مناطق حفاظت‌شده «گاندو» کمبود نیرو دارد

رئیس اداره محیط‌زیست چابهار: وعده استخدام 20 محیط‌بان برای منطقه حفاظت‌شده باهوکلات پس از گذشت دو سال هنوز تحقق نیافته است.از شمال شهر سرباز در بلوچستان تا جنوب استان در نزدیکی‌های چابهار و تا کناره‌های سد پیشین، همچنان در قلمروی بزرگ‌ترین خزنده ایران است؛ تمساح پوزه‌کوتاه که بلوچ‌ها به آن «گاندو» می‌گویند.

«گاندو» یا «تمساح پوزه کوتاه» نوعی کروکودیل بومی ایران و پاکستان است. این حیوان بزرگ‌ترین خزنده در هر دو کشور به حساب می‌آید که طی ۶۵ میلیون سال گذشته تغییرات کمی کرده است. شاید جالب باشد که بدانید گاندو تنها تمساحی است که به طور طبیعی در ایران زندگی می‌کند و همین ویژگی آن را به حیوانی محبوب در بین گردشگران تبدیل کرده است. اما شاید این سوال به ذهن‌تان متبادر شود که معنی «گاندو» چیست؟ 

در زبان بلوچی «گاندو» یعنی «راه رونده روی شکم». نام اصلی آن «تمساح پوزه کوتاه مردابی» و نام علمی این حیوان Crocodylus palustris است. این حیوان در مناطقی مانند رودخانه‌ی «باهوکلات» و رودخانه‌ی «سرباز» و محدوده‌های آبی چابهار و سراوان به عنوان تنها نواحی زیستی گاندو در ایران، زندگی می‌کنند. این حیوان هم‌زیستی مسالمت آمیزی با مردم منطقه دارد و هر سال تعداد زیادی گردشگر را به این منطقه می‌آورد. مناطق جنوبی سیستان‌و‌بلوچستان این حیوان را نماد برکت و آبادانی می‌دانند و معتقدند که با هجرت و مرگ این حیوان خشکسالی و قحطی روی زندگی آن‌ها سایه خواهد انداخت. به خاطر همین باور قلبی،‌ آن‌ها تمام تلاش خود را برای مراقبت و بقای این حیوان به کار می‌گیرند. با وجود اینکه در جنوب شرق ایران برخی محرومیت‌های محیطی و اقتصادی به چشم می خورد اما به لطف مردم طبیعت‌دوست و بافرهنگ بلوچ، گاندوها با آرامش بیشتری نسبت به سایر گونه‌ها در این منطقه از کشور زیست می کنند. 

بلوچ‌ها معتقدند گاندو‌ها اگر باشند، آب هم هست. این باور اغلب ساکنان اطراف سرباز و باهوکلات از گذشته تا امروز بوده اما جوان‌ترها می‌گویند اگر گاندو نباشد دیگر بهانه‌ای برای حفاظت از رودخانه و منطقه هم نیست، آب هم نیست، چون ممکن است وجب به وجب همین رودخانه را هم سدسازی کنند.

شاید برای همین است که آنها برای گاندو و آب احترام زیادی قائلند چون می‌دانند حیات خودشان در گرو حیات گاندوها و حفظ رودخانه است. با اینکه رودخانه سرباز و برکه‌های متعددی در منطقه باهوکلات در قلمروی گاندوهاست اما تا به امروز کمترین تنش و درگیری بین مردم محلی و گاندوها ثبت شده؛ آنقدر که حتی وقتی 3 سال پیش کودکی 10ساله توسط یک گاندو کشته شد، باز هم نگاه مردم بلوچ به گاندوها تغییر نکرد. آنها فقط دریافتند که باید به فرزندان خود بیشتر بیاموزند که در زمان تخمگذاری و به‌دنیا آمدن بچه تمساح‌ها از رودخانه دور باشند و اگر از روی ناچاری و برای تامین آب به کنار رودخانه می‌روند از چرخش دست و گالن آب، در برابر تمساح‌ها خودداری کنند تا تمساح به قصد دفاع از بچه‌هایش به آنها حمله‌ور نشود.

