اظهارات مسئولان باغ وحش ارم درباره ماده ببر تلف شده ضد و نقیض است

سوالاتی درباره مرگ «کویین»

اگر کویین فاقد ارزش ژنتیکی است چرا بار دیگر مجوز ورود ببر سفید به باغ صفادشت صادر شده است؟

صاحبان باغ وحش ارم گفته‌اند که ماده ببر سفید گفته‌اند که ماده ببر سفید، به دلیل درگیری با ببر دیگر تلف شده است.. به گفته آنها، درگیری روز نهم آذر رخ داده است، ببر نر پس از شکستن و تخریب حصار مجاور محل نگهداری ببر ماده وارد محدوده نگهداری این حیوان شده و «کویین» را زخمی کرده. گزارش این درگیری چهار روز بعد به اداره محیط زیست اعلام می‌کنند و ببر دورگه یک روز بعد (جمعه 14 آذر) تلف شده است است. اما این تمام ماجرا نیست.

این حادثه، دو هفته بعد از مرگ یک شامپانزه در باغ‌وحش ارم اتفاق افتاد و آن زمان هم شامپانزه‌ها پرخاشگر که پیش از این از هم جدا بودند را –به گفته صاحبان مرکز به دلیل سرما- در یک اتاقک انداختند و درگیری به مرگ یک گونه منجر شد. همین دیروز سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس گفته باید با مقصران مرگ ماده ببر ارم برخورد جدی شود. به عکس اظهارات و دفاعیه باغ‌وحش، او مرگ ماده ببر باغ‌وحش ارم را ناشی از سهل‌انگاری و  ‫اهمال مضاعف مدیریت مجموعه ارم دانسته است. ابهامات مرگ ببر و تکرار حادثه درگیری حیوانات در باغ‌وحش ارم، سوالات بسیاری را بی‌جواب گذاشته است. مثلا این‌که چرا ببر سفیدی که به گفته محققان صاحب نام دنیا دارای نقص ژنتیکی بوده و فاقد هر گونه ارزش ژنتیکی است باید وارد پروسه نسل‌کِشی شود؟

درباره ببرهای سفید؛ زیبا اما پر از اختلال

ظاهر زیبای خزدار و چشمان آبی رنگ ببرهای سفید می‌تواند بی‌تفاوت‌ترین آدم‌ها را به حیات وحش مجذوب کند. به همین دلیل است که بسیاری از باغ‌وحش‌های بزرگ دنیا داشتن این ببرها را یکی از موفق‌ترین جاذبه‌های خود می‌دانند. اما انتقادات زیادی نسبت به نگهداری این ببرهای سفید وجود دارد و بسیاری از کارشناسان حیات وحش خواستار شفافیت بیشتر درباره این موضوع هستند.

تمامی ببرهای سفید موجود در دنیا زیر گونه‌هایی از ببر بنگال هستند؛ ببرهایی با رنگ نارنجی و نوارهای تیره در سطح بدن. اما در نتیجه یک نقص ژنتیکی مغلوب، ببر سفید بنگال با چشمانی به رنگ آبی در طبیعت به وجود آمده است. بر اساس مستندات بومیان هندوستان در قرن 15 میلادی برای نخستین بار ببر سفید را در طبیعت این کشور دیدند و بعدها قاچاقچیان یک جفت از آن‌ها را از طبیعت جدا کردند و این میراث همچنان ادامه دارد. در قرن 20 میلادی به دلیل افزایش جمعیت آن‌ها برای عرضه به سایر باغ‌وحش‌های دنیا، مالکان این ببرها شروع به تکثیر آن‌ها کردند. اما کم‌بودن جمعیت ببر سفید و همچنین سختگیری‌های سازمان‌های بین‌المللی برای جلوگیری از قاچاق حیات وحش، موجبات درون آمیزی ببرهای سفید را فراهم آورد و در نهایت منجر به ایجاد اختلالات ژنتیکی از قبیل ناشنوایی، لوچی، اختلالات اسکلتی، اختلالات  ذهنی و نقص سیستم ایمنی در بین این ببرها شد.

در سال‌های اخیر تحقیقات صورت گرفته بر روی ببرهای سفید موجود در باغ‌وحش‌های کشورهای نیم‌کره جنوبی نشان داد که نبود رنگدانه در پوست و موی ببرهای سفید، این گربه‌سان را نسبت به سرطان پوست حساستر و مستعدتر می‌کند؛ چنان که انجمن باغ‌وحش‌ها و آکواریوم‌های بریتانیا تکثیر و پرورش ببرهای سفید‌زا را ممنوع کرده و برای خاطیان جریمه‌های سنگینی در نظر گرفته است.

چندین سوال از باغ‌وحش ارم

جمعه هفته گذشته خبری تکان دهنده مبنی بر کشته شدن کویین (ببر ماده سفید باغ‌وحش ارم) توسط بیرو (ببر بنگال نر باغ‌وحش ارم)  تیتر اکثر خبرگزاری‌های ایران شد و اظهارات ضد و نقیض زیادی در این زمینه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد.  طبق اظهار نظر برخی کارشناسان حیات وحش علت مرگ کویین حمله ببر نر که برای جفت‌گیری در کنار کویین قرار گرفته بوده است ذکر شده است، اما مدیران باغ‌وحش ارم دلیل این حمله و مرگ را شکسته‌شدن حصارها توسط بیرو بیان کرده‌اند. در هر دو صورت مسئولان باغ‌وحش ارم باید پاسخگو باشند.

