یک هفته دیگر بگذرد، سه ماه است که طاعون نشخوارکنندگان کوچک در زیستگاه‌های حیات وحش مازندران جا خوش کرده است. در طول این ۸۲ روز، ۱۱۵راس از جمعیت کل و بزهای غرب مازندران و به ویژه کلاردشت کاهش یافت؛ تلفاتی به اندازه تمام ۵ استانی که در نیمه اول سال درگیر این بیماری شده بودند. بیماری نیمه آبان در البرز مرکزی که انتقال‌دهنده طاعون به مازندران بود مهار شد اما مازندران که تا به حال سابقه طاعون در حیات وحش را نداشته، همچنان درگیر است. همین دوشنبه‌ای که گذشت لاشه پنج کل و بز دیگر را این بار در عباس‌آباد کشف و دفن کردند. طاعون در حالی در غرب مازندران در حال سرایت است که چندی دیگر فصل جفت‌گیری و ادغام جمعیت‌ها فرا می‌رسد.

تا نیمه اول سال اصفهان، چهارمحال و بختیاری، یزد، خراسان رضوی و فارس درگیر طاعون نشخوارکنندگان کوچک بودند و مجموع تلفات تا ۱۵شهریورماه ۱۳۰راس گزارش شده بود. با کوچ گله‌های عشایر و ورود دام‌های اهلی به زیستگاه‌های حیات وحش طاعون به البرز و بعد هم مازندران رسید. ۱۷مهر ماه شیوع بیماری در البرز به صورت رسمی تایید شد. سه روز بعد از این تاریخ مدیرکل محیط زیست استان مازندران گفت: «با توجه به مرز مشترک مازندران و استان البرز در همان منطقه‌ای که در البرز مثبت شد در قسمت شمالی ۵ لاشه نیز کشف شد و با ارسال نمونه لاشه برای دامپزشکی طاعون تشخیص داده شد.»
مازندران از اواسط شهریور درگیر طاعون بود
اگر چه طاعون نشخوارکنندگان کوچک در مازندران در ۲۰مهر ماه اعلام شد، اما کوروس ربیعی،‌ رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش حفاظت محیط زیست مازندران از شیوع این بیماری در شهریور ماه خبر می‌دهد. او به «پیام ما» می‌گوید: «طاعون ابتدا در محدوده‌ای از ارتفاعات زیستگاهی کوهستانی که هم‌مرز با منطقه ممنوعه طالقان بود بروز کرد؛ یعنی ما از اواسط شهریور ماه طاعون را در این منطقه داشتیم و بعد هم دامنه درگیری بیماری به ارتفاعات روستای دلیر و ناتر و بعد هم کلاردشت رسید.» به گفته او تلفات طاعون در منطقه کلاردشت از هفته دوم مهرماه گزارش شده. به عبارت دیگر یک ماه بعد از سرایت طاعون به مازندران، شواهد بیماری در کلاردشت بروز کرد؛ منطقه‌ای که تاکنون بیشترین میزان تلفات را داشته است.
شیوع سریع طاعون در مازندران
سرعت سرایت و تلفات طاعون در مازندران بسیار بالا بود. ۶روز بعد از تایید رسمی بیماری در استان تعداد تلفات گزارش‌شده به ۲۱راس رسید. ۵آبان شیوع طاعون در منطقه تلفات را به ۳۸راس رساند؛ ۲۷ راس کل بز وحشی در منطقه کلاردشت و ۱۱ راس در مناطق «دلیر» و «ناتر» چالوس. با آغاز درگیری منطقه چالوس تعداد تلفات روز به روز بیشتر شد؛ تا جایی که کمتر روزی بود که تلفاتی در حیات وحش این منطقه گزارش نشود. ۹آبان ماه با رسیدن تلفات به ۴۶ راس ربیعی از مردم خواسته بود تا با محیط زیست همکاری کنند و «به محض مشاهده دام بیمار، بی‌حال یا تلف‌شده، هر چه سریع‌تر موارد را به سامانه ۱۵۹۰ محیط زیست اطلاع دهند و از جابه‌جایی لاشه‌ها به شدت پرهیز کنند».
۱۰۰ کل و بز فقط در کلاردشت تلف شدند
به گفته ‌رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش حفاظت محیط زیست مازندران تعداد تلفات بیماری تا ۱۰آذر به ۱۱۵راس رسیده که حدود ۱۰۰راس آن هم صرفا در منطقه کلاردشت بوده است. «اکنون دام اهلی در طبیعت نیست اما چون زیستگاه‌ها به هم پیوسته هستند، به دلیل جابه‌جایی‌ها و آبشخور مشترک کماکان این درگیری ادامه دارد. همچنین با توجه به شرایط سرد و کوهستانی اینکه پایش همه روزه باشد ممکن نیست.» این هفته اما گزارشاتی هم از تلفات طاعون در منطقه دیگر از غرب مازندران در نزدیکی کلاردشت گزارش شده است: «دوشنبه ۸ آذر در حوزه عباس‌آباد حدود ۵ لاشه دیگر کشف شد.»
