|پیام ما| فرونشست اصفهان شدت گرفته و در حال پیشروی به سمت آثار تاریخی است. نشانه‌ها از مدتی پیش در سی‌وسه پل نمایان شد و حالا صحبت از پل جوبی، پل خواجو و میدان نقش جهان است. یک سال پیش میراث فرهنگی اصفهان از سازمان نقشه‌برداری خواسته بود درباره وضعیت فرونشست به خصوص در محدوده میدان نقش‌جهان اطلاعات دقیق بدهد و همکاری کند. نتیجه این همکاری هنوز روشن نیست. و حالا خبرهای تازه از پیشروی فرونشست زمین در دشت اصفهان- برخوار به سمت مناطق شهری، رودخانه زاینده‌رود، پل‌های تاریخی و میدان نقش جهان حکایت دارد.

هشدار تازه را مدیر دفتر منطقه‌ای مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اصفهان داده. او گفته است که هم اینک بیشترین فرونشست در شمال استان قرار دارد اما به صورت نعل‌اسبی به سمت مرکز شهر حرکت می‌کند. بر اساس توضیح حسین حجتی به ایرنا، برخی مناطق شهری اصفهان در سال ۱۵ تا ۱۶ سانتی‌متر فرونشست دارند، این میزان فرونشست‌ها در حاشیه رودخانه زاینده‌رود پنج یا ۶ سانتی‌متر در سال بیشتر نیستند اما آثار آن به‌آرامی آشکار می‌شود.
مرداد پارسال غلامحسین عسکری، رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان تایید کرده بود که خشکی زاینده‌رود و برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی، به ساختمان‌های میراثی، قدیمی و حتی بناهای در حال احداث اصفهان آسیب وارد می‌کند. او گفته بود بسیاری از ساختمان‌ها در کلانشهر اصفهان دچار تَرک خوردگی و نشست ناهمگون شدند که دلیل آن گسترش پدیده فرونشست زمین و کاهش سطح آب سفره‌های زیرزمینی است.
نتیجه بررسی‌های اولیه و شواهد نشست آثار
پیش از این، بهمن 99، علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات مسکن و شهرسازی به «پیام ما» گفته‌ بود: «شهر تاریخی اصفهان مهم‌ترین معضلش فرونشست است، اگر ما دیر بجنبیم متاسفانه آثار تاریخی ما در این شهر دچار آسیب جدی می‌شود، ارزش این آثار زیاد است اگر آسیب ببیند و اگر هم ترمیم شود آن ارزش اصلی خود را از دست می‌دهند.»
حالا بر اساس گفته‌های مدیر دفتر منطقه‌ای مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اصفهان، بررسی‌های اولیه نشان‌دهنده آن است که پل جوبی، یکی از پنج پل تاریخی شهر اصفهان، نشست نامتقارن دارد؛ یعنی فرونشستِ یک سمت رودخانه با فرونشستِ سمت دیگر یکسان نیست و این خطرش زیادتر است یا ترکی که در پل خواجو ایجاد شده و گفته می‌شود مرتبط با خودِ سازه است، مربوط به فرونشست‌های ۲ طرف پل محسوب می شود. پل خواجو نیز در۲ طرف، نشست‌های نامتقارن کرده است. همچنین در میدان فیض جوار پل خواجو، آثار فرونشست در دیواره‌ها و ساختمان‌ها مشخص شده‌اند و در پل‌های تاریخی سی‌و‌سه پل، جوبی، خواجو، این آثار دیده می‌شوند.
این شواهد در حالی است که در سال‌های گذشته وقتی از ترک‌های سی‌وسه پل صحبت به میان آمد، تکذیب می‌شد. دی‌ماه 96 میراث فرهنگی اصفهان فرونشست و کج‌شدگی دیواره‌های سی‌و‌سه پل را غیرواقعی دانست و روابط عمومی اداره استان گفت که «هرگونه کج شدگی در دیواره های بناهای تاریخی امری طبیعی است و به دلیل مستهلک شدن مصالح به‌کار رفته در بناهای تاریخی به مرور این اتفاق ممکن است رخ دهد.»
با این همه تیرماه پارسال وقتی یک مورد شکستگی لوله فاضلاب در مجاورت پل خواجو دیده شد، بار دیگر نگرانی‌ها درباره تبعات فرونشست‌ها برای آثار تاریخی مطرح شد. علی‌محمد‌ فصیحی‌نائینی، مسئول پایش پل‌های تاریخی استان اصفهان، همان وقت به ایسنا گفت که لازم است مطالعات جامع‌تری برای بررسی فرونشست در اصفهان انجام و تصمیم عاجلی برای آن گرفته شود تا پیش از بروز هر فاجعه‌ای جلوی وارد شدن آسیب جدی به پل‌های تاریخی اصفهان را بگیریم. در حالی که برخورد با پدیده فرونشست در کشور تا کنون فقط به ارزیابی و پایش و آمار انجامیده، فصیحی نیز «صرف استخراج چند منحنی میزان برای بررسی میزان خطر فرونشست» را کافی ندانست و گفت: «فرونشست مثل موریانه در سکوت پیش می‌رود و لازم است که به این پدیده خطرناک نگاه جدی‌تری داشته باشیم.» او البته آن زمان، گفته بود هنوز در پایش‌ها شواهدی مبنی بر فرونشست در پل‌های تاریخی دیده نشده.
