کلان‌شهر و ترافیک دو عبارت از هم جدانشدنی هستند. این همراهی در مرکز شهرها پیچیده‌تر هم می‌شود. جایی که تردد مشکل است و ترافیک زمان‌ زیادی از شهروندان می‌گیرد. در شهر تهران وجود طرح ترافیک که مانع از ورود خودروهای بدون مجوز به مناطق مرکزی می‌شود راه‌حلی قدیمی بود که همچنان بدون تغییر پابرجاست اما وجود مراکز تجاری و اداری مهم در مرکز شهر، نیاز به تردد را در این مناطق بیشتر می‌کند. یکی از راه حل‌هایی که شهروندان برای غلبه بر این مشکل یافتند استفاده از موتور سیکلت است. وسیله نقلیه‌ای که به تعداد زیاد در تهران وجود دارد. تعداد موتور سیکلت به حدی زیاد است که در برخی از مراکز پرتردد پایتخت یافتن جای پارک حتی برای موتور هم کار آسانی نیست و ترافیکی از موتور ایجاد می‌شود. در این گزارش قصد داریم نقش موتورسیکلت در حمل‌ونقل شهری و مزایا و معایب آن را بررسی کنیم.

بسیاری از افراد که از موتور‌سیکلت در شهر استفاده می‌کنند دلیل انتخاب خود را فرار از ترافیک و حمل‌ونقل سریع‌تر می‌دانند. محبوبه ذاکری‌سهی، معاون مطالعات سازمان حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری در این مورد می‌گوید: متاسفانه، انبوه موتورسیکلت‌ها و موتورسواران قانون‌گریز، به ویژه در محدوده مرکزی شهر، یکی از عوامل اصلی معضل پیچیده و چند بعدی ترافیک شهر تهران هستند. موتورسیکلت‌ها علاوه بر ایجاد بی‌نظمی و اختلالات ترافیکی ناشی از تخلفات گسترده و بسیار خطرناک از جمله ورود ممنوع، ورود به خطوط ویژه اتوبوسرانی تندرو، عبور از چراغ قرمز، تردد در پیاده‌روها و مسیرهای دوچرخه و ورود غیرمجاز به محدوده‌های طرح ترافیک و آلودگی هوا، در بسیاری از موارد سبب بروز خطرهای جدی جانی برای خود و سایر کاربران سیستم حمل‌ونقل می‌شوند.
ذاکری‌سهی در مورد نقش موتورسیکلت‌ها در آلودگی هوای شهرها به پیام‌ما می‌گوید: موتورسیکلت‌ها به دلیل رعایت نکردن ضوابط فنی و نداشتن معاینه فنی که کنترل و سنجش میزان آلودگی‌ آنها را مشابه سایر خودروها انجام دهد، سهم قابل ملاحظه‌ای در آلودگی هوا دارند. براساس برآوردهای شرکت کنترل کیفیت هوا، موتورسیکلت چند برابر یک‌خودروی شخصی آلودگی تولید می‌کند.
راهکاری برای کاهش ترافیک
در برخی از کشورها موتور یک راه‌حل مناسب برای تردد در مراکز شلوغ شهری است. اما چقدر موتورها شهرهای ایران توانستند این نقش را ایفا کنند.
ذاکری‌سهی در جواب به این سوال می‌گوید: استفاده از موتورسیکلت به خودی خود می‌تواند در صورت مساوی بودن با سایر وسایل نقلیه موتوری در قبال قانون و مقررات و رعایت استانداردهای فنی و ایمنی، در بسیاری از مناطق پرترافیک کلان‌شهرها، یک راهکار موثر نیز باشد، کما اینکه در مراکز تجاری و شلوغ شهرهای بزرگ دنیا نیز، این وسیله نقلیه یا وسایل نقلیه کوچک و با ضریب هم‌سنگ سواری کمتر از خودروی معمولی، فعالیت زیادی دارند و ازدحام کمتری را بر شبکه با ظرفیت معین و میزان تردد بالا تحمیل می‌کنند. اما مشکل اصلی موتورسیکلت‌ها در کشور ما، امکان عدم رعایت قوانین و مقررات توسط آنها و پذیرش ضمنی آن توسط همگان است.
