|پیام ما| ارزیابان یونسکو قرار است مرداد سال دیگر پرونده‌های ایران را بررسی کنند و هگمتانه یکی از آنهاست. پرونده ثبت جهانی منظر تاریخی هگمتانه آماده شده و مسئولان می‌گویند آن را به یونسکو فرستاده‌اند. اما ثبت جهانی به همین آسانی پیش نمی‌رود. تا هفت ماه دیگر که کارشناسان ارزیاب دست به کار می‌شوند، مدیران وزارت میراث فرهنگی و مسئولان شهری و استانی باید فکری به حال نابه‌سامان هگمتانه کنند. صحبت از ثبت جهانی یک منظر تاریخی است؛ یعنی باید آسفالت خیابان کناری محوطه تاریخی هگمتانه را حذف کنند و دوباره به حالت اول برش گردانند، فضای داخلی هگمتانه را مثل موزه‌های جهانی مرمت کنند و دست از تخریب خانه‌های تاریخی شهر بردارند. مشاور وزیر میراث فرهنگی می‌گوید، اگر همه این موانع برطرف نشود، یونسکو دست رد به ثبت جهانی هگمتانه خواهد زد.

اگر شانس با هگمتانه یار باشد، بالاخره نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو جای خواهد گرفت. در پرونده منظر تاریخی بنای هگمتانه شهر همدان، عرصه هسته اصلی شهر شامل تپه هگمتانه، بازار و بافت تاریخی است که در قالب کانسپت «منظر تاریخی همدان» برای ثبت جهانی آماده‌سازی شده است. ثبت جهانی آسبادهای منطقه سیستان، دیوار گرگان و منظر فرهنگی ماسوله هم در کنار منظر تاریخی هگمتانه در یونسکو در دست بررسی است اما اینطور که محمدحسن طالبیان، معاون پیشین میراث فرهنگی کشور گفته «منظر تاریخی هگمتانه اولویت نخست ثبت جهانی است». همدان شهری است که یک هزار و ۸۰۰ اثر تاریخی و طبیعی دارد و بیشتر از هزار مورد آن در فهرست آثار ملی ثبت شده و «پایتخت تاریخ و تمدن ایران» نام گرفته؛ شهری که آبشار و کتیبه‌های گنجنامه، تپه باستانی هگمتانه، غار علیصدر بزرگترین غار آبی جهان، آرامگاه بوعلی سینا، گنبد علویان، بازار سرپوشیده، سرابهای نهاوند، کاروانسرای تاج‌آباد و آرامگاه استر و مُردخای از مهمترین آثار تاریخی و طبیعی گردشگری در آن هستند.
مرکز تاریخی همدان اما در حالی از نامزدهای اصلی ایران برای قرارگیری در فهرست میراث جهانی یونسکو است که در آبان‌‌ماه امسال تخریب‌های زنجیره‌ای در بافت تاریخی آن رخ داد؛ خانه «خانجانی» در محله آقاجانی بیگ و خانه «خوشبخت» در محله «چُرچُره»، بنای پهلوی مدرسه ظفر و خانه‌ تاریخی دکتر شیری.
پرونده را به دلیل موانع نفرستاده‌اند
صبح دیروز نشست بررسی ثبت جهانی محوطه باستانی هگمتانه با حضور محمدحسن طالبیان، مشاور وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و جمعی از مدیران کل دستگاه‌های اجرایی استان در دفتر استاندار همدان برگزار شد و آنجا از موانع ثبت جهانی سخن به میان آمد. تا قبل از این نشست، آخرین خبر درباره ثبت جهانی منظر تاریخی هگمتانه این بود که پرونده ثبت به یونسکو ارسال شده است. اما دیروز طالبیان گفت که «متن پرونده در حال ترجمه است». عجیب اینکه پیش از این علی مالمیر، مدیر کل میراث فرهنگی استان همدان، در نیمه مهر ماه گفته بود که این متن در حال ترجمه است و 28 مهر بالاخره این خبر از سوی مسئولان میراثی داده شد که «پرونده سرانجام به یونسکو ارسال شده است». این گفته‌ها چندان با هم جور در نمی‌آید.
