‌اندازد زیبای تعریف ثابت و مطلقی ندارد: «بیایید نگاه کنیم و ببینیم هر کدام از ما راجع به زیبایی چه نظری داریم. برای ما زیبایی چیست و حیات برای ما چه معنایی دارد. هویت باقی است و هرچه زمان بخواهد آن را دستکاری کند از بین نمی‌رود. ارگ بم همان است اگرچه یک دیوارش ریخته باشد. نگاتیو همان است اگرچه گوشه ای از آن لک شود.»

چینشی متفاوت با تلفیقی از موسیقی

چیزی دیگری که در این نمایشگاه توجه مخاطب را جلب می‌کند نوع چینش متفاوت عکس‌هاست چیزی که فلاح فر به آن علاقه خاصی دارد: «بر خلاف نمایشگاه‌های مرسوم که عکس‌ها را کنار هم می‌چینند ما عکس‌ها را کنار هم نگذاشتیم. دنبال یک رویداد منسجم هستیم. اصولا اعتقادی به کنار هم چیدن عکس‌ها ندارم. اگر قرار است نمایشگاهی از عکس گذاشته شود باید چیزی فراتر از دیدن عکس مثلا در گوشی موبایل باشد. من اعتقاد به فضای نمایشگاهی دارم.»

موسیقی اختصاصی «محمد نصرتی» قدم زدن در گالری «یافته» و تماشای عکس‌های سعید فلاح فر را دو چندان کرده است. او می‌گوید موسیقی کمک می‌کند تا بیننده با کمک آن به ادراک برسد: «در این نمایشگاه از صدا استفاده شده تا بیننده با کمک آن به ادراک برسد.  راجب تک تک عکس‌ها نمی‌شود نگاه کرد. در مجموع اما مخاطب به یک خلسه‌ای می‌رود که وقتی بیرون‌ آمد دست پر باشد. حداقل سوال های خوبی برای او پیش آمده باشد که با ورق زدن عکس در کتاب یا مانیتور گوشی متفاوت است.»

گالری «یافته» جایی برای نمایش آثار پژوهشی

نمایش عکس‌های فلاح فر در گالری «یافته» هم اتفاقی نبوده و عقبه‌ای دارد. این گالری

«پریا  فردوس» مدیر هنری گالری در خصوص شکل گیری  نمایشگاه «م خاطره» می‌گوید: «پروژه آقای فلاح فر به این شکل بود که بعد از زلزله بم گذر زمان ردی روی نگاتیو‌ها انداخته است. در این نمایشگاه ما به سه کلمه کلیدی مواجه بودیم؛ زمان، امید و زیبایی. از یک بنای  زیبا یعنی ارگ بم عکس‌هایی گرفته شده، از این ثبت زمانی گذشته، این گذر زمان تخریبی روی نگاتیو‌ها انجام داده که به یک زیبایی دوباره رسیده.»

این دومین نمایشگاه گالری یافته است. پیش از این نمایشگاه «مشاغل بدنه» بامحوریت همه چیزهایی که روی زمین روییده و یا به وجود آمده، برگزار شده است.  خط داستانی در این گالری پژوهش محور بودن و هنر معاصر است. مدیر هنری گالری یافته تاکید  دارد که در این گالری متن محور هستیم و کنار عکس‌ها متن هم وجود دارد. نمایشگاه «م خاطره» تا ۲۴ تیر  در گالری «یافته» برگزار می‌شود.