محمد صابری؛ تنها کُلِک ساز ماهان:
بیش تر مشتری هایم یزدی و اصفهانی هستند

ماهان؛ حیاط خلوتی دنج در حومه کرمان است. حیاط خلوتی که بسیاری از کرمانی ها در روزهای تعطیل از شلوغی شهر به آن پناه می برند. ماهان؛ تاریخی ژرف دارد. از باغ شاهزاده گرفته تا شاه نعمت الله ولی و دیگر آثار تاریخی این شهر همه و همه بیانگر این تاریخ است.
با وجود این که آپارتمان نشینی به برخی از مناطق ماهان راه یافته و شهرنشینان خانه های باصفای آن را به ویلا مبدل کرده اند؛ اما باز هم می توان در کوچه پس کوچه های آن نشانی از گذشته زیباو جذاب آن یافت. کوچه محتشم یکی از آن کوچه هاست. آن روز بعد از ظهر که با هماهنگی یک دوست قدیمی و ماهانی به کوچه محتشم رفتم، این را دریافتم.
آبی زلال از همان ابتدای کوچه از بغل دیوار راه خود را پیدا می کرد و به انتهای کوچه می دوید. آبی که پنجاه قدم پایین تر به کارگاهی کوچک با سقفی کوتاه می رسید. پیرمردی کنار آب، روی خاک نشسته بود و با تیشه ای کوچک به چوب دستی زخمه می زد. درخت های چنار روی کارگاهش سایه انداخته بود. پیرمرد در کوچه بن بست کوچک کنار کارگاه خانه داشت. خانه ای در یک کوچه باغ باصفا و قدیمی!
همه چیز برای داستان سرایی آماده است. پیرمرد داستان ما لب به سخن باز می کند. زیاد هم اهل حرف زدن و خاطره بازی نیست. خودش می گوید:«من خاطره سَرَم نمیشه!»
اما دیدن پیرمردی که همه سال های عمرش را در ساختن کلک(قفل) گذرانده بسیار خواستنی است. حتی اگر حرف نزند. اما کلک سازی هم صنعت کم اهمیتی نیست. کلک؛ قرن هاست که از خانه و باغ و اموال آباء و اجداد ما حفاظت کرده است. نام کلک را شنیده بودم. دورادور هم دیده بودم؛ اما از سیستم آن آگاهی نداشتم. اصلاً نمی دانستم ضریب امنیت کلک آن قدر بالاست که کلید چوبی یک کلک روی کلک دیگر کار نمی کند. و تا زمانی که کلک قفل نشود، کلید از کلک بیرون نمی آید. بیش از ده کلک در اندازه های مختلف در کارگاه موجود بود. می گفت:«کلیدهای این ها فقط روی خودشون کار می کنه و اصلاً به هم نمی خورن!»
به هر حال «استاد محمد صابری» معروف به «محمد کلک ساز» تنها کلک ساز منطقه ماهان است. نمی دانم در مناطق دیگر استان کرمان هم این حرفه وجود دارد یا خیر؟ اما همین دم را غنیمت شمردیم و با او به گفت و گو نشستیم.
او متولد 1313 خورشیدی است. در ماهان به دنیا آمده و از کودکی به کلک سازی مشغول است.

صابری می گوید که پدر و پدربزرگم به این کار مشغول بوده اند. پدربزرگم چرخ آسیاب آبی می ساخت. پدرم هم کار او را ادامه داد تا این که من به سنی رسیدم که می توانستم کار کنم. از بچگی کلک سازی را شروع کردم و در حال حاضر 75 سال است که حرفه ام همین است.
جو در مقابل کُلِک
صابری ادامه می دهد که برادرانم قالی می بافتند. اما من به خاطر بیماری توانایی قالی بافی را نداشتم و همان شغل باشو(پدربزرگ) و پدرم را ادامه دادم. کار دیگری بلد نبودم و از عهده ام هم برنمی آمد. آن سال ها هم سال های فقر و تنگدستی بود. پولی بابت کار به استاد کار نمی دادند. مثلاً در برابر ساخت یک کلک مقداری جو و شاید هم گندم می گرفتیم. الآن قیمت کلک هایی که می سازم 50 هزار تومان تا صد هزار تومان است.
کلک برای دکوری
اما امروز که دیگر کسی در چوبی استفاده نمی کند که کلک به کارش بیاید. در ماهان کسی استفاده نمی کند. اما در قناتغستان، لنگر، سکنج و عرب آباد خیلی کم استفاده می شود. اما مشتری های من بیش تر از اصفهان، یزد و تهران هستند که کلک ها را برای دکوری می خرند. یک ماه چهار، پنج کلک می خرند؛ اما یک ماه هم هیچ مشتری ندارم. قبلاً درب، کلک و نردبان می ساختم یا تعمیر می کردم. اما حالا بیش تر دسته بیل و کلنگ می سازم.
علاوه بر دسته و بیل ابزاری مثل بنیکو(ابزاری برای آماده سازی نخ جهت قالی بافی)، کف گیر چوبی(برای هم زدن بلغور)، چوبدستی(عصا) میل زورخانه، چوب گهواره و غلتوک(تیر خمیر پهن کنی)، جُک (برای خرمن کوبی) می سازم.
سی، چهل همکار داشتم
در ماهان فقط من به این شغل مشغول هستم. چهل، پنجاه سال پیش سی، چهل نفر همکار در ماهان داشتم که همه شان از دنیا رفته اند. اگر کسی هم امروز به کار چوب مشغول است با دستگاه های برقی و وسایل جدید کار می کند. خیلی از مشتریانم هم از دنیا رفته اند. قبلاً مشتری های زیادی داشتم که خرید می کردند و می رفتند. کاری هم نداشتم که ببینم مشتری ام کیست یا چه کاره است.