چرا برج آزادی میزبان جشنواره شد؟‌

«جشنوارهٔ صنایع‌دستی و هنرهای سنتی یک حلقه از زنجیره‌ای است که براساس سیاست‌های وزارتخانه ایجاد شده و تک‌تک اقدامات براساس همین سیاست‌هاست، حتی انتخاب محل افتتاحیه که در برج آزادی است. این برج نماد و نمود آرایه‌های هنری معماری و انقلاب فرهنگی ایران در سال ۵۷ است. انرژی مردمانی که در این میدان فریاد آزادی و استقلال را سردادند.» این نکات را «مریم جلالی»، معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و رئیس هشتمین جشنوارهٔ «سرو سیمین» در نشست خبری هشتمین جشنوارهٔ بین‌المللی صنایع‌دستی و هنرهای سنتی در آغاز صحبت‌هایش اعلام کرد و اینکه در جشنوارهٔ امسال پنج هزار اثر، بیش از دو هزار هنرمند و ۱۶ کشور حضور دارند.

جلالی با اشاره به توجه بیشتر و تغییر رویکرد از فرهنگی به اقتصادی و همچنین اتصال صنایع‌دستی به ادبیات توسعه و زنجیره‌ارزش در این زمینه ادامه می‌دهد: «توجه رئیس‌جمهوری و وزرا نیز به صنایع‌دستی جلب شده و تحقق این امر حاکی از تغییر جایگاه این حوزه است، چون در این زمینه مصوبات قابل‌توجهی هم شکل گرفته.»

این مسئول شعار جشنوارهٔ هشتم را پیوند نسلی و پاسداشت و هویت در پهنهٔ جهانی عنوان می‌کند و می‌گوید: «معاصرسازی، آموزش تولیدکننده‌ها و توجه به نسل جوان، به‌‌عنوان مؤلفه‌های موردنیاز برای گسترش بازار صنایع‌دستی است و در همین رابطه جشنواره‌ها مکانی برای معنا دادن به اصالت و ریشه است. علاوه‌بر توجه به جشنواره‌ها، باید بر این امر نیز توجه داشت که صنایع‌دستی در استان‌ها به بالندگی رسیده است و مبادی ورودی شهرها و استان‌ها باید بازارچه فروش صنایع دستی داشته باشند. همین حالا هم در مبادی ورودی شهرها بازارچهٔ صنایع‌دستی دایر شده است.»

 صنایع‌دستی از نمایشگاه‌ها حذف نشده‌

این درحالی بود که در بخش پرسش و پاسخ اولین سؤال از معاون صنایع‌دستی حذف صنایع‌دستی از نمایشگاه گردشگری و کم‌رنگ شدن این حوزه بود. جلالی در پاسخ به این سؤال توضیح می‌دهد: «صنایع‌دستی از نمایشگاه گردشگری حذف نشده است. نمایشگاه گردشگری، نمایشگاه B2B (Business-to-business است، یعنی فروش کالایی ندارد. امسال قرار شد برای زمان‌بندی مؤثرتر نمایشگاه‌های صنایع‌دستی در سطح استان‌ها پراکنده شوند و بیش از ۱۰ نمایشگاه ملی در استان‌ها برگزار شده است. همچنان صنایع‌دستی ظرفیت غیرقابل‌انکار استان‌ها هستند و حضور هنرمندان و آثار فاخر صنایع‌دستی در نمایشگاه گردشگری نمود ظرفیت‌های این حوزه است. این درحالی‌است که در سایر نمایشگاه‌ها مانند نمایشگاه قرآنی، روستاآباد و … صنایع‌دستی حضور داشتند و بحث ارتباط با مشتری برای عرضهٔ صنایع‌دستی هم وجود دارد.»

به تأکید این مسئول، نمایشگاه گردشگری ظرفیت‌های نمایشی و گردشگری صنایع‌دستی را به نمایش می‌گذارد، اما بازار فروش باید آنجا باشد که مشتریان حضور دارند. همین حالا برج آزادی، پایگاهی برای فروش صنایع‌دستی خواهد بود.