شمال اصفهان در محاصره فرونشست
پیش از این نیز پیش از این نتایج مطالعات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور نشان در بهمن 99 نشان داد که اصفهان نماد فرونشست زمین در کشور است چرا که بالاترین نرخ فرونشست دشت اصفهان به سالی ۱۹ سانتی‌متر رسیده و بیشتر این فرونشست‌ها در حاشیه‌ها و درون مناطق شهری و جمعیتی و زیرساختی رخ داده است.
به گفته مدیر دفتر منطقه ای مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اصفهان، هر چه برداشت از آب‌های زیرزمینی دشت اصفهان -برخوار بیشتر باشد، در مقابل آبخوان تغذیه نشود و رودخانه زاینده‌رود جریان نداشته باشد، حرکت آثار فرونشست به سمت آثار تاریخی و مرکز اصفهان شتابان‌تر می‌شود. او دشت اصفهان -برخوار را به لحاظ عمق و ضخامت رسوبات به کاسه‌ای تشبیه کرد که هر چه از طرف کوه صفه به سمت شمال آن حرکت کنیم، ضخامت آبرفت ها و عمق سنگ بستر بیشتر و ذرات خاک، دانه ریزتر می‌شوند.
این کارشناس تاکید کرد که علت اینکه فرونشست در برخی نقاط مانند شمال شهر اصفهان بیشتر نمایان شده، این است که خاک‌های رسوبات، دانه ریزتر و مساله‌دار هستند و بنابراین عوارض فرونشست سریع‌تر بروز می‌کند. حجتی گفت: «فرونشست در حاشیه رودخانه زاینده‌رود وجود دارد اما چون رسوبات درشت دانه‌ترند، ترک‌ها و شکاف ها را خیلی نمایان در سطح زمین نمی‌بینیم اما آثار این پدیده را در شمال اصفهان بهتر می‌توانیم ببینیم به این دلیل که خاک ریزدانه‌تر است و از سوی دیگر عمق، ضخامت و جنس رسوبات با هم تفاوت دارند؛ ترک‌ها بیشتر نمایان می‌شود.»
به گفته مدیر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اصفهان، عوارض فرونشست در نقاط مختلف شمال اصفهان، فروریزش و موضعی‌اند و عوارض آن در مرکز اصفهان ناحیه‌ای می‌شود و منطقه وسیعی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
دو و نیم میلیون‌نفر در خطر
مدیر دفتر منطقه‌ای مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اصفهان دو روز پیش هم به ایسنا گفته بود دو و نیم میلیون نفر از ساکنان شهر اصفهان در معرض خطر فرونشست قرار دارند و این میان آنچه اهمیت مطالعات دشت اصفهان- برخوار را بیشتر می‌کند، نرخ رشد سریع فرونشست در منطقه و پیشروی آن به سمت شهر اصفهان و وجود المان‌های مهم شهری است.
استان اصفهان جزء حوضه اصلی آبریز فلات مرکزی و بخشی از حوضه تلفیقی گاوخونی است که از مجموع ۳۵ دشت استان اصفهان ۲۷ دشت ممنوعه و یا ممنوعه بحرانی به لحاظ منابع آبی زیرزمینی وجود دارد که آبخوان این دش‌ت ها به شدت تحت تاثیر تنش آبی قرار دارند و در برخی موارد باعث فرونشست زمین شده است. به گفته حجتی دشت ممنوعه و بحرانی اصفهان-برخوار ۳۷۷۵.۶ کیلومتر مربع وسعت دارد و مساحت آبخوان آن ۱۶۰۶ کیلومترمربع است که۴۲.۵ درصد کل دشت را شامل می‌شود. دشت اصفهان- برخوار از جنوب و جنوب شرقی به دشت کوهپایه – سگزی از جنوب و جنوب غربی با دشت نجف آباد، از غرب به دشت علیویجه – دهق، از شمال به دشت مورچه خورت و از شمال وشمال شرق با دشت طرق- ابیازه محدود می‌شود. همچنین مطالعات آب‌های زیرزمینی بر روی این محدوده از دشت اصفهان -برخوار از سال ۱۳۴۳ شروع و تاکنون ادامه دارد و از سال ۱۳۴۶ این منطقه به علت پایین رفتن آب زیرزمینی و برداشت بی‌رویه از نظر حفر چاه ممنوعه اعلام شده و به علت کمی باران هر ساله در حال افت است. علاوه بر دشت اصفهان و همینطور اصفهان-برخوار، وضعیت دشت‌های مهیار، ‌کاشان، بسیار نگران‌کننده اعلام شده است.