گاندوها آب ندارند

در مرکز نگهداری و تیمارداری گاندو در ریکوکش باهوکلات در 120کیلومتری چابهار، گاندوها در حفره‌هایی که در دل خاک و کنار برکه حفر کرده‌اند، سعی می‌کنند خود را از گرما مصون نگه دارند. با اینکه بارش‌ها در سال‌جاری نسبتا خوب بوده و رودخانه سرباز آب قابل توجهی دارد اما در این مرکز که حدود 20گاندو در آن نگهداری می‌شود برکه نسبتا بی‌آب است. احمد اربابی که یکی از محیط‌بانان این منطقه است، به تازگی به روزنامه همشهری گفته میانه‌های برکه به‌صورت لکه‌ای و نقطه‌ای آب هست ولی چون با گیاهان پوشیده شده در معرض دید نیست. به گفته او آب در وسط برکه آنقدر هست که بتواند کفاف گاندوها را بدهد اما در کل 10 روز است که آب برکه تبخیر شده و باید با موتور پمپ آب را از رودخانه به داخل برکه هدایت کنیم ولی چون موتور پمپ گازوئیل ندارد هنوز نتوانسته‌یم این کار را انجام دهیم. او درباره نبود گازوئیل به همشهری می‌گوید: ‌در استان سوخت سهمیه‌بندی شده و هنوز در نوبت سهمیه سوخت هستیم. گاندوها درحالی‌که در دالان‌های خاکی که خود حفر کرده‌اند پنهان شده‌اند، سرشان را تا نیمه از حفره خارج کرده و دهانشان را باز نگه داشته‌اند تا حرارت را دفع کنند. اشرف‌علی حسینی، رئیس اداره محیط‌زیست چابهار نیز به همشهری می‌گوید:‌ ما مشکل تامین سوخت نداریم و صرفا یک ناهماهنگی بین محیط‌بانی منطقه بوده که این حل می‌شود و جای نگرانی نیست. اربابی در ادامه می گوید چاله‌هایی به عمق یک متر در میانه برکه هست که آب دارد و همین برای گاندوها فعلا کافی است و اینطور نیست که برکه کاملا خشک باشد. حسینی، درباره علت نگهداری این تمساح‌ها در این مرکز گفت: اینجا یک مرکز برای نگهداری تمساح‌هایی است که به نوعی باعث ایجاد مزاحمت برای روستاییان شده‌اند و یا به آنها آسیب رسانده‌اند. اینها موقتا اینجا می‌مانند تا شرایط محیطی مهیا شود و مجددا در زیستگاه رهاسازی شوند. او می‌افزاید:‌ این مرکز، ‌استفاده‌های تفرجی و گردشگری هم دارد و بسیاری از علاقه‌مندان به طبیعت و گاندوها که نمی‌توانند این حیوان را در طبیعت و در رودخانه ببینند، می‌توانند اینجا از نزدیک با گاندو آشنا شوند.

وعده استخدام 20محیط‌بان تحقق نیافت 

رئیس اداره محیط‌زیست چابهار نیز از کمبود نیروهای محیط‌بانی در منطقه گلایه دارد در این باره به خبرنگار همشهری می‌گوید: منطقه حفاظت شده باهوکلات با این وسعت فقط 2 پاسگاه دارد و با 3 محیط‌بان اداره می‌شود؛ این در حالی است که کل نیروهای محیط‌بانی و اداری ما در چابهار 10نفر است. به‌گفته او، بسیاری از نیروها در سال‌های گذشته بازنشسته و نیروهای جدید کمتری جایگزین شدند. به گفته حسینی فصل تخمگذاری گاندوها فرارسیده و در این زمان طبیعتا حفاظت باید تشدید شود چون گاندوها ممکن است کمی حالت تهاجمی پیدا کنند اما کمبود نیروهای محیط‌بان مانع از این می‌شود که بتوان نظارت‌ها را بیشتر کرد. اما موضوع کمبود نیروهای حفاظتی برای گاندوها و منطقه حفاظت شده باهوکلات چندسالی است که همچنان به قوت خود باقی است. 

نیاز به حداقل 12نیروی محیط‌بان

تیرماه 97 بود که مدیر محیط‌زیست چابهار در گفت‌وگو با مهراعلام کرد منطقه حفاظت‌شده «گاندو» علاوه‌ بر تمساح نادر پوز کوتاه تالابی (گاندو) زیستگاه ۱۹۲ گونه پرنده، ۲۸ گونه پستاندار، ۷۱ گونه خزنده و ۱۵۰ گونه گیاهی است. آن‌طور که اشرفعلی حسینی گفته، کمبود شدید نیرو و امکانات در مناطق حفاظت‌شده گاندو همچنان وجود دارد به طوری که در این منطقه ۴۶۵ هزار هکتاری دو پاسگاه محیط‌ بانی و تنها ۲ محیط بان حضور دارند و این در حالی است که برای حفاظت ازاین‌گونه جانوری بر اساس استاندارها نیاز به حداقل  ۱۲ نیرو، امکانات و تجهیزات به‌روز زنده گیری تمساح و همچنین تأمین خودروهای مناسب است. گفتنی است دو سال قبل نیز فرماندار چابهار در دیدار با معاون دریایی سازمان محیط زیست خواستار افزایش نیروهای حفاظتی محیط‌زیست در این شهرستان شده بود و پروین فرشچی، معاون وقت سازمان نیز گفته بود به‌زودی 20محیط‌بان بومی برای حفاظت و نگهداری از این گونه نادر جذب خواهند شد؛ اما اکنون بعد از گذشت 2 سال هیچ خبری از نیروهای جدید استخدامی یا قراردادی برای چابهار و باهوکلات نیست.

گاندو و خطر انقراض

استان سیستان‌و‌بلوچستان به طور متوسط هر ۳۰ سال یک‌بار دوره‌های خشکسالی را پشت سر گذاشته است. بروز یک دوره طولانی خشکسالی ۶ ساله از سال ۱۳۷۹ در زیستگاه‌های منطقه و خشک شدن بخش‌های زیادی از رودخانه سرباز و باهوکلات نسل این گونه کم‌یاب در ایران را در معرض انقراض گذاشته است. از دلایل دیگر انقراض آن‌ها می‌توان به بروز سیلاب‌های سنگین در محل زندگی آن‌ها و خورده شدن نوزادان گاندو توسط تمساح‌های بالغ‌تر اشاره کرد.