مصوبات روی زمین نمانده

درحالی مسئولان از رونق و توسعهٔ صنایع‌دستی و مصوبات خبر می‌دهند که در بخش دیگری از این نشست مطرح شد که این مصوبات نتوانسته منجر به تجدید حیات این حوزه شود و به‌نوعی روی زمین مانده است. جلالی در این باره هم پاسخ می‌دهد: ‌«برنامه‌ریزی دقیقی برای گالری‌های صنایع‌دستی صورت گرفته و در این باره مذاکراتی هم با بخش خصوصی انجام شده است. نظارت‌ها هم دقیق‌تر شده است. نمی‌توان با ارزیابی نقطه‌ای دربارهٔ کل این حوزه اظهارنظر کرد. یکی از مصوباتی که به پیگیری مهندس ضرغامی منجر شد، مصوبهٔ بیمه بود. طی دو سال، بیمهٔ ۱۰ هزار هنرمند به تعویق افتاده بود که در حال جبران شدن است.»

او به معافیت ارزش‌افزوده هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «چندین سال بود که معافیت ارزش‌افزوده به‌دلیل اینکه فهرست صنایع‌دستی از سوی معاونت صنایع‌دستی به وزارت اقتصاد اعلام نمی‌شد؛ آنها نمی‌دانستند که کدام‌یک از کالاها را باید معاف از مالیات اعلام کنند. این مصوبه اکنون اجرا شده و با دریافت کد کالا به سامانهٔ تجارت متصل شده‌ایم. همچنین، مصوبهٔ آموزشگاه‌های صنایع‌دستی برایمان اعلام شد. کارت شناسایی صنایع‌دستی هم چاپ شد و درحال ارسال برای استان‌ها است.»

به‌گفتهٔ معاون صنایع‌دستی، ماده ۸۳ قانون برنامهٔ هفتم که تقویت زیست‌بوم صنایع‌دستی است، دست ما را باز گذاشته تا حوزه‌هایی را که از دست دادیم، در آن زیست‌بوم جانمایی کنیم.

جلالی به پیمان‌سپاری ارزی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «این مسئله یکی از مشکلات صادرکنندگان بود که رفع شد. مصوب شده است که فرودگاه‌های ما پیوست صنایع‌دستی داشته باشند. در تمامی این زمینه‌ها خریداران، کارشناسان و سیاستگذاران، این سه ضلع مثلث، باید با یکدیگر همکاری داشته باشند.»

او با بیان اینکه مسائل حوزهٔ صنایع‌دستی متنوع است و بخشی از آن‌هم به شاکلهٔ اقتصادی کل کشور برمی‌گردد، تأکید می‌کند: «این درحالی‌است که حتی مصوبهٔ حوزهٔ حضور صنایع‌دستی در همهٔ پایگاه‌های میراثی در حال پیگیری و طراحی است. در گذشته کمبود غرفه داشتیم، اما حالا فقط در بازار هنر شیراز بیش از ۶۰ غرفه آمادهٔ واگذاری است و به‌دنبال متقاضی می‌گردیم. اینها اقداماتی است که صورت گرفته است و برای مصوبات امیدواریم.»

این مسئول در پاسخ به سؤالی دربارهٔ ایجاد پایگاه‌هایی برای فروش آثار هنرمندان صنایع‌دستی و حمایت از قشر آسیب‌پذیر این حوزه، به برخی اقدامات صورت‌گرفته اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این باره هنرمندان صنایع‌دستی در نمایشگاه قرآن حضور داشتند و از سوی دیگر طراحی نوین در حوزهٔ خیابان سی تیر نیز در حال انجام است.»

او همچنین به بازار گستردهٔ صنایع‌دستی اشاره می‌کند و می‌افزاید: «صنایع‌دستی در نیازهای اولویت‌دار قرار نگرفته و سعی بر این است که این دو را به یکدیگر متصل کنیم. بر همین اساس، باید نمایشگاهی مستقل برای فروش و عرضه به خانواده‌ها داشته باشیم. از سوی دیگر نمایشگاه گردشگری نیز محل نمایش صنایع‌دستی به بازار سرمایه خواهد بود. به این صورت، دو هدف بازار سرمایه و ایجاد نیاز به صنایع‌دستی میان خانواده‌ها را در بر خواهیم گرفت.»

طرحی برای حراج آثار فاخر

در این نشست به نادیده گرفته شدن رویدادی مشابه حراج تهران برای فروش محصولات صنایع‌دستی و جذب سرمایه در حاشیهٔ برگزاری این جشنواره هم اشاره شد و جلالی هم این پیشنهاد را بسیار مناسب ارزیابی کرد. او در توضیح بیشتر بیان می‌کند: «بیش از پنج مجوز حراج برای پنج داوطلب صادر شد که نتوانستند کار را به پایان برسانند. این تجربه (برگزاری حراج) در صنایع‌دستی وجود نداشت و به‌شدت پیگیر آن هستیم. یکی از این مجموعه‌ها تا چاپ کتاب نیز پیش رفت، اما به‌دلیل تنوع رویکرد و محصولات امکان برگزاری برقرار نشد.»

