|پیام ما| ایران و چین روز گذشته بیانیه «ابتکار عمل آسیایی در حفاظت از میراث‌ فرهنگی» را به مناسبت پنجاهمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک دو کشور امضا کردند. طرف‌های امضاکننده این بیانیه یعنی وزرای میراث‌فرهنگی دو کشور بر موارد مختلفی تاکید کرده‌اند از جمله همکاری بین کارشناسان و مدیران حرفه‌ای میراث‌فرهنگی دو کشور، تبادل بازدیدها، برنامه‌های آموزشی مشترک و اشتراک اطلاعات. علاوه بر این طرف‌های مبادله و همکاری در زمینه مرمت بناها و محوطه‌ها، ارزیابی و نقشه‌برداری از اموال میراث‌فرهنگی، حفاظت از میراث‌فرهنگی زیر آب و باستان‌شناسی مشترک را تشویق و حمایت می‌کنند و در زمینه مدیریت، نمایشگاه و پژوهش‌های آکادمیک مجموعه‌های موزه‌ای هم گام خواهند برداشت. این جزئیات در حالی منتشر شده که پیش از این با طرح این قرارداد، مخالفان و موافقان از ابعاد مثبت اقتصادی‌اش گفتند و مخالفان از سبک متفاوت مرمتگران چینی.

از دیگر مواردی که در این بیانیه عنوان شده معرفی نامزدی‌های فراملی برای ثبت در فهرست میراث جهانی و در دسترس قرار دادن تجارب خود را در زمینه معرفی، حفاظت، مدیریت و نظارت بر اموال میراث جهانی است. همچنین قرار است طرف‌های مبادله و همکاری جلوگیری از قاچاق غیرقانونی اموال فرهنگی را تشویق و پشتیبانی می‌کنند و با هدف حفاظت از میراث‌فرهنگی بشریت، تلاش‌های مشترکی برای مبارزه با جرایم مرتبط با اموال فرهنگی، ایجاد شبکه‌هایی برای استرداد و بازگرداندن اموال فرهنگی و تسهیل اشتراک اشیای گمشده فرهنگی خود با روش‌های دیجیتالی به‌کار می‌گیرند.
در جریان امضای بیانیه محمد کشاورززاده، سفیر ایران در چین گفت که سال ۲۰۱۹ علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای شرکت در نشست تمدن‌های کهن به چین سفر کرد و تفاهم‌های خوبی بین دو کشور انجام شد اما با شیوع کرونا معلق ماند. در همان سال آثار موزه ملی ایران در موزه ملی چین در شهر ممنوعه به نمایش درآمد که شروع خوبی برای همکاری‌های موزه‌ای میان دو طرف بود و حالا برنامه همکاری جامع ۲۵ ساله ایران و چین نقطه عطفی در روابط دو کشور است.
محمدحسن طالبیان، معاون میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم برگزاری نمایشگاه‌های موزه‌ای و فراهم کردن زیرساخت لازم برای نشست‌های تخصصی در زمینه حفاظت و مرمت از اشیای فرهنگی و تاریخی، همکاری در انتقال تجربیات متقابل در زمینه باستان‌شناسی زیر آب و برگزاری نمایشگاهی از اشیای فرهنگی و تاریخی حاصل از کاوش در مسیر جاده ابریشم را از دیگر فعالیت‌های فرهنگی برای گسترش روابط بین دو کشور و دیگر کشورهای آسیایی در قالب این بیانیه دانست.
یک سال بحث
بر سر مفاد برنامه ۲۵ ساله
سال گذشته که به صورت رسمی صحبت از برنامهٔ ۲۵ ساله همکاری‌های مشترک ایران و چین به میان آمد؛ مفاد مندرج در حوزه میراث‌فرهنگی یکی از مواردی بود که به سرعت دست به دست شد. در این بخش به موضوع مرمت آثار تاریخی و توسعه گردشگری و رونق صنایع‌دستی اشاره و بر مواردی در قالب برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت عملیاتی بین دو کشور تاکید شد.
این سند که در ماهیت خود تلاش برای احیا جاده ابریشم جدید است، در ضمیمه سوم خود بخشی با عنوان «اقدامات اجرایی کوتاه‌مدت» دارد که در بند چهارم آن بر موضوعاتی همچون «همکاری در صنعت گردشگری با تمرکز بر توسعه زیرساخت‌ها»، «تسهیل جذب گردشگر از دو کشور»، «توسعه محصولات و خدمات گردشگری»، «پیشبرد همکاری‌ها در زمینه میراث‌فرهنگی و صنایع‌ دستی»، «برگزاری منظم جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های فرهنگی دو کشور با بهره‌گیری از ظرفیت‌های سازمان‌های مردم نهاد» و «تقویت انجمن‌های دوستی چین و ایران» تاکید شده و در بخش عناوین اصلی همکاری ۲۵ ساله ایران و چین و در ضمیمه دوم این سند بر مشارکت در ساخت شهرهای گردشگری در بخش توسعه سواحل مکران نیز مورد تاکید قرار گرفته است.
