پیام ما | ساعاتی از سفر وزیر امور خارجه روسیه به تهران و دیدار با رئیس‌جمهوری و وزیر امور خارجه ایران نگذشته بود که مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از شام کاری با نماینده ایالات متحده در مذاکرات احیای برجام، از سفر خود به تهران خبر داد و این در حالی است که همزمان وزیر امور خارجه ایران در تماس تلفنی با همتایان چینی و عمانی خود بار دیگر از تعهد ایران به میز مذاکره سخن گفته است.

وزیر امور خارجه روسیه به تهران آمد. همزمان با سفر سفیر جمهوری اسلامی در روسیه به جمهوری چچن و داغستان و دیدار و گفت‌وگوی جداگانه با رئیس‌جمهوری، نخست‌وزیران و مقام‌های ارشد این دو جمهوری خودمختار فدراسیون روسیه. آن‌طور سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه روز چهارشنبه هفته‌ای که گذشت، به خبرگزاری روسی ریانووستی گفته بود سرگئی لاوروف در حالی یکم و دوم تیرماه را در تهران با مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی به گفت‌وگو می‌نشیند که به‌گفته ماریا زاخارووا، این سفر به‌دعوت وزیر خارجه ایران انجام گرفته و طرفین در جریان این سفر به «تبادل‌نظر درباره برخی مسائل بین‌المللی از جمله وضعیت برجام و توافق هسته‌ای» می‌پردازند. همزمان کاظم جلالی که به جمهوری چچن و داغستان رفته بود، در جریان سفر به گروژنی با رمضان قدیروف رئیس‌جمهوری و مسلم خوچییف، نخست‌وزیر چچن گفت‌وگو کرد و در جریان سفر استانی دیگر به منطقه داغستان نیز در مخاچ‌قلعه با عبدالمسلم عبدالمسلم‌اف، نخست وزیری جمهوری داغستان به گفت‌وگو نشست. دیدارها و رایزنی‌هایی که طی آن کاظم جلالی و مقام‌های ارشد دو جمهوری چچن و داغستان بر توسعه همکاری در حوزه‌های اقتصادی، صنعتی، تجاری، علمی، فرهنگی و گردشگری تاکید کردند. اما همزمان با تاکید بر توسعه همکاری‌های ایران با به‌اصطلاح دو استان یا جمهوری خودمختار فدراسیون روسیه، اتفاق دیگری که در تهران رقم خورد و به‌مراتب از اهمیتی بیشتر نیز برخوردار بود، به صحبت‌هایی برمی‌گشت که در جریان سفر سرگئی لاوروف به تهران میان او و همتای ایرانی‌اش و همچنین در جریان دیدار او و سفیر روسیه در تهران با وزیر امور خارجه و رئیس‌جمهوری ایران مطرح شد. دیدارها و گفت‌وگوهایی که شاید به‌نحوی شبیه ‌به آن‌چه از سفر روزهای پایانی دی‌ماه ۱۴۰۰ ابراهیم رئیسی به مسکو به یاد داریم، در مواردی چنان درگیر حواشی مهمتر از متن شد که بعضاً زیر سایه این حواشی پررنگ قرار گرفت.

وزیر امور خارجه روسیه با بیان این‌که «تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران، ناقض برجام است» ابراز امیدواری کرد که «واشنگتن انتخابی منطقی داشته باشد» و خواستار لغو این تحریم‌ها شده و وزیر امور خارجه ایران نیز بار دیگر تاکید کرد که جمهوری اسلامی، مسیر دیپلماسی را مسیری درست می‌داند

اما اگر در جریان آن سفر دی‌ماه ۱۴۰۰ رئیس دولت سیزدهم و هیات حدوداً ۶۰ نفره همراهش به روسیه، این چگونگی استقبال ولادیمیر پوتین و نحوه مواجهه‌اش با ابراهیم رئیسی بود که به‌دلیل رفتار خارج از عرف دیپلماتیک روس‌ها با همتایان ایرانی‌شان، مورد توجه ناظران قرار گرفت و حاشیه‌ساز شد، در تهران اوضاع از جهاتی متفاوت بود. این‌بار بعضی رفتار مقام‌های روسی بود که به دلایلی مشابه آن‌چه زمستان سال گذشته شاهد بودیم، مورد انتقاد افکار عمومی و ناظران قرار گرفت. رفتاری که بعضی ناظران آن را با اشاره به نحوه نشست و برخاست وزیر خارجه روسیه در حضور رئیس‌جمهوری ایران توضیح دادند و برخی با استناد به تعابیر و ادبیاتی که در گفتار وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در جریان صحبت او درباره رئیس‌جمهوری روسیه مورد استفاده قرار گرفت. آن‌جا که حسین امیرعبداللهیان در نشست خبری مشترک با سرگئی لاوروف از تعبیر عجیب «عالیجناب» در وصف ولادیمیر پوتین استفاده کرد، آن‌هم در حالی که ناظران با انتشار تصاویری نحوه نشستن وزیر خارجه روسیه را در حضور رئیس‌جمهوری ایران، مصداق بی‌توجهی این دیپلمات برجسته روس به عرف و آداب دیپلماتیک توصیف کردند.