البته به‌گفتهٔ این مسئول، در حال حاضر فروش آثار فاخر صنایع‌دستی در لابی هتل‌ها در حال انجام است و از سرمایه‌گذاران، کیوریتورها و گالری‌داران در این باره دعوت شده است. با مسئولان حراج تهران هم نشستی برگزار شده است تا در قسمتی از حراج تهران بخشی مرتبط با صنایع‌دستی ایجاد شود.

او تأکید می‌کند: «در این باره باید برنامه‌ریزی‌های لازم صورت گیرد و قول می‌دهیم در جشنوارهٔ نهم حتماً حراج آثار فاخر را داشته باشیم. شاید هم موفق شدیم و این رویداد زودتر برگزار شد. البته این امر وابسته به سرمایه‌گذاران است، اما شفافیت خود را حفظ خواهد کرد.»

کمترین میزان مهاجرت

درحالی‌که یک سؤال این نشست به افزایش مهاجرت هنرمندان صنایع‌دستی اختصاص داشت، جلالی این موضوع را تأیید نمی‌کند و می‌گوید: «در میان هنرمندان صنایع‌دستی کمترین میزان مهاجرت را داریم؛ زیرا آنان تولید اصالت می‌کنند. مشاغل خُرد باید وارد زنجیره شوند. تولید ما خرد است، اما فروش ما نباید خرد باشد. نکته‌ای که وجود دارد این است که مشاغل خانگی باید ذیل یک اتحادیه یا تشکل ساماندهی شود. اتفاقاً در جشنوارهٔ هشتم کمیتهٔ مردمی برای ایجاد تشکل‌ها ایجاد شده است.»

رئیس هشتمین جشنوارهٔ «سرو سیمین» دربارهٔ اقدامات صورت‌گرفته برای رونق بازار و حضور در عرصه‌های بین‌المللی هم بیان می‌کند: «جایگاه صنایع‌دستی در داخل کشور از سبد خانواده‌ها جدا شده است، اما همچنان در جهان همهٔ اقلام صنایع‌دستی ما مشتری مشتاق دارد و تمام تلاش ما این است که موانع صادرات را رفع کنیم. صادرات ما رونق گرفته است و پلتفرم‌های فروش هم درگیر این حوزه شده‌اند. صنایع‌دستی باید از حوزهٔ موزه‌ای خارج شوند و نگاه کسب‌وکار به آن شکل بگیرد. ما در این مسیر حرکت می‌کنیم. اشتیاق کشورها برای حضور در جشنوارهٔ صنایع‌دستی، نشان‌دهندهٔ مرجعیت ایران در این حوزه است. ما ۱۶ شهر و روستای جهانی صنایع‌دستی داریم و چین بعد از ایران با هشت شهر و روستا در رتبهٔ دوم قرار دارد. باید به صادرات ارزش‌افزوده اضافه کرد و در این باره کم‌کاری صورت گرفته است.»

مدیرکل بازاریابی و تجاری‌سازی معاونت صنایع‌دستی هم در توضیح بیشتر بهبود بازار صنایع‌دستی بیان می‌کند: «دغدغهٔ بسیاری از دوستان بحث بازار است. واقعیتی که در حوزهٔ صنایع‌دستی وجود دارد این است که سال‌ها دولت کار خرید و فروش صنایع‌دستی را خودش انجام می‌داد که همچنان به قوت خود باقی است. ما تلاش می‌کنیم که بخش خصوصی را توانمند کنیم. هیئت مؤسس آن در حال ایجاد است و امیدواریم شرکت توسعهٔ صنایع‌دستی ایران در آینده ثبت شود و فعالیت‌های خوبی را انجام دهد.»«فرزاد اوجانی» با بیان این که بحث اقتصادی را در سرو سیمین مورد توجه قرار دادیم، تأکید می‌کند: «۱۷ استان در ۱۷ رشته کالای خود را عرضه خواهند کرد. نکتهٔ حائز اهمیت این است که تلاش کردیم افرادی که در خارج کشور در زمینهٔ سوغات فعالیت می‌کنند را شناسایی کنیم تا از آنها پذیرایی و هزینهٔ حضور خود را در کشورهای هدف کاهش دهیم. از این طریق از ظرفیت آنان برای توسعهٔ صادرات استفاده خواهیم کرد.»

