تفکر سازه‌ای پشت سد لاسک

انتشار خبر ساخت سد لاسک اعتراضاتی را که از سال‌های گذشته در مورد ساخت این سد وجود داشت را دوباره برانگیخت.

طرح احداث سد لاسک با وجود آنکه از همان ابتدا مورد اعتراض جمعی از فعالان محیط زیست واقع شد و توانست مجوزهای زیست محیطی را دریافت کند اما همچنان جزو ماجراهای خبرساز محیط زیستی کشور به شمار می‌رود چراکه شعله‌های آتش اعتراض حامیان محیط زیست نسبت به ساخت آن فروکش نکرده است.

از جمله این معترضان می‌توان به محمد درویش، فعال محیط زیست و عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور اشاره کرد که به تازگی در صفحه اینستاگرامش مطالبی با این عنوان منتشر کرده: «چرا همه باید با احداث سد لاسک مخالفت کنیم؟» این فعال محیط زیست در ادامه آورده: «در شرایطی که به اذعان عیسی کلانتری، تالاب انزلی نفس های آخر را می‌کشد و جنگل های هیرکانی در خطر انقراض قرار دارند؛ همان مقام چراغ سبز به احداث سدی می‌دهد که هم تالاب را و هم هیرکانی را بیشتر به مرگ نزدیک می‌کند! چرا؟». وی در ادامه آورده است: «اردکانیان، وزیر نیرو، چند روز پیش (15 اردیبهشت) و به شکلی کاملاً غیرمتعارف و نیمه‌پنهانی کلنگ احداث سدی را زد که برگی سیاه در کارنامه‌اش محسوب خواهد شد.» 

شاید روزی که کلنگ احداث این طرح با حضور رضا اردکانیان وزیر نیرو و جمعی از مسوولان استان گیلان بر زمین زده شد بسیاری این اقدام را ختم قائله اعتراضات تصور کردند اما انتشار خبر ساخت سد لاسک که قرار است با ارتفاع ۶۳ متر، عرض ۷۵۰ متر و طول ۳۶۰۰ متر روی رودخانه امامزاده ابراهیم در شفت گیلان احداث شود، بار دیگر اعتراضاتی را که از سال‌های گذشته در مورد ساخت آن وجود داشت، برانگیخت.

گرچه نیت برنامه‌ریزان برای ساخت این سد خیر است اما به گفته کارشناسان عالی‌رتبه این طرح فاقد پیوست زیست محیطی موجه و علمی و عامل تخریب تالاب، جنگل‌های هیرکانی و محیط زیست منطقه است.

قرار است این سد با حجم مخزن 45میلیون مترمکعب و حجم آب قابل تنظیم سالانه 77 میلیون مترمکعب با هدف تأمین 5میلیون و 400میلیون مترمکعب آب آشامیدنی، 6هزار و 800هکتار شالیزار و باغ و همچنین 33میلیون و 100هزار مترمکعب آب زیست محیطی ساخته شود.

بر اساس اطلاعات ارائه شده وزارت نیرو برای ساخت سد لاسک شفت مجوزهای زیست محیطی اخذ شده و اقدامات و تغییرات لازم برای تامین ملاحظات زیست محیطی و جلوگیری از خسارت به منابع طبیعی، صیانت از بستر رودخانه‌ها و تالاب بین المللی انزلی و نیز جابجایی محل دیواره مخزن سد به‌ رغم افزایش هزینه‌ها صورت گرفته است.

چاره‌ای جز ساخت سد لاسک وجود ندارد

 اوایل ماه جاری مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با ایسنا با تاکید بر اینکه هیچ راه دیگری برای تامین آب شرب مردم حوزه سد لاسک وجود ندارد، اظهار کرد: به عنوان متخصص و مدیر نمی‌توانم خودم را متقاعد کنم که مردم از آب‌های آلوده استفاده کنند و دچار مشکل شوند. وی با اشاره به اینکه در شمال ایران به‌ویژه در استان‌های مازندران و گیلان حجم بارش‌های سالانه بالاست و همین موضوع باعث افزایش سطح آب‌های زیرزمینی شده است، گفت: متاسفانه به دلیل مصرف بیش از حد کود و سموم شیمیایی، منابع آب‌های زیرزمینی این استان‌ها آلوده می‌شود و قطعاً استفاده از آن برای تأمین آب شرب مردم منطقه کار درستی نیست چون مشکلات بهداشتی دارد. تجریشی با بیان اینکه از سالیان قبل برای ساخت سه سد در مازندران و گیلان درخواست‌هایی مطرح شده است، در مورد تعیین تکلیف این درخواست‌ها توسط سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرد: در این میان تشخیص داده شد که تنها سد لاسک کمترین عوارض زیست‌محیطی را دارد. به همین علت با ساخت سایر سدها موافقت نکردیم چون بعد از بررسی‌ها به این نتیجه رسیدیم که می‌توانیم با سازه‌های دیگر از جمله کانال، آب شرب مورد نیاز را تامین کرد و نیازی به ساخت سد نیست اما برای سد لاسک هیچ جایگزینی وجود ندارد. آنطور که تجریشی گفته، وزارت نیرو اصرار داشت که چاره‌ای جز ساخت سد لاسک وجود ندارد. بررسی‌های سازمان حفاظت محیط زیست هم نشان داد که راهی نداریم که از ساخت این سد چشم‌پوشی کنیم البته طرح مشاور برای اجرای سد لاسک چهار بار در سازمان حفاظت محیط زیست مطرح شد و چون مشاور اول طرح نتوانسته بود کار محیط زیستی خوبی انجام دهد، درخواست کردیم که خلع شود و مشاور قوی‌تری کار را دست بگیرد که همین اتفاق افتاد.