احتمال تلفات بیشتر تا بهمن‌ماه
تلفات مازندران حالا نزدیک به تلفات کل ۵ استان درگیر بیماری در نیمه اول 1400 است. علیرضا اکبرشاهی، مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی کشور معتقد است که این بیماری ممکن است تا بیش از یک ماه دیگر در منطقه مازندران هم باعث تلفات شود. او البته می‌گوید امسال به دلیل خشکسالی و کاهش آبشخورها هم تعداد تلفات و هم میزان کانون‌های درگیر در حیات وحش افزایش یافته: «برای کنترل بیماری، اهمیت تعداد کانون‌های بروز بیماری بیشتر از تلفات در حیات وحش است؛ چون زمانی که بیماری در دام‌های حیات وحش وارد شود تا وقتی دام‌های حساس به بیماری وجود داشته باشد و ارتباط مشترک بین گله‌های حیات وحش باشد، تلفات رخ می‌دهد و کنترل بیماری در این زمان بسیار سخت است. به هر حال امسال نسبت به سال گذشته به دلیل خشکسالی شدید و کاهش منابع آبی و استفاده از مراتع و آبشخورهای مشترک بیشتر، هم تعداد کانون‌‌های درگیر طاعون افزایش یافته و هم تلفات. بنابراین احتمال دارد این بیماری تا حدود دو ماه دیگر ادامه یابد.»
۲۰۲ کانون ابتلای طاعون در دام اهلی
واکسیناسیون بهترین و موثرترین شیوه مقابله با طاعون نشخوارکنندگان کوچک است. اگر چه مسئولان می‌گویند علت شیوع و بروز بیماری طاعون در مازندران دام اهلی نبوده و این موضوع به کرات از سمت محمدحسین گلپایگانی، مدیرکل دامپزشکی مازندران اعلام شده اما ربیعی می‌گوید: «قطعا یک عاملی خارجی این بیماری را در محیط پخش کرده. من و شما اگر دام اهلی داشته باشیم نمی‌گذاریم بمیرد و شاید حلالش کنیم، ولی این دام آلوده ویروس را منتقل کرده.» با اینکه مسئولان مازندران از نبود بیماری طاعون در دام‌های اهلی گفته‌اند اما اکبرشاهی، مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی کشور وجود طاعون در دام اهلی را تایید می‌کند.
وعده ریشه‌کنی طاعون تا ۳سال دیگر
سازمان جهانی بهداشت دام ( OIE)تمام کشورها را ملزم کرده که تا سال ۲۰۳۰نسبت به ریشه‌کنی این بیماری اقدام کنند. برنامه ملی ریشه‌کنی طاعون نشخوارکنندگان کوچک امسال در کشور تدوین شده و ۷ماه از اجرای این برنامه می‌گذرد. به گفته اکبرشاهی برنامه ملی ریشه‌کنی طاعون علف‌خواران در ایران، سه ساله است و بر اساس آن تاکنون بیشتر از ۸۵درصد جمعیت دام کشور واکسینه شده‌اند و به دنبال آن تعداد کانون‌های طاعون در دام اهلی نسبت سال 99 کاهش یافته است: «پارسال ۲۲۰کانون طاعون در دام اهلی داشتیم اما امسال که ۸ماه از سال می‌گذرد به ۲۰۲ کانون در دام اهلی رسیده‌ایم.» او ادامه می‌دهد: «امسال با وجود کرونا و همه مشکلات و کاهش نیروها ۶۱میلیون از جمعیت ۷۱ تا ۷۲میلیون دام سبک کشور تحت پوشش واکسیناسیون قرار گرفتند.»
واکسیناسیون مازندران کمتر از متوسط کل کشور
مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی مدعی واکسیناسیون ۸۵درصدی دام سبک در کشور است اما رصد آمار واکسیناسیون انجام شده در مازندران نشان می‌دهد که این استان در واکسیناسیون نسبت به متوسط کشور پایین‌تر است. به گفته محمدحسن گلپایگانی، مدیرکل دامپزشکی مازندران تا ۲۶مهرماه که بیش از یک ماه از شیوع این بیماری در این استان گذشته حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار راس از دام‌های کوچک مازندران در برابر این بیماری واکسینه شده‌اند. این در حالی است که طبق آمار رسمی سه هزار و ۸۰۰ خانوار عشایر بومی و یک هزار و ۶۰۰ خانوار عشایر غیربومی با حدود ۲ میلیون ۴۰۰ هزار واحد دامی سبک و سنگین در استان مازندران زندگی می‌کنند. ۸آذر نیز اصغر مطهری، رئیس اداره حفاظت محیط زیست چالوس و کلاردشت نیز به این موضوع انتقاد کرده بود و واکسیناسیون دام‌ها را از مصوبات نادیده گرفته شده ستاد مدیریت بحران شهرستان خوانده بود: «اگرچه طبق گزارش شبکه دامپزشکی بیشتر دام‌های منطقه در برابر این بیماری واکسینه شده‌اند، ولی برخی از دامداران هم از واکسینه کردن دام‌هایشان امتناع می‌کنند و علت آن را تردد دام‌های ناشناخته در منطقه و بی‌اثر بودن واکسیناسیون می‌دانند.» علاوه بر این «اگرچه قرار بود با همراهی نیروی انتظامی و دیگر دستگاه‌های مرتبط از ورود و خروج افراد کوهنورد و طبیعت‌گرد غیربومی در سطح روستاها و زیستگاه‌های حیات وحش جلوگیری شود»، اما گزارش‌های محیط‌بانان نشان می‌دهد که «همچنان طبیعت‌گردان و کوهنورد در نقاط آلوده چون دلیر و ناتر حضور دارند».
پیگیری‌های «پیام‌ما» برای گفت‌وگو با دامپزشکی مازندران بی‌نتیجه ماند، اما اکبرشاهی معتقد است که حتی اگر صد درصد دام‌های منطقه واکسینه می‌شدند باز با یک راس دام آلوده این اتفاق می‌افتاد.