کشمکش بین ارگان‌های دولتی بر سر احداث زباله‌سوزها در سایت‌های جمع‌آوری پسماند سابقه دارد. پیش‌از‌این هم در مرداد سال جاری «علی سلاجقه»، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، دربارهٔ زباله‌سوزها گفته بود اعتقادی به استفاده از آنها ندارد، اما زباله‌سوزهای موجود باید هرچه سریع‌تر تکمیل و آمادهٔ بهره‌برداری شوند. در مقابل هم «مهدی چمران»، رئیس شورای شهر تهران، از دولت خواسته بود در ساخت زباله‌سوزها کمک‌حال شهرداری‌ها باشد. حالا بار دیگر درحالی شهرداری تهران و استانداری البرز هر دو از تفاهمنامه‌ای با طرف چینی برای احداث کارخانهٔ زباله‌سوزی می‌گویند که کارگروه هماهنگی مواقع اضطرار آلودگی هوا از تصویب تشدید نظارت بر فعالیت واحدهای آلاینده از سوی اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان تهران و جلوگیری از پسماندسوزی از سوی شهرداری‌ها خبر داده است.

پسماندسوزی مقرون‌به‌صرفه نیست

این تضارب آرا البته فقط محدود به دولتی‌ها نیست و کارشناسان حوزهٔ پسماند و محیط زیست هم نظرات متناقضی دربارهٔ زباله‌سوزی دارند. درحالی‌که بعضی معتقدند که روش زباله‌سوزی الزاماً آلاینده نیست و در‌صورتی‌که اصولی و مبتنی‌بر استانداردهای اروپا باشد می‌تواند صرفهٔ اقتصادی نیز داشته باشد، بعضی دیگر می‌گویند که این روش اقتصادی نیست. ملاحظاتی که سازمان حفاظت محیط‌زیست در سال ۱۳۹۶ دربارهٔ پسماندسوزها منتشر کرده هم استفاده از این روش را به‌خصوص برای واحدهای پسماندسوزی کوچکتر از صد هزار تن برای مدیریت پسماند، مقرون‌به‌صرفه نمی‌داند. آن‌طور که این سند می‌گوید به‌طور کلی استفاده از پسماند‌سوزها به‌دلیل اهمیت نگهداری تأسیسات در شرایط بهینه برای جلوگیری از انتشار آلاینده‌های سمی تنها برای مناطق توسعه‌یافته و دارای فناوری بالا توصیه می‌شود. این در‌حالی‌است که سخنگوی شهرداری تهران ادعا کرده که زباله‌سوز شش‌هزارتنی با ارزش اولیهٔ بیش از ۶۰۰ میلیون دلار هم می‌تواند معضل پسماند تهران را حل کند و هم با تولید هر شبانه‌روز دو هزار و ۴۰۰ مگاوات برق از محل سوزاندن زباله‌ها، صرفهٔ اقتصادی دارد. این در‌حالی‌است که «ابوعلی گلزاری»، کارشناس محیط‌ زیست، معتقد است شهرداری از مسئولیت خود یعنی تفکیک و کاهش پسماند شانه خالی کرده و در وظیفهٔ وزارت نیرو دخالت کرده است: «شهرداری باید به وظایف خودش پایبند باشد و اینکه وزارت نیرو بتواند از برق تولیدی زباله برای کمبودها استفاده کند یا نه، مسئله و مسئولیت شهرداری نیست.»