مجبوریم که آثار خارجی را بپذیریم

این دومین سالی است که جشنوارهٔ صنایع‌دستی شمایل بین‌المللی به خود گرفته است و امسال هم ۱۶ کشور جهان در این جشنواره حضور دارند. کویت، ازبکستان، قطر، پاکستان، هند، لبنان، صربستان، افغانستان، ساحل عاج، نیجریه، چین، کلمبیا، تاجیکستان، مقدونیهٔ شمالی، عربستان و تایلند کشورهای شرکت‌کننده در این رویداد هستند. اما سؤال اینجاست که آیا این کشورها هم‌رتبه ایران در جایگاه خوب جهانی‌اش در این حوزه هستند یا تنها به‌ صرف حفظ بین‌المللی بودن جشنواره باید شاهد این تعداد از کشورها بود.

دبیر علمی هشتمین جشنوارهٔ صنایع‌دستی فجر در پاسخ به سؤال «پیام ما» که شاخص‌های پذیرش این کشورها در جشنواره چه بوده و آیا کیفیت تولیدات صنایع‌دستی آنها با هنر ایران یکسان است، بیان می‌کند: «تعداد خارجی‌هایی که امسال در سایت جشنواره ثبت‌نام کردند، قابل‌توجه بود. ما پنج هزار اثر ارسالی به جشنواره را بررسی کردیم. اما آثار ارسالی از سوی خارجی‌ها با صنایع‌دستی کشور خودمان به هیچ عنوان قابل مقایسه نیست و گاهی با خودمان می‌گوییم، چطور این محصولات به‌عنوان صنایع‌دستی یک کشور مورد تأیید است؟‌ البته ما مجبور هستیم که تعدادی از این آثار را بپذیریم.»

«ویدا توحدی» ادامه می‌دهد: «البته آثاری هم بود که اساساً از نظر ما صنایع‌دستی محسوب نمی‌شد. به‌عنوان مثال تتو از استرالیا داشتیم که به‌عنوان صنایع‌دستی برای ما ارسال شده بود و انتخاب نکردیم. کارهای دانشجویی و دانش‌آموزی که امسال به‌شکل ویژه‌ای در جشنواره حضور دارد، نسبت به کارهایی که ما از سایر کشورها دریافت می‌کردیم، برتر و بهتر بودند. حتی ملیله‌دوزی ارسالی از ایتالیا را هم داشتیم که بسیار ساده بود. دختران ما در زنجان، شهر جهانی ملیله‌، کارهایی تولید می‌کنند که چندین مرتبه بالاتر از آثار ارسالی بود. درنهایت از ۱۶ کشور دعوت شد که فقط در جشنواره حضور داشته باشند. داورانی هم از کشورهای ازبکستان، هند و تایلند نیز در این جشنواره حضور خواهند داشت.»

حضور ۲۱ کمیته در جشنواره

دبیر اجرایی «سرو سیمین» هم در بخش دیگر دربارهٔ فرآیندهای داخلی جشنواره توضیح می‌دهد: «هشت تندیس سرو سیمین، دو نشان فردا، یک نشان رویش دوبارهٔ سرو، یک نشان ترنج سیمین و یک نشان هنر در حرم تندیس‌هایی هستند که در مراسم اختتامیه اهدا خواهند شد. بیش از ۲۱ کمیته برای برگزاری این رویداد همکاری کردند.»

به‌گفتهٔ «سیدمرتضی عمادی»، رژهٔ پرچم شهرهای جهانی صنایع‌دستی در ۲۷ بهمن، اجرای مپینگ با محتوای صنایع‌دستی در بدنهٔ برج آزادی، رونمایی از سرود صنایع‌دستی در مراسم افتتاحیه، نمایش آثار هنرمندان فعال در حرم و نمایش آثار هنرمندان خارجی و داخلی در تالارهای برج‌ آزادی از اقدامات مورد توجه است. همچنین، به‌دلیل جایگاه باشکوه هشتمین جشنواره، «میراث تی وی» نیز در این رویداد کار خود را آغاز می‌کند.

هشتمین جشنوارهٔ صنایع‌دستی و هنرهای دستی فجر از ۲۶ بهمن در برج آزادی افتتاح می‌شود.‍