زمزمه‌هایی از افزایش نرخ حامل‌های انرژی به گوش می‌رسد. هرچند غالب نمایندگان مجلس آن را تکذیب کرده و اعلام کرده‌اند مجلس هیچ برنامه‌ای برای افزایش نرخ حامل‌های انرژی ندارد، اما به نظر می‌رسد باید منتظر تغییراتی در این زمینه باشیم. دو هفته پیش ابوالفضل ابوترابی عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس اعلام کرد: «طرحی به مجلس ارائه کرده‌ام برای به رفراندوم گذاشتن حذف یارانه‌ پنهان و آشکار و پرداخت مستقیم آن به مردم» طرح حذف یارانه‌های انرژی در سال‌های اخیر بارها از سوی مسئولان و کارشناسان مطرح شده اما در مورد چگونگی اجرای آن راهبرد شفافی وجود ندارد. ایران همچنان در صدر کشورهایی قرار دارد که یارانه انرژی پرداخت می‌کنند. بر اساس آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی ایران در صدر 25 کشوری است که این نهاد بین‌المللی وضعیت پرداخت یارانه انرژی را در آنها بررسی و اعلام کرده است در سال 2020: «ایران حدود ۵ میلیارد دلار یارانه به نفت، ۱۲.۵ میلیارد دلار یارانه به برق و ۱۲.۲ میلیارد دلار یارانه به گاز تخصیص داده» اما آیا این تخصیص یارانه به بخش انرژی در کشور عادلانه بوده و کمکی به اقتصاد کشور کرده است؟

حدود دو سال پیش، همین روزها بود که وزیر نفت با قطعیت به رسانه‌ها گفت: «هیچ برنامه‌ای برای افزایش قیمت بنزین نداریم و قانون نیز اجازه انجام این کار را نداده ‌است» دو ماه بعد اما خبر شبانه افزایش سیصد درصدی بنزین مردم را غافلگیر کرد و این غافلگیری آثار و تبعاتی داشت که هنوز هم ایرانی‌ها با آن دست به گریبانند. حالا درست در همین روزها، نمایندگان مجلس با قطعیت اعلام کرده‌اند: «مجلس هیچ طرحی را برای افزایش قیمت حامل‌های انرژی دنبال نمی‌کند» مگر می‌شود نگران نبود. حتی اگر هادی بیگی نژاد عضو کمیسیون انرژی مجلس بگوید: «ما در شرایط کنونی چنین تنشی را به مردم تحمیل نمی‌کنیم. قطعا افزایش قیمت بنزین یا سایر حامل‌های انرژی منجر به ایجاد تنش در بازار می‌شود و ما نیز قطعا با آن مخالف هستیم»
افزایش نرخ حامل‌های انرژی که بسیاری را نگران کرده است، همزمان شده است با ارائه طرح همه‌پرسی در خصوص حذف یارانه انرژی در مجلس. آنطور که نمایندگان مجلس می‌گویند بر اساس برآوردهای اولیه باید حدود 1500 میلیارد تومان برای یارانه انرژی در بودجه سال جاری تخصیص پیدا کند. و از طرفی ایران سال‌هاست در صدر فهرست کشورهایی قرار دارد که بیشترین میزان یارانه انرژی را پرداخت می‌کنند. هفته گذشته هم آژانس بین‌المللی انرژی در گزارشی که از میزان یارانه پرداخت شده به حامل‌های انرژی در سال ۲۰۲۰ میلادی منتشر کرده است نام ایران را در صدر نام 25کشوری که در این حوزه یارانه پرداخت می‌کنند قرار داده است. بعد از ایران، چین بیشترین میزان یارانه را به حوزه انرژی تخصیص می‌دهد. بر اساس این گزارش از مجموع 181 میلیارد دلاری که در حوزه انرژی دنیا به عنوان یارانه پرداخت شده است، ۲۹.۵ میلیارد دلار در ایران به این موضوع اختصاص پیدا کرده است. که به تفکیک شامل: پنج میلیارد دلار یارانه در بخش نفت، ۱۲.۵ میلیارد دلار در بخش برق و ۱۲.۲ میلیارد دلار در بخش گاز می‌شود. این گزارش همچنین از کاهش پرداخت یارانه انرژی در دنیا هم خبر داده و آورده است در سال ۲۰۲۰ مقدار یارانه پرداختی انرژی در جهان، ۴۰ درصد کمتر از سال ۲۰۱۹ بوده و با رقمی حدود ۱۸۱ میلیارد دلار به پایین‌ترین سطح از سال ۲۰۰۷ تاکنون رسیده است. به عبارتی، حدود ۵۰ میلیارد دلار کمتر از سال ۲۰۱۹ یارانه برای بخش انرژی در دنیا اختصاص یافته است. اختصاص یارانه در بخش انرژی در ایران آثار جانبی بسیاری دارد. از سویی ارزان شدن قیمت انرژی در کشور به نفع بسیاری از سودجویانی است که به طور مثال در یک سال گذشته با فعالیت در صنعت ماینینگ شبکه برق را با چالشی جدی مواجه کرده‌اند. از طرفی پرداخت این یارانه به مشترکان –به ویژه مشترکان پرمصرف- این پیام را به طور غیرمستقیم مخابره می‌کند که ضرورتی برای تغییر الگوی مصرف در زندگی وجود ندارد. چرا که هزینه انرژی مصرف شده بخش کوچکی از هزینه‌های زندگی او را به خود اختصاص می‌دهد. در مجموع می‌توان گفت هزینه‌ای که اغلب افراد جامعه برای حامل‌های انرژی پرداخت می‌کنند، آنقدر غیر واقعی است که این دغدغه را برای آنها ایجاد نمی‌کند که فکری برای الگوی مصرف خود کنند. از طرفی وقتی دولت تصمیم به افزایش نرخ حامل‌های انرژی به ویژه بنزین می‌گیرد، تنها اقشار آسیب‌پذیر جامعه هستند که فشار ناشی از این افزایش قیمت را به طور مستقیم در زندگی خود احساس می‌کنند. همان قشری که کمترین سهم را از یارانه انرژی که دولت می‌پردازد، دریافت می‌کند.
