«در دهه هفتاد دانستم که جنگ بعدی بر سر آب است اما همان زمان با خوشحالی اعلام کردم که ایران 83 درصد از منابع آبی‌اش در داخل کشور است اما نمی‌دانستم که رانت‌ و مافیای آب در دهه‌های بعدی چه بر سر منابع آبی می‌آورند.» درس گفتار پرویز پیران جامعه‌شناس شاخص حوزه شهری با این جملات به پایان رسید. درس گفتاری که عنوانش ویژگی شهرهای انسان ساخت در قرن 21 بود. نشستی که جملات پایانی آن روی مشارکت جمعی تاکید داشت، دیدگاهی که عصاره‌ی آن برآمده از دیدگاه هانری لفور، جامعه‌شناس فرانسوی بود: «حق مشخص بر شهر مشخص». موضوع مشارکت جمعی در نهادهای خرد را اولین بار خود پرویز پیران،‌ به سیاست‌گذاران شهری پیشنهاد داد. از دل آن پیشنهاد، شورایاری‌هایی پدید آمدند که قرار بود سکان یک محله را به دست بگیرند، هرچند که این روزها در موفقیت یا عدم موفقیت شورایاری‌ها این موضوع اختلاف نظر بسیار است. پیران در این نشست از نظام سرمایه‌داری گفت که این روزها در جای جای دنیا برقرار است. «توسعه رمز ماندگاری سرمایه‌داری است، نظام سرمایه‌داری حرص بی‌پایان دارد و متاسفانه یا خوشبختانه پویاترین نظامی است که تاکنون بر جهان مستقر شده است. همانند شمشیری دو لبه است، هم می‌تواند پیشرفت و تکامل را سبب شود و هم می‌تواند به انحطاط نوع بشر منجر شود.» به عقیده پیران، سرمایه‌داری آمده است که بماند، نابودی و جایگزینی در کار نیست. او می‌گوید ماهیت این نظام را کارل مارکس بهتر از هرکسی شناخته بود. اما ایده‌های سوسیالیستی او به این سبب اجرای موفقیت‌آمیزی نداشت که خوشبینانه بود.

پرویز پیران در ابتدای نشست «شهری ساخته شده برای مردم» که در هفته ترویج علم ایران برگزار شده است از سبک زندگی گفت که با فرهنگ سرمایه‌داری شکل گرفته است. سبک زندگی که هدفش توزیع منابع محدود برای مصرف کنندگانی است که در حال رقابتند: «رقابت می‌کنند چون منابع محدود است پس نظام سرمایه‌داری نظام طبقاتی است. اما من تصور می‌کنم که بسیاری باید این حرف را توجه کنند، نظام سرمایه‌داری آگاهانه می‌گوید من آمده‌ام که بمانم من نمی‌توانم هر 20 سال تا 30 سال خودم را تغییر دهم. برای این موضوع هم باید اقداماتی انجام دهم.» تاریخ یونان باستان نشان می‌دهد که واژه‌هایی تحت عنوان دولت شهر و شهروند، جامعه مدنی و شهروندی وجود داشته است. از دل این واژه‌ها حقوق شهروندی و وظایف شهروندی ایجاد شده است. پیران می‌گوید از دل این واژه‌ها موضوع دولت میانجی ایجاد شد که میان سرمایه‌داران و توده مردم میانجی‌گری می‌کرد: «دولت میانجی به سرمایه‌دار می‌گفت که 65 درصد از سهم و ثروت برای تو و 35 درصد برای توده مردم است. دولت سرمایه‌دار را موظف می‌کرد که از سهم خود تخطی نکند و پایبند به قانون باشد.» پیران معتقد است به این دلیل که نظام سرمایه‌داری ابدی شود، دولت میانجی همواره مراقب است که همه چیز براساس مالکیت خصوصی باشد اما 35 درصد برای توده مردم باقی بماند. متفکران سرمایه‌داری از طرف دیگر بر این باورند که اگر سطح زندگی توده مردم هم پایین بماند، سرمایه‌دار نمی‌تواند همه کالاهای خود را مصرف کند؛ پس بایستی سطح زندگی توده مردم هم بالا بیاید: «در این میان سبک زندگی ایجاد می‌شود نابرابر اما قانونی تا نظام سرمایه‌داری باقی بماند.»
اما ساختن شهر در جامعه سرمایه‌داری نابرابر چگونه شکل می‌گیرد؟ پیران معتقد است که در اولین قدم‌ها سرمایه‌داران در مرکز شهر شروع به ساخت کردند همراه این ساختن در نظام نابرابر «اصلام» و «گتو» شروع به رشد کردند. گتوها از زمان امپراطوری رم وجود داشتند و براساس تعریف لغت‌نامه‌ای به شهرها یا مناطقی گفته می‌شود که فقیر‌نشینن و بیشتر ساکنان آن یا از مهاجرانند یا از اقلیت‌های دینی. واژه اصلام هم آنطور که جست‌وجوها نشان می‌دهد محل زندگی سیاه‌پوستان در آمریکا بود. پیران می‌گوید در جوامع سرمایه داری این دو منطقه هم در کنار مرکز شهری که مملو از سرمایه بود شروع به رشد کرد: «برای توجه به فقرا و نه فقط توسعه به نفع سرمایه‌داری طرح جامع مطرح شد. البته بعد از آن برنامه‌ریزی در اجزا و بنگاه هم داشتیم.»