هرچه بود اما آن‌چه در متن این نشست و برخاست و رفت و آمدهای دیپلماتیک حائز اهمیت بود و نمی‌توان به سادگی از کنارش عبور کرد، تاکید طرفین بر احیای برجام و بازگشت به میز مذاکرات بود. آن‌جا که امیرعبداللهیان در جریان نشست خبری مشترک با لاوروف، پس از ارائه توضیحاتی مبسوط درباره تعامل دوجانبه دو کشور و توافقنامه‌های همکاری که در جریان این سفر به‌منظور گسترش این روابط به امضای طرفین رسیده و نیز اشارتی درباره برخی از مهمترین موضوعات از جمله جنگ روسیه با اوکراین و برخی از دیگر تحولات منطقه در ارتباط با همکاری دو کشور ایران و روسیه با ترکیه و همچنین تحولات سوریه، افغانستان و یمن، از این گفت که «در جریان مذاکره با آقای لاوروف، وضعیت گفت‌وگو وین برای لغو تحریم‌ها را مورد بررسی قرار دادیم.» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ضمن تقدیر از «دو کشور دوست چین و روسیه به‌خاطر مخالفتشان با قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» که البته به‌رغم این مخالفت به تصویب رسید، ابراز امیدواری کرد که «در آینده نزدیک مذاکرات مربوط به لغو تحریم‌ها و احیای برجام از سر گرفته شود»؛ موضع به‌نسبت تازه از جانب جمهوری اسلامی در چند ماهی که از آخرین دور مذاکرات وین و توقف این مذاکرات فاصله گرفته‌ایم. امیرعبداللهیان همچنین از برنامه‌ریزی وزارت امور خارجه برای ازسرگیری مذاکرات وین خبر داد و گفت: «امیدواریم با واقع‌بینی طرف آمریکایی بتوانیم در آینده نزدیک به نقطه نهایی توافق برسیم. در همین راستا آقای لاوروف از مواضع سیاسی ایران در مذاکرات و رسیدن به نقطه نهایی توافق از سوی روسیه تاکید کرد.»