در صورت صحت فرضیه نخست چرا کویین که ایمپلنت ضد بارداری در بدن او کاشته شده بوده و آمادگی جفت‌گیری را نداشته است باید در جایگاه مشترک با بیرو قرار می‌گرفته است؟

چرا ببر سفیدی که به گفته محققان صاحب نام دنیا دارای نقص ژنتیکی بوده و هیچ ارزش ژنتیکی نداشته وارد پروسه نسل‌کشی شده است؟

اگر تکثیر ببر در اسارت امری حیاتی و مهم برای باغ‌وحش ارم تلقی می‌شود چرا برای وارد کردن اسپرم فریز شده برای نسل‌کشی و توله‌گیری از ببر ماده سیبری کاری انجام نمی‌شود؟

در صورت صحت گفته‌های مسئولان باغ‌وحش ارم مبنی بر شکسته شدن حصارهای حفاظتی بین ببرها چگونه می‌توان از ایمن بودن باکس‌های نگهداری حیوانات برای بازدیدکنندگان که بیشترشان کودک هستند اطمینان داشت و اعتماد کرد؟

با توجه به این‌که کویین دارای ارزش اقتصادی بالایی برای باغ‌وحش ارم بوده است، چرا مسئولان باغ‌وحش برای حفظ سلامت این ببر جوان دقت لازم را نداشته‌اند و باز هم این سوال وجود دارد که اگر کویین فاقد ارزش ژنتیکی است چرا بار دیگر مجوز ورود ببر سفید به باغ صفادشت صادر شده است؟

آیا حذف دامپزشکی که مورد تایید سازمان‌های جهانی IUCN و FPWC  و IAR   در ایران بوده، به مشکلات دیگر و بزرگتر در باغ‌وحش ارم دامن نخواهد زد؟

این سوالات و هزاران سوال دیگر مواردی هستند که ذهن بسیاری از کارشناسان و علاقمندان به حیات وحش ایران را به خود مشغول کرده است. 

حفظ گونه‌های کمیاب؛ رسالت فراموش‌شده باغ ‌وحش‌ها 

در سال‌های اخیر جمعیت ببرها در دنیا کاهش چشمگیری داشته است به طوری که طبق آمار وب سایت IUCN Red LIST جمعیت بین 5000 تا 7500 قلاده ببر در سال  در دنیا 1998 به حدود 2500 ببر در سال 2020 تنزل یافته است. کاهش جمعیت ببرها در دنیا دلایل زیادی از قبیل قاچاق برای باغ‌وحش‌ها و کلکسیون‌های خصوصی، شکار غیرقانونی، تجارت اعضای بدن و اشغال زیستگاه‌های طبیعی ببرها و متعاقبا تعارض بین ببرها و انسان و … باشد.

یکی از رسالت‌های مهم باغ‌وحش‌ها در دنیا حفظ و نگهداری گونه‌های کمیاب و نایاب و گونه‌هایی است که نیاز به حمایت بیشتری از سوی نهادهای بین‌المللی حفاظت از حیات وحش دارند. همچنین هدف دیگر حفظ گونه‌های در معرض انقراض در طبیعت برای حفظ ذخایر ژنتیکی است تا در صورت انقراض امکان معرفی دوباره این گونه‌ها به طبیعت وجود داشته باشد. در سال‌های اخیر کارهای با ارزشی در زمینه تکثیر گونه‌های در معرض خطر انقراض بومی ایران نظیر مرال، گوزن زرد ایرانی و گورخر آسیایی در باغ‌وحش ارم ایران صورت پذیرفته است اما سوال اینجاست که با توجه به بی‌ارزش بودن ببر سفید چه به لحاظ ژنتیکی و چه به لحاظ معرفی یک گونه ارزشمند به علاقه‌مندان به حیات وحش و به رغم مخالفت برخی از کارشناسان صاحب‌نظر سازمان محیط‌زیست در زمینه حیات‌وحش‌، چرا مسئولان باغ‌وحش ارم اصرار به وارد کردن این ببر به ایران و نگهداری آن در باغ‌وحش داشته‌اند؟

با این‌که این مجموعه در سال‌های گذشته با وارد کردن دو ببر سیبری که نزدیک‌ترین ساختار ژنتیکی به ببر مازندران را دارد تا حدود زیادی امیدها را در دل دوستداران گربه‌سانان برای انجام کارهای کارشناسی و اصولی در جهت احیای حیات وحش در ایران زنده کرد. اما خطای نابخشودنی مسئولان باغ‌وحش ارم را نباید نادیده گرفت. آن‌ها الاغ آلوده به بیماری مشمشه را از استان زنجان به باغ‌وحش آوردند تا تا ببرهای سیبری وارداتی را تغذیه کنند و معاینات روتین و آزمایش‌های سلامت مرسوم دامپزشکی را که کارشناسان سازمان دامپزشکی کشور به رایگان انجام می‌دهند، نادیده گرفتند و در نهایت ببر نر به بیماری مشمشه آلوده شد و ببر ماده بعد از طی کردن دوره طولانی قرنطینه و تایید شدن سلامتی آن دوباره به باکس نگهداری باغ‌وحش بازگردانده شد.