در ادامه این روند و بعد از دخالت جوامع جهانی و سیاست‌گذاری‌های دستوری از بالا به پایین که جوامع توسعه‌یافته بر کشورهای فقیر دارند، موضوع سرمایه‌داری قمارخانه‌ای مطرح می‌شود. نظامی که خشن‌تر از سرمایه‌داری بود و از پس خود سازمان‌های جهانی را متوجه واقعیتی تلخ کرد. جامعه اندک اندک به سمت قطبی شدن می‌رود، در یک سو ثروتمندانند و در سویی دیگر فقرا. در یک سو ثروتمندان افسانه‌ای می‌مانند که روز به روز بر اندوخته‌هایشان افزوده می‌شود و در طرف دیگر فقرا: «در اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود بحث برنامه‌ریزی مشارکتی مطرح شد و عنوان کرد که مردم در همه مراحل باید حضور داشته باشند و مردم باید به این سمت بروند که الگوی دموکراسی مشارکتی داشته باشند یعنی در واحدهای کوچک کنفدراسیون ایجاد شود.»
اواخر دهه 60 با توجه به موضوع مشارکت مردم بود که هنری لفور، متفکری فرانسوی برای اول بار ایده «حق مشخص بر شهر مشخص» را مطرح کرد. او بر این باور بود انباشت سرمایه در جوامع سرمایه‌داری معاصر، از طریق شهری شدن اتفاق می‌افتد و هم‌زمان نظارت بر و مراقبت از شهر از شهروندان گرفته و منافع حاصل از شهری شدن به نفع سرمایه (دولتی یا خصوصی) مصادره می‌شود. حق به شهر به طور عام درصدد پس گرفتن نظارت بر و مراقبت از شهر و استفاده از منافع شهری شدن سرمایه است. پیران می‌گوید،‌ ایده لفور «حق مشخص بر شهر مشخص» به اشتباه در ایران حق بر شهر ترجمه شده است: «اشکال این گفتار این است که بعد از گفتن این عبارت همه سراغ موضوع حقوق شهروندی می‌روند، درحالیکه لفور در این عبارت از حق و شهری می‌گوید که وجود ندارد. او معتقد است که شهرها را مردم باید بسازند و این مردم یعنی نه شهروندان بلکه ساکنان. این یعنی حتی برادران و خواهران افغانستانی ما که همزبان و هم نژاد ما هستند، این‌ها منافع ملی هستند.» او در پایان تاکید می‌کند: «ساخت جامعه باید براساس خواسته‌های انسان و توسعه انسانی و رفاه انسانی باشد. این انسانی بودن یعنی توسعه پایدار. توسعه‌ای فراگیر است و فقرزداست و دوستدار طبیعت است. انسان‌ها هم در آن زیاده‌خواه نیستند، پس مردم حق دارند که شهر خودشان را برای خودشان بسازند نه برای یک گروه خاص. مردم با هم زندگی کنند و همبستگی اجتماعی داشته باشند.»
این جامعه‌شناس با اشاره به تجربیات خود در حوزه حقوق خاص در شهر خاص می‌گوید، از سال 58 تاکنون یازده بار گفته است که راهبردی‌ترین برنامه جامع ایران طرح جامع آب و فاضلاب کشور است: «در دهه یک پروژه‌ جهانی را بررسی می‌کردم و در آن با شادی اعلام کردم که جنگ‌های آب شروع می‌شود اما ایران خوشبختانه 83 درصد از منابع آبش در داخل است، نمی‌دانستم که رانت آب چه بر سر جامعه می‌آورد.» او در پایان این نشست جملاتی را در قالب وصیت خود به شنوندگان می‌گوید: «جامعه هرچه آب مصرف کرده است را باید پس بدهد و باید جلوی مافیای آب را بگیرد، ناکارآمدی و فساد نابودساز جامعه ماست. از حالا مردم باید آموزش ببینند، باید دانش بومی و تخصصی ببینند، دانش تخصصی باید مشکلات جامعه را بفهمد. جامعه،جامعه دوستی و دشمنی نیست. جامعه منافع است، جامعه باید به فکر منافع بلند‌مدت و کوتاه‌مدت باشد، اولین مسئله و راهبرد پایداری نظام جامعه است. اگر بحران‌های هر روز ادامه پیدا کند. هیچ راهی برای حفظش ندارد.»