هرچند اظهار نظرهای بسیاری درباره در نظر گرفتن این میزان از یارانه برای بخش انرژی مطرح است و بسیاری از کارشناسان اقتصادی آنرا مخرب می‌دانند، اما هنوز سازوکار شفافی برای حذف این یارانه وجود ندارد. حمیدرضا صالحی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران یکی از کسانی است که نقدهایی را به این موضوع وارد می‌داند، اما به چگونگی پرداخت این یارانه و حذف آن هم انتقادهایی دارد: «ایران بالاترین سطح یارانه انرژی را در جهان دارد اما آیا این یارانه‌ها باعث شده که رفاه در ایران بیشتر از کشورهای دیگر باشد؟ همین مساله نشان می‌دهد یارانه‌ها نمی‌توانند سطح رفاه را در ایران بیشتر کنند. این یارانه‌ها در یک اقتصاد بیمار زمینه ناکارآمدی بیشتر اقتصاد را ایجاد کرده‌اند و همین مساله هر روز سطح رفاه را کاهش می‌دهد. یک اقتصاد ناکارآمد نمی‌تواند خروجی داشته باشد. یارانه‌های گزافی که ایران برای انرژی در نظر گرفته، مسئله رقابت‌پذیری را هم از بین برده و سبب شکل‌گیری امضاهای طلایی شده که جامعه را منفعل کرده است. این مسئله نرخ مشارکت مردم را نیز کاهش داده است» صالحی به ایرنا گفته است: «اگر یارانه‌ها هدفمند بود شاید می‌توانست از قشر ضعیف حمایت کند. متاسفانه یارانه‌ای که امروز به اقشار ثروتمند جامعه می‌رسد چند برابر اقشار ضعیف است. باید دید در جهان چگونه از ابزار یارانه در بستر اقتصادی سالم استفاده می‌کنند و چگونه به هدف می‌رسند. برای نمونه ترکیه امروز به دو دهک ضعیف جامعه به ازای ۱۴۰ کیلووات مصرف برق یارانه می‌دهد. هدف مشخص است و به نتیجه هم می‌رسد. نباید یارانه‌های انرژی در این سطح، آن هم به نادرست‌ترین شکل پرداخت شود. دولت باید از خود سوال کند که چرا ۸۶ میلیارد دلار در سال یارانه انرژی می‌دهیم، اما رفاه بیشتر نمی‌شود؟ و آنگاه دست به اصلاحات بر اساس یک سند راه انرژی بزند»
یکی از راهکارهایی که از سوی برخی مسئولان برای رفع این مسائل مطرح شده است، تعرفه‌گذاری پلکانی است که، طرحی که کمیسیون انرژی مجلس آن را دنبال می‌کند و ارائه دهندگان آن معتقدند باعث ایجاد عدالت در استفاده از انرژی می‌شود.
پرویز قاضی‌نژاد عضو کمیسیون انرژی مجلس در خصوص جزئیات این طرح می‌گوید: «مصرف ۷۵ درصد مشترکان در الگوی مصرف قرار می‌گیرد و ۲۵ درصد مشترکان که مصرف خارج از عرف دارند و پرمصرف حساب می‌شوند، باید قیمت واقعی برق را بپردازند.» توزیع ناعادلانه یارانه انرژی یکی از مواردی است که همواره به آن اشاره شده است.
هر چقدر مشترکان حامل‌های انرژی مصرف بالاتری داشته باشند، از یارانه بیشتری برخوردار می‌شوند و طبقات پایین جامعه به واسطه سبک زندگی و وضعیت مسکن به نسبت قابل توجهی از یارانه انرژی کمتری بهره‌مند هستند. راهکاری که برخی نمایندگان مجلس ارائه کرده‌اند، بیشتر تاکید بر اشتباهی است که 12 سال پیش اتفاق افتاد و مدعی شد که با پرداخت یارانه نقدی به مردم، و قطع یارانه در بخش انرژی و بخش‌های دیگر عدالت در جامعه برقرار می‌شود. پرداخت یارانه 45 هزار تومانی که پس از 12 سال، با افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها و تورم روز افزون در جامعه هنوز به همان میزان به مردم پرداخت می‌شود. حالا باز هم برخی نمایندگان با ارائه طرح‌هایی به مجلس همان سیاست را دنبال می‌کنند.