اما در شرایطی که ایران و روسیه به‌دلایلی متفاوت اما هر دو تحت تحریم‌های ایالات متحده قرار گرفته و از قضا به باور بسیاری از ناظران همین وضعیت مشترک دو کشور منجر به نزدیکی و قرابت دوچندان آن‌ها شده و می‌شود، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در ادامه نشست مطبوعاتی مشترک خود با همتای روسش، با بیان این‌که در دولت سیزدهم دو مسیر موازی برای مقابله با تحریم‌ها تعین شده، گفت: «اقدام اول تلاش برای بی‌اثر کردن تحریم‌هاست و مسیر دوم که همزمان با مسیر اول دنبال می‌شود، انجام مذاکره برای لغو تحریم‌ها. امیرعبداللهیان با تاکید بر این‌که «مسئولیت کار مذاکراتی» یا همان راهبرد دوم مورداشاره او، «برعهده دستگاه دیپلماسی است»، به پرسشی دیگر درباره آن‌چه دو هفته پیش در ارتباط با تدوین و ارائه بسته پیشنهادی جدید به ایالات متحده برای بازگشت به مذاکرات وین و لغو تحریم‌ها مطرح کرده بود، پاسخ گفت و تاکید کرد: «قطار مذاکرات هسته‌ای برای لغو تحریم‌ها به ایستگاه‌های سخت و نقطه پایانی خود رسیده و در همین چارچوب گاهی ایجاب می‌کند که توقف چند روزه‌ای در یک ایستگاه خاص را در نظر بگیریم.» او با بیان این‌که گاهی این درخواست توقف از سوی طرف مقابل مطرح شده و گاهی اوقات جمهوری اسلامی برای جمع‌بندی نیازمند توقف موقت مذاکرات بوده»، گفت: «ما در برابر صدور قطعنامه نادرست و غیرمعمولی که با پیشنهاد آمریکا در شورای حکام آژانس علیه ایران به تصویب رسید، 3 گام مهم برای اقدامات اضافه هسته‌ای انجام دادیم که از آن جمله، موضوع ۲۷ دوربین برجامی بود که همانطور که مسئولان سازمان انرژی اتمی گفتند این دوربین‌‌ها از مدار خارج شد.» او با تاکید بر این‌که «ریل مذاکرات در مسیر درست خود قرار دارد»، ابراز امیدواری کرد که طرفین بتوانند مجددا این قطار تعامل و همکاری را روی ریل در حرکت نگه دارند، تکرار کرد: «ایران برای رسیدن به توافقی خوب و پایدار جدی است.»

قائم‌مقام مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از شام کاری با حضور مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و فرستاده ویژه ایالات متحده در موضوع ایران خبر داد و با تاکید بر این‌که در حاشیه این شام کاری، «گفت‌وگوی عمیقی در مورد برجام و چشم اندازهای منطقه‌ای در خاورمیانه به طور وسیع‌ انجام شده»، نوشت: رابرت مالی بر تعهد قاطع آمریکا برای بازگشت به توافق تاکید کرده است

همچنین لاوروف با تاکید بر تلاش ایران و روسیه برای همکاری جهت خنثی‌سازی تحریم‌های یکجانبه آمریکا از افزایش 80 درصدی تجارت دو کشور و دستیابی به تجارت دوجانبه حدوداً 4 میلیارد دلاری به‌رغم تحریم‌های ایالات متحده خبر داد، همچنین از نقص مجدد حقوق بین‌الملل از جانب کاخ سفید در زمانی که از برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل خارج شد، سخن گفت و بر لزوم «احیای بی کم و کاست برجام به همان فرم اولیه که در سال ۲۰۱۵ ایجاد شد و در قالب قطعنامه ۲۲۱۵ مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت»، تاکید کرد. اما در حالی که وزیر امور خارجه روسیه در ادامه با بیان این‌که «تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران، ناقض برجام است» ابراز امیدواری کرد که «واشنگتن انتخابی منطقی داشته باشد» و خواستار لغو این تحریم‌ها شده، امیرعبداللهیان نیز بار دیگر تاکید کرد که جمهوری اسلامی، مسیر دیپلماسی را مسیری درست می‌داند. بر این اساس او در حالی بار دیگر آمریکا را به واقع‌بینی برای رسیدن به مرحله نهایی مذاکرات دعوت کرد که در ادامه با اشاره به تلاش‌های نماینده اتحادیه اروپا در مذاکرات وین برای ادامه این مذاکرات، از اتفاقی مهم نیز پرده برداشت؛ امیرعبداللهیان گفت: «در ساعات گذشته آقای باقری مذاکره‌کننده ارشد ایران در تماس مستمر با آقای مورا بودند و من هم در چند روز اخیر با آقای بورل گفت‌وگو و رایزنی داشته‌ام.»