اغماض نسبت به تخلفات موتورسواران
شاید در نگاه اول دلیل استفاده زیاد از موتور داشتن صرفه اقتصادی آن باشد اما ذاکری سهی نگاهی متفاوت به این موضوع دارد و می‌گوید: بر خلاف تصور رایج که ازدیاد موتورسیکلت‌ها به دلیل وجود طرح‌های ترافیکی یا شرایط بد اقتصادی است، تعداد بالای موتورسیکلت‌ها در تهران دلیل اصلی‌تری دارد و آن مجاز بودن نسبی آنها به تخلف است. در اغلب موارد، دارندگان موتورسیکلت، دارای خودرو هم هستند ولی به دلیل الزام بیشتر خودرو به پیروی از قوانین راهنمایی و رانندگی و به دلیل اغماض نانوشته نسبت به تخلفات موتورسواران، این وسیله را انتخاب می‌کنند که در ترافیک نمانند و سریع‌تر به مقصد برسند. این بی‌پروایی در تخلف تا آنجا پیش رفته که بنابر شواهد موجود، در مواردی حتی پلیس راهنمایی و رانندگی به دلیل سعی در مقابله با تخلف موتورسوار، مورد ضرب و شتم او نیز واقع شده است. در واقع موتورسیکلت هم به عنوان یک وسیله نقلیه موتوری باید پشت چراغ قرمز منتظر بماند، از بین خطوط حرکت کند، گردش ممنوعه انجام ندهد، خلاف جهت حرکت نکند، سرعت غیر‌مجاز نداشته باشد، وارد معابر پیاده نشود، از نظر فنی و ایمنی استانداردهای لازم را داشته باشد و برای ورود به محدوده‌های ترافیکی عوارض بدهد. در این صورت، چگونه موتورسوار می‌تواند با موتورسیکلت بیست‌دقیقه‌ای برسد در صورتی که سایر وسایل نقلیه همان مسیر را در چهل دقیقه طی می‌کنند؟
نقش موتور‌سیکلت در حوادث رانندگی
شاید در خیابان‌ها شاهد تردد پر سرعت برخی موتورسواران بودیم و این سوال در ذهن ایجاد می‌شود چه درصدی از حوادث رانندگی مرتبط با موتورسواران است. معاون مطالعات سازمان حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری در اینباره می‌گوید: در تهران سالانه و به‌طور متوسط ۶۳۷ نفر (میانگین ۵ سال اخیر) در اثر حوادث رانندگی جان خود را از دست می‌دهند. حدود ۳۶.۴ درصد از این تعداد را موتورسواران تشکیل می‌دهند که با برخوردهای شدید با سایر وسایل نقلیه یا عابران پیاده، تصادف‌های فاجعه‌باری را سبب می‌شوند و متاسفانه ایمنی خود آنها در این حوادث، بیش از سایران در معرض خطر قرار دارد. از سوی دیگر، به دلیل امکان تردد موتورسیکلت‌ها در پیاده‌روها و حرکت‌های خلاف جهت و ممنوع و سرعت‌ غیرمجاز و سایر تخلفات آنها، جرایمی مانند سرقت و کیف‌قاپی نیز توسط برخی راکبان این وسیله نقلیه امکان‌پذیرتر است و به نوعی دیگر، امنیت مالی و جانی شهروندان را به مخاطره می‌اندازد.