طرحی که از سال‌های قبل آغاز شده بود

بهمن‌ماه سال گذشته بود که قربانعلی محمدپور، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان با بیان اینکه مجوز احداث سد مخزنی لاسک در آذرماه سال 97 صادر شده است، گفت: طرح احداث این سد مخزنی سال‌ها پیش آغاز شده و اولین گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی آن از سوی مهندسان مشاور تهیه و در سال ۸۹ از سوی شرکت سهامی آب منطقه‌ای به عنوان مجری طرح به حفاظت محیط زیست گیلان ارسال شد. آن‌طور که محمدپور به ایسنا گفته، این گزارش به دلیل تخریب بیش از 170 هکتار از پهنه جنگلی محدوده مخزن سد و ضرورت بازنگری، با مخالفت دفتر ارزیابی سازمان حفاظت محیط زیست روبه‌رو شد و شرکت سهامی آب منطقه‌ای در سال 92 نسبت به تهیه گزارش ارزیابی زیست محیطی توسط مهندسین مشاور یکم و با مشخصات جدید اقدام کرد، اما این گزارش نیز به دلیل تخریب 198 هکتار از اراضی جنگلی و مغروق شدن 6 روستا و جاده‌های دسترسی و همچنین عدم معرفی گزینه مکانی جدید مورد موافقت سازمان حفاظت محیط زیست قرار نگرفت. به گفته محمدپور، با معرفی مکان جدید احداث سد لاسک توسط مهندسان مشاور یکم در سال 94 و ارائه گزارش ارزیابی جدید توسط مجری طرح، روند بررسی مجدد این گزارش در کارگروه ارزیابی آغاز و کارشناسان مربوطه پس از چندین جلسه در کارگروه‌های استانی و ملی، اطلاعات و مستندات ارائه شده را کافی ندانسته و این گزارش جهت رفع نواقص و ابهامات مطروحه عودت داده شد که نهایتا در مردادماه 96 گزارش تکمیلی توسط مشاور طرح تهیه و به حفاظت محیط زیست گیلان ارسال شد.

آن‌طور که محمدپور می‌گوید، کمیته ارزیابی سازمان محیط زیست کشور در 23 آبان ماه 96 با حضور کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست و اعضای کارگروه ماده دو سازمان برگزار و پس ازبررسی دقیق گزارش اصلاحی، سه موضوع شامل، اخذ نظریه شفاف سازمان جنگل‌ها و مراتع در خصوص نحوه جبران خسارت و ساز و کار احیاء، اخذ مقادیر تخصیص جدید با اولویت تامین آب شرب از وزارت نیرو، و بررسی اثر گذاری اجرای سد بر کیفیت آب تالاب انزلی و پیامدهای اکولوژیکی آن را مد نظر قرار داده و خواستار پاسخ صریح و شفاف در این زمینه شد که در ادامه پس از تشکیل جلسات متعدد کمیته ارزیابی ملی و اخذ نظرات خواسته شده از وزارت‌خانه‌ها و سازمان های مربوطه، صدور مجوز احداث سد لاسک منوط به اخذ تعهد نامه رسمی از مجری طرح شد و در نهایت پس از اخذ این تعهدنامه، مجوز احداث سد لاسک در مورخ یکم آذرماه سال جاری به شماره5024/4-20/97/ص  صادر شد.

اما و اگرهای همیشگی در ساخت سدها 

به گفته محمدپور احداث هرگونه سد همیشه با اما و اگرهایی همراه بوده و طرفداران محیط زیست با ابراز نگرانی از پیامدهای زیست محیطی آن با احداث و ساخت سدها مخالفت می‌کنند. در این بین کارشناسانی هم هستند که احداث سد را نه تنها مغایر با محیط زیست نمی‌دانند بلکه معتقدند اگر سدی با مطالعه و ارزیابی اثرات زیست محیطی آن اجرا شود می‌تواند تا حدود زیادی مشکلات زیست محیطی آن هم در شرایط ویژه کشور را به منظور مدیریت منابع آبی مرتفع کند.