از تیر ماه سال گذشته که این برنامه مطرح شد و ابعاد حوزه میراث‌فرهنگی آن هم تا حدودی مشخص شد؛ موافقان و مخالفانی درباره‌اش اظهارنظر کردند. موافقان به ابعاد مثبت اقتصادی این اتفاق توجه کردند و منتقدانی مانند رامین ذبیح‌مند، راهنمای گردشگری چینی‌زبان به مسیله مرمت آثار پرداخت و فروردین امسال دراین‌باره به ایسنا گفت: «چینی‌ها سبک‌های مختلفی برای مرمت دارند، ضمن اینکه بافت و مواد تشکیل‌دهنده آثار تاریخی در ایران با چین متفاوت است. پایه بیشتر آثار تاریخی چین چوب است که قطعا شیوه مرمتی متفاوتی دارد. سبک معماری ایران بیشتر به ایتالیایی‌ها نزدیک است. علاوه‌بر این‌ها، تا حالا از تخصص مرمتگران چینی در ارتباط با آثار مشابه ایران چیزی نشنیده‌ام. تا پیش از انقلاب مرمتگر ژاپنی در ایران داشتیم، ولی بعید می‌دانم چینی‌ها در ایران کار کرده باشند. فکر نمی‌کنم چینی‌ها درباره مرمت آثار تاریخی ایران حرفی برای گفتن داشته باشند، مگر این که آن‌ها خواسته باشند از تجربه ایران استفاده کنند. به هر حال چینی‌ها در زمینه مدیریت جمعیت، تهیه مدیا و دیجیتال و مارکتینگ قوی هستند و می‌توان از این مزیت و علم آن‌ها بهره برد.»
برای قضاوت زود است
حالا با امضای این بیانیه، این سند در حوزه میراث‌فرهنگی یک گام جدید برداشته است. گامی که به گفته مصطفی راستی دوست، معاون اسبق پژوهشکده باستان‌شناسی هنوز نمی‌توان به درستی درباره آن نظری داد و باید منتظر ماند و دید در حوزه عملی چه اتفاقی می‌افتد «صحبت از تشکیل اتحادیه منطقه‌ای در حوزه میراث مدتی است در دستور کار بوده و حالا این بیانیه و صحبت از موارد مختلف در حوزه آثار باستانی، مرمت و حفاظت از سویی می تواند خوب و مفید باشد. به شرط آنکه منافع ملی در آن حفظ شود و وقتی کار به عمل می‌رسد هم شاهد اتفاقات خوبی باشیم.»
او به «پیام ما» می‌گوید تا زمانیکه این بیانیه اجرایی نشود و گام‌های عملیاتی آن برداشته نشود نمی توان با جهت‌گیری و قضاوت با آن روبه‌رو شد. چرا که عناوین مطرح شده در این بیانیه خوب است هرچند هنوز نمی دانیم در عمل چه پیش خواهد آمد. «متاسفانه ما در همه حوزه‌ها قوانین خوبی داریم اما وقتی این قوانین به عمل می‌رسند با نواقض گسترده‌ای روبه‌رو می‌شویم. در زمینه میراث‌فرهنگی هم از سال ۱۳۰۹ قوانین دقیقی نوشته شده اما زمان عملیاتی شدن نتیجه مطلوب نداشته‌اند و مسایل مدیریتی و کمبود بودجه و … همیشه مطرح شده است.»
راستی‌دوست همچنین به همکاری‌های موجود میان میراث‌فرهنگی ایران با کشورهای دیگر اشاره می‌کند و می‌گوید این همکاری‌ها با دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌هایی کشورهایی چون ایتالیا و فرانسه و بسیاری دیگر از کشورها در جریان است. «روابط ایران و چین، روابط جدیدی نیست. اسناد تاریخی و آثار از حضور و رابطه متقابل گسترده میان ایران و چین می‌گویند. برای مثال وقتی به محوطه و سایت‌های سیراف یا کیش مراجعه کنیم نمونه‌هایی از حضور چینی‌ها را می‌بینیم و این در حالی است که در بندر کانتون چین هم حضور ایرانی از سده‌ها قبل محسوس است و برای نمونه این بندر فانوسی دریایی دارد که می‌گویند از روی فانوس‌های دریایی ایران ساخته شده.» او می‌گوید این روابط از گذشته تاکنون و از سویی حضور جاده ابریشم عاملی است تا نشان دهد ایران با آسیای شرقی روابطی قدمت دارد. «ما در ابتدا باید مشکلات موجود در کشور خودمان در حوزه میراث و حفظ آنها را حل کنیم. مشکلات ما در داخل گسترده است. برای مثال ما از دهه چهل تاکنون نتوانسته‌ایم یک نقشه باستان‌شناسی برای کشور داشته باشیم و هیچکس نخواسته این طرح عملیاتی شود و یا طرح جامع کاداستر در حوزه میراث‌فرهنگی مغفول مانده و در نتیجه هر دستگاه و ارگان اجرایی به راحتی به محوطه و حریم آثار وارد می‌شود و تخریب می‌کند.»
او می‌گوید دستگاه‌های اجرایی میراث‌فرهنگی را آنطور که باید جدی نمی‌گیرند و مدیریت میراث‌فرهنگی هم با مشکلات بسیاری روبروست. در صورتیکه اگر این حوزه مدیریتی یکپارچه و قوی و هوشیارانه داشت؛ نگرانی از ارتباط با کشورهای دیگر وجود نداشت و اتفاقا باعث خوشحالی بود که در زمینه حفاظت از آثار یا طبقه‌بندی اسناد و … اطلاعات به روزی از آنها دریافت کنیم.