ترویج موتورسواری بی‌ضابطه
به نظر می‌رسد که ترویج استفاده از موتور سیکلت به عنوان یک وسیله نقلیه سریع با توجه به موارد گفته شده و بودن ایجاد زیرساخت‌ها و قوانین مناسب تنها بر افزایش مشکلات و تعداد تلفات آن اضافه می‌کند. محبوبه ذاکری‌سهی می‌گوید: القای چنین باوری که موتورسیکلت می‌تواند پرواز کند یا بدون ترس از مجازات به قانون پایبند نباشد، از یک رسانه، در قالب یک تبلیغ مکرر طی روزها و هفته‌ها در زمان‌های پربیننده، تعداد این موتورسوارها و در پی آن، تعداد تخلفات و تصادفات و در نتیجه مرگ‌ومیرهای مترتب آن را به سرعت افزایش می‌دهد. در واقع، چنین تبلیغی می‌تواند جمعیت میلیونی موتورسیکلت‌ سوار و تبعات منفی آن مانند میانگین مرگ و میر سالانه 232 نفری این گروه و بخش بزرگ دیگری از گروه‌های دیگر کاربران سیستم حمل‌ونقل را به سرعت افزایش دهد. حال با پذیرش این حقیقت محض که ارزش جان یک انسان به هیچ عنوان قابل محاسبه و قیمت‌گذاری نیست، پرسش اساسی این است: آیا سود چندمیلیونی رسانه ملی پاسخگوی هزینه‌های سرسام‌آور پیامدهای تصادف‌های فاجعه‌بار و جان‌های از دست رفته خواهد بود؟ نظارت بر محتوای تبلیغ‌های رسانه ملی بر عهده کیست؟ آیا طبق قانون، صداوسیما با همراهی شهرداری و پلیس راهنمایی و رانندگی مسئولیت ترویج رفتار درست ترافیکی و قانون‌مداری شهروندان را بر عهده ندارد؟ متاسفانه به نظر می‌رسد چنین موضوعی در حال حاضر، در اولویت‌های رسانه ملی قرار نگرفته و از نظر دور مانده است. این در حالی است که سال‌ها پیش، این رسانه با کمک پلیس راهنمایی و رانندگی و شهرداری تهران، کارهای بزرگ و ارزشمندی در جهت تغییر رفتار ترافیکی شهروندان انجام داد که نتایج مثبت آن، در آن دوره زمانی بر هیچکس پوشیده نماند.
حلقه مفقوده آموزش
جای خالی آموزش در بسیاری از موارد در رفتار موتور سواران دیده می‌شود از پارک کردن موتور در وسط پیاده‌رو و بستن مسیر تردد تا عدم آگاهی از دلایل اهمیت قوانین و موارد بسیار دیگر دیده می شود. در این میان شهرداری و پلیس راهنمایی و رانندگی شاید سهم مهمی در ارتقای این آموزش را باید ایفا کنند. ذاکری‌سهی در مورد نقش آموزش ضمن یادآوری اهمیت و جایگاه آموزش‌ عمومی برای بهبود و تغییر رفتار شهروندی در جهت قانون‌مداری و احترام به ارزش‌های انسانی و حقوق عامه سایر شهروندان، به نقش بسیار موثر رسانه ملی برای پخش برنامه‌های آموزشی و نیز مدیریت شهری و پلیس راهنمایی و رانندگی برای تولید محتوای این برنامه‌ها، به عنوان یک الزام برای ارتقای شاخص‌های زیست‌پذیری شهر، اشاره می‌کند و می‌گوید: انتظار می‌رود این سه نهاد به این موضوع مهم بیش از پیش بها دهند و با جلب مشارکت عمومی و اقناع نظر شهروندان، از سنگینی بار مشکلات روزمره آنها بکاهند. علاوه بر این، یک پیشنهاد مفید و موثر برای کاهش خطرات و آلودگی هوای ناشی از تردد هزاران موتورسیکلت در شهرهای بزرگ، به متولیان حمل‌ونقل و این گروه صنعتی این است که با مشارکت مالی و فنی و هماهنگی کافی، حداقل موتورسیکلت‌های پاک و ایمن مانند موتورهای برقی با استانداردهای قابل قبول و مطلوب تولید شود و محیط زیست شهروندان بیش از این در معرض آسیب قرار نگیرد.