با همه اینها مشاور وزیر در نشست گفت که «در بین آثار تاریخی و فرهنگی ایران برای ثبت جهانی در یونسکو، منظر تاریخی هگمتانه در اولویت نخست قرار دارد» و «با ثبت منظر تاریخی هگمتانه تا همدان می‌توان بهترین راهبرد را برای ثبت هگمتانه باستان تا همدان معاصر به کار گرفت و سیر تحول در نخستین پایتخت مادها که از هگمتانه آغاز شده را به تصویر کشید». اینطور که ایرنا این جلسه را گزارش کرده، به گفته طالبیان منظر تاریخی هگمتانه در شهر همدان مسیر «آرامگاه بوعلی تا آرامگاه باباطاهر» را در بر می‌گیرد و با ثبت آن، تمام میراث فرهنگی این محدوده شامل بافت تاریخی، بازار سنتی، مسجد جامع و پیاده‌راه‌های شهر همدان حفظ می‌شود. معاون پیشین میراث فرهنگی با گفتن این جملات بیشتر از موانع ثبت سخن گفت، یعنی این موارد: «معماری بناهای اطراف محوطه هگمتانه همچون اصناف قدیمی و بازار آهن فروشان، باید با استفاده از نمایی ساده و سنتی بازسازی شود، فضای داخلی هگمتانه باید همچون موزه‌های جهانی مرمت شود، خیابان منتهی به بازار آهن فروشان در کنار محوطه تاریخی هگمتانه که به تازگی توسط شهرداری آسفالت شده باید برداشته شود و به حالت اولیه بازگردد.» او با اشاره به اینکه مردادماه سال آینده ارزیابان یونسکو، پرونده‌های ثبت جهانی آثار ایران را بررسی می‌کنند، گفت: «با برداشته شدن موانع تا بهمن ماه پرونده ثبت جهانی هگمتانه به یونسکو ارسال می‌شود. اما اگر موانع موجود برطرف نشود، ارزیابان یونسکو دست رد به ثبت جهانی اثر تاریخی هگمتانه می زنند.» به گفته طالبیان همکاران و کارشناسان وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با تمام تلاش به دنبال برطرف کردن موانع موجود در مسیر ثبت جهانی هگمتانه هستند و متن این پرونده در حال ترجمه و موانع پیش رو نیز در حال برداشته شدن است. او حرف‌هایش را اینطور ادامه داد: «هگمتانه همچون جواهر گران‌بهایی است که باید برای حفظ آن، زشتی‌های اطراف و محوطه پاک و زیباسازی شود.»
استاندار: مشکلات قابل حل است
در جلسه دیروز علیرضا قاسمی فرزاد، استاندار همدان هم حضور داشت و در واکنش به حرف‌های طالبیان مشکلات را حل‌شدنی دانست و گفت: «مشکلاتی که در راه جهانی شدن این اثر ارزشمند تاریخی وجود دارد، قابل حل و رفع شدن است.» او ادامه داد که ثبت جهانی محوطه باستانی هگمتانه یک مطالبه ملی و استانی است که همه دستگاه‌ها باید با آن همراه باشند و اضافه کرد: «محوطه تاریخی هگمتانه با توجه به قابلیت و ظرفیت‌هایی که دارد باید پیش از این در فهرست آثار جهانی ثبت می‌شد. هگمتانه خشت و بنای تاریخ و تمدن ایران زمین است و باید زمینه‌های ثبت جهانی آن به سرعت فراهم شود.» قاسمی فرزاد همچنین گفت: «قرار گرفتن آرامگاه بوعلی و باباطاهر، مسجد جامع و بافت قدیمی و معماری بازار همدان از جمله ویژگی‌های بارز پرونده ثبت جهانی هگمتانه است.حمایت از بافت قدیمی همدان و بازار سنتی این شهر باید مورد توجه وزارت میراث فرهنگی قرار گیرد.»
