پیام بغداد به تهران برای مذاکره آبی
آرمین منتظری وزیر منابع آبی عراق اعلام کرده که بغداد قصد دارد شکایتی رسمی از ایران را بر سر مدیریت منابع آبی به دادگاه بین‌المللی ارائه کند. عراقی‌ها می‌گویند ایران با سدسازی بر روی برخی از منابع آبی، مانع از ورود جریان آب به خاک عراق می‌شود. ظاهرا مورد اشاره عراقی‌ها به رودخانه سیروان برمی‌گردد. رودخانه‌ای که سرچشمه‌اش در ایران قرار دارد و در ادامه، مسیر خود را به خاک عراق باز می‌کند. سیروان مسیری پر پیچ و خم دارد و از منطقه هورامانات گذر کرده و وارد کردستان عراق می‌شود. در عراق این رودخانه با نام دیاله معروف است. عراقی‌ها مدعی هستند که ایران با سد سازی بر روی این رودخانه، سهم بیشتری از آب این رودخانه را گرفته و مقدار ناچیزی به عراق می‌دهند. البته این داستان عجیب و تازه‌ای نیست.
این داستان تقریبا در همه مناقشات آبی که طی بیست سال گذشته در سراسر جهان رخ داده، مشاهده می‌شود. تغییرات آب‌و‌هوایی و خشکسالی‌های متمادی کشورها را وادار کرده تا با سدسازی بر روی منابع آبی خود و هدایت آنها به داخل خاک خود، مانع از این شوند که جریان آب به کشورهای همسایه وارد شود. مناقشات آبی بین مصر و اتیوپی، افغانستان و ایران، ایران و عراق، ایران و ترکیه و بسیاری دیگر از مناقشات آبی در سراسر جهان داستانی مشابه و مشترک دارند.
اما در‌خصوص ایران و عراق، بغداد ایران را متهم می‌کند که با تغییر مسیر رودخانه‌هایی که دجله و فرات می‌ریزند، سهم عراق نمی‌دهد. در آن سوی ماجرا ایران معتقد است که عراق به اندازه کافی از آب دجله و فرات استفاده می‌کند و نبود زیرساخت‌های آبی در عراق و کم‌کاری این کشور در ساخت کانال‌های هدایت آب موجب نمی‌شود که بغداد این حق را به خود بدهد که به ایران فشار وارد کند. ایران معتقد است که دیپلماسی آب تنها راه حل مشکلات ایران و عراق است. اما واقعیت این است که این دیپلماسی چندان موفق عمل نکرده است. ایران طولانی‌ترین مرز خود را در غرب کشور با عراق دارد. آمارهای نشان می‌دهد که دو سوم از 10 میلیارد ذخایر آبی ایران به نحوی وارد عراق می‌شود و این امر باعث می‌شود که استان‌های غربی ایران در معرض خشکسالی قرار بگیرند. از سوی دیگر استان‌های غربی ایران به لحاظ ترکیب فرهنگی اجتماعی جمعیتی‌شان از اهمیت امنیتی برای ایران برخوردار هستند. ایران به هیچ عنوان تمایل ندارد کمبود منابع آبی جرقه نارضایتی در استان‌های کردنشین و عرب‌نشین را بزند. واقعیت این است مرزهای غربی در طول تاریخ از اهمیت بسیار زیادی برای ایران برخوردار بوده و همواره یکی از امنیتی مرزهای ایران محسوب می‌شده است. از سوی دیگر قدرت‌های خارجی معمولا تلاش کرده‌اند از نارضایتی اقلیت‌های نژادی و فرقه‌ای در این مرزها استفاده کرده و حاکمیت مرکزی را تحت فشار قرار دهند. بنابراین بدیهی است که ایران تلاش کند بهانه‌های نارضایتی را مرتفع کند چه اینکه بحران آب یکی از اصلی‌ترین عوامل به خطر افتادن معاش روزمره جوامع محسوب می‌شود و وقتی معاش روزمره به خطر بیافتد، خطر بی‌ثباتی امنیتی نیز وجود خواهد داشت. نکته جالب در این میان این است که ترکیه با سدسازی در بالادست دجله و فرات موجب شده سهم عراق از آب این دو رودخانه کاهش یابد. البته عراقی‌ها اعلام کرده‌اند که توانسته‌اند در توافقی با ترکیه سهم مورد نظر خود را از آب این دو رود بستانند و حالا انتظاری مشابه از ایران دارند. اما تجربه تاریخی در خصوص توافقات و تفاهمات آبی نشان داده که این توافقات بسیار شکننده هستند چه اینکه کشورها در زمان بروز بحران‌های آبی به راحتی حاضر هستند این توافقات را نقض کنند. تجربه ایران و افغانستان در خصوص هریرود به خوبی منعکس کننده این واقعیت است.
اگرچه عراق اعلام کرده که قصد دارد در دادگاه‌های بین‌المللی از ایران شکایت کند، اما به نظر می‌رسد که این اقدام عراق بیشتر به منظور ارسال پیام به ایران و درخواست از تهران برای گشودن باب گفتوگو و مذاکره بر سر منابع آبی انجام شده تا یک اقدام قهری.
سوگل دانائی 
محمدمهدی گوهری
ارسال پاسخ