تاکید وزیر امور خارجه ایران بر ادامه رایزنی‌های او و معاونش با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و معاون این مقام ارشد اتحادیه اروپا که همزمان مسئولیت هماهنگی گفت‌وگوهای وین را نیز از جانب این اتحادیه برعهده دارد، در شرایطی صورت گرفته که هنوز ساعتی از پایان سفر سرگئی لاوروف به تهران نگذشته بود که جوزپ بورل در توییتی که روز گذشته منتشر کرد، از سفر به تهران و دیدار با وزیر امور خارجه و دیگر مقام‌های جمهوری اسلامی خبر داد و دیپلماسی را «تنها راه بازگشت به اجرای توافق و معکوس کردن تنش‌های کنونی» توصیف کرد. خبری که ساعتی بعد با تایید سخنگوی وزارت امور خارجه نیز تایید شد و بر این اساس، سعید خطیب‌زاده اعلام کرد: «در این سفر که در چارچوب رایزنی‌های جاری میان ایران و اتحادیه اروپایی انجام می‌شود در خصوص مناسبات دوجانبه، برخی موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین آخرین وضعیت مذاکرات رفع تحریم‌ها بحث و تبادل‌نظر صورت خواهد گرفت.»
خبر مهم دیگر حتی پیش از انتشار خبر سفر غیرمنتظره جوزف بورل و از طریق حساب کاربری معاونش توییت شد. آن‌جا که انریکه مورا با انتشار تصویری در حساب کاربری‌اش در توییتر، از شام کاری با حضور جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و رابرت مالی فرستاده ویژه ایالات متحده در موضوع ایران در بروکسل خبر داد و با تاکید بر این‌که در حاشیه این شام کاری، «گفت‌وگوی عمیقی در مورد برجام و چشم اندازهای منطقه‌ای در خاورمیانه به طور وسیع‌ انجام شده»، نوشت: «رابرت مالی بر تعهد قاطع آمریکا برای بازگشت به توافق تاکید کرده است.» خبری که به‌باور یک کارشناس ارشد روابط بین‌الملل که سابقه ریاست بر کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس را نیز کارنامه دارد، شاید از جهاتی مهمتر از دیگر تحولات حدود 48 ساعت اخیر باشد. حشمت‌الله فلاحت‌پیشه که در این رابطه با «پیام‌ما» به گفت‌وگو نشسته، باتاکید بر این‌که «آقایان بورل، مورا و مالی شکست برجام را به‌طور طبیعی شکست خود تلقی می‌کنند»، معتقد است: «بعد از بی‌نتیجه ماندن مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم ایران و آمریکا و شکلگیری موانعی که آخرینشان لاینحل باقی ماندن بحث تحریم سپاه از سوی ایالات متحده، شاهد وقفه‌ای جدی در مذاکرات و به حاشیه رفتن برجام بودیم.» او با بیان این‌که در این دوره وقفه طولانی پیام‌هایی میان ایران و آمریکا به‌طور غیرمستقیم رد و بدل شده بود، می‌گوید: «احتمالاً مهمترین موضوع در شام کاری بورل، مورا و مالی انتقال پیام ایالات متحده به ایران بوده و به همین دلیل احتمالا آقای بورل در این سفر به تهران، حامل پیام آمریکا به تهران خواهد بود.»
همزمانی تحولات دیپلماتیک البته همواره حائز اهمیت است و اگر بر این مهم انگشت بگذاریم باید چند تماس تلفنی و رایزنی دیپلماتیک دیگر در این بازه زمانی اشاره کنیم. بدین ترتیب فارغ از آن‌چه در روابط ملتهب تهران-تل‌آویو در سطح مسائل سیاست خارجی و مسکو-کیف و البته واشنگتن-ریاض در جایگاه مسائل حوزه روابط بین‌الملل در این چند روز گذشته شاهد بودیم، تماس تلفنی وزیر خارجه ایران با همتای چینی و عمانی خود نیز بسیار حائز اهمیت است. به‌خصوص آن‌که در جریان تماس امیرعبداللهیان با وانگ‌یی، عضو شورای دولتی و وزیر امور خارجه چین، از ابراهیم رئیسی جهت حضور در اجلاس بریکس که قرار است به میزبانی پکن برگزار شود، دعوت به عمل آورده و همزمان آن‌طور که ماریا زاخارووا، سخنگوی کاخ کرملین با اشاره به سفر احتمالی ولادیمیر پوتین به تهران و شرکت در نشست روند آستانه سفر رئیس‌جمهوری روسیه به تهران را «قطعی» خواند و البته تاکید کرد که «زمان دقیق این سفر هنوز تعیین نشده‌است.» سفری که طبیعتاً چه پیش از سفر رئیسی به پکن انجام شود و چه پس از آن، بی‌تردید در روابط دو کشور حائز اهمیت است.