او در ادامه خواستار تعیین تکلیف صنوف و مسئله آلودگی هوا و صدا هم شد: «برخی از صنوف بازار همدان در پیرامون محوطه تاریخی هگمتانه قدیمی و با آلایندگی هوا و صوتی هستند که این موضوع باید چه سریعتر تعیین تکلیف شود. منظر تاریخی هگمتانه باید با ویژگی محیط‌های تاریخی سازگار باشد و وجود برخی از مشاغل در اطراف آن زیبنده نیست. میراث فرهنگی باید در اطراف بناهای تاریخی، معماری سنتی ایرانی را به کار گیرد و محیط بازار و پیرامون محوطه تاریخی هگمتانه نیز باید بر همین اساس مرمت شود.»
استاندار همدان ثبت جهانی هگمتانه را مطالبه ملی و استانی دانست که همه دستگاه‌ها باید برای تحقق آن همراه باشند و اضافه کرد: «شرایط و ویژگی‌های لازم برای ثبت جهانی هگمتانه باید فراهم و برنامه‌های لازم در این راستا با حفظ پیاده راه و محدوده بازار سنتی اجرایی شود.باید اعتبارات لازم برای ثبت جهانی هگمتانه جذب شود چرا که نخستین حکومت سیاسی مدرن دنیا در هگمتانه راه اندازی شده و همین امر ضرورت ثبت هگمتانه به عنوان یک میراث جهانی را نشان می دهد.» به گفته او در بین پنج اثر نامزد برای ثبت جهانی، محوطه باستانی هگمتانه از اولویت و اهمیت بالایی برخوردار است و نشان و برند همدان محسوب می‌شود و با جهانی شدن آن، ظرفیت‌های گردشگری این اثر تاریخی هم ارتقا می‌یابد. او اضافه کرد که هگمتانه به عنوان یک اثر ملی اهمیت بالایی دارد و با جهانی شدن آن، سند تمدن پنج هزار ساله کشور امضا می‌شود.
مقابله قطار شهری با ثبت جهانی
همه این گفته‌ها اما در حالی است که موانع ثبت جهانی هگمتانه بسیار است. قطار شهری هم یکی از این موانع دیگر است.این پروژه در مرحله مطالعاتی برای اجرا قرار دارد و در ردیف اعتبارات ملی دارای بودجه مشخص است. چندی پیش عضو شورای شهر همدان هشدار داد که عبور قطار شهری از تپه هگمتانه منجر به تخریب آن می‌شود. نحوه اجرای این پروژه با توجه به موقعیت تاریخی شهر همدان و وجود آثار تاریخی و باستانی ارزشمند، همواره مورد بحث کارشناسان قرار دارد. مهدی حیدری، رئیس کمیسیون فنی عمرانی شورای اسلامی شهر همدان در جلسه‌ای که برای بررسی وضعیت قطار شهری برگزار شده بود گفت: «طرح عبور قطار شهری از محدوده تپه باستانی هگمتانه، غیرکارشناسی است و در نهایت منجر به تخریب و بروز آسیب به این بنای ارزشمند و میراث تاریخی استان می‌شود.» به گفته او ریل‌گذاری قطار شهری در سال‌های اخیر در شرایطی مورد پیگیری مسئولان قرار گرفت و جانمایی مسیر این طرح نیاز به بازنگری اساسی دارد و بر اساس نظر کارشناسان نباید اجازه ورود خط آهن به محدوده تپه باستانی هگمتانه داده شود چرا که این محدوده در انتظار ثبت جهانی است و سرنوشت ثبت جهانی آن با اجرای این پروژه به صورت جدی به خطر می‌افتد.