شهرداری و تکرار اشتباهات خطرناک گذشته

این کارشناس محیط‌ زیست با اشاره به اینکه شهرداری در اوایل دههٔ ۹۰ هم شهرداری بدون تخصص سراغ احداث کارخانهٔ هاضم با ظرفیت ۳۰۰ تن در روز رفت، اما آن را بلااستفاده رها کرد. او تأکید می‌کند بهتر است شهرداری پیش از احداث یک کارخانهٔ زباله‌سوز دیگر، بخشی از پسماندهای تر فعلی را به روش هاضم با استفاده از سرمایه‌های موجود تعیین‌تکلیف کند. او همچنین دربارهٔ تفاهمنامهٔ شهرداری تهران با طرف چینی برای احداث زباله‌سوز شش‌هزارتنی به «پیام ما»‌ می‌گوید:‌ «آخرین مطالعات شهرداری تهران از وجود ۷۰ درصد پسماند تر و ۳۰ درصد پسماند خشک می‌گوید که حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد آنها به پسماند خشک ارزشمند تبدیل می‌شوند که اصلاً سر از آرادکوه در نمی‌آورند و باقی آنها هم پسماندهای غیرارزشمند را تشکیل می‌دهند.» همچنین، به گفتهٔ منابع رسمی تولید روزانهٔ پسماند تهران حدود شش هزار تن است که فقط نزدیک به ۹۰۰ تن آن پسماند خشک غیرارزشمند است که بازیافت نمی‌شوند و قابلیت استفاده در زباله‌سوز دارد؛ چراکه ارزش حرارتی آن برای تولید انرژی به‌نحوی است که صرفهٔ اقتصادی دارد.» او با اشاره به میزان احتمالی پسماند خشک غیرارزشمند می‌گوید این تصمیم شهرداری خطرناک است: «از طرفی شهرداری تهران ادعا کرده هر پسماندی تولید شود، وارد این دستگاه زباله‌سوز خواهد شد. به این معنی به‌طور تقریبی حدود چهار هزار و ۲۰۰ تن از شش هزار تن که به ۷۰ درصد پسماند تر اختصاص دارد هم وارد این چرخه می‌شود. درحالی‌که این پسماند‌ها اصلاً نباید وارد زباله‌سوز شوند و باید یا به کمپوست یا هاضم خشک تبدیل شوند.» او با اشاره به این نکته می‌گوید این اقدام شهرداری باب اشتباهی را باز می‌کند که درصورت احداث کارخانهٔ زباله‌سوز با روش مخلوط‌سازی از این به‌بعد در تهران تفکیک زباله از مبدأ انجام نخواهد شد. 

تهران به هاضم نیاز دارد

گلزاری با اشاره به اینکه در میانهٔ دههٔ ۹۰ شهرداری هزینهٔ زیادی را صرف تدوین طرح جامع مدیریت پسماند تهران کرد، اما این رویهٔ فعلی خلاف چیزی است که در طرح جامع تصویب شده، توضیح می‌دهد: «آقایان برای احیای این طرح به مطالعاتی در دههٔ ۹۰ استناد می‌کنند، اما این طرح نه‌تنها مطالعه نشده بلکه در طرح جامع مدیریت پسماند هم نبوده و از اساس باید مطالعات به‌روزتری را برای احیای چنین طرحی مدنظر قرار داد.» او همچنین در پاسخ به این سؤال که آیا روش پیشنهادی شهرداری برای زباله‌سوزی برای تهران که آلودگی هوا در آن بیداد می‌کند، مناسب است یا خیر، می‌گوید:‌ «اگر تهران به زباله‌سوز نیاز داشته باشد، همین حالا یک ریجکت‌سوز داریم که ظرفیت سوزاندن ۲۰۰ تن در روز دارد که البته نیمی از سال ازکارافتاده است. نکتهٔ قابل‌توجه این است که همین ریجکت‌سوز فعلی را هم پیش‌ازاین یک شرکت چینی دیگر به ایران آورد که نتیجه‌اش برای ما مصیبت بوی بد اطراف فرودگاه امام خمینی و آلودگی شدید شد. البته هرچند بعضی به استفادهٔ کشور ژاپن از این زباله‌سوز‌ها اشاره می‌کنند، اما باید در نظر داشت که تکنولوژی و امکاناتی که در این کشور موجود است، با ایران قابل‌مقایسه نیست. به‌هرحال به‌نظر می‌آید آنچه تهران به آن برای مدیریت پسماند نیاز دارد، خرید یک زباله‌سوز ۶۰۰ تنی است که در کنار زباله‌سوز ۲۰۰ تنی حال حاضر و ۹۰۰ تن زبالهٔ ریجکتی، مسئلهٔ پسماند را رفع کند. همچنین برای پسماند تر، در حال حاضر یک هاضم ۳۰۰ تنی موجود است که اگر سه هاضم دیگر با توجه به اینکه قیمت آن یک‌سوم زباله‌سوز است، خریداری و راه‌اندازی شود، معضل پسماند تهران مدیریت خواهد شد.» او در همین رابطه یادآور می‌شود که کشور آلمان با ۱۷ هزار هاضم فقط صد عدد زباله‌سوز برای ۵۰ درصد زباله‌های تر دارد. همچنین چین نزدیک به ۵۰ میلیون هاضم کوچک مقیاس دارد. این درحالی‌است که در ایران با ۷۰ درصد پسماند تر در تهران، ساری، نوشهر، رشت و… زباله‌سوز راه‌اندازی شده است و یک هاضم هم در کشور برای پسماندهای تر وجود ندارد:‌ «با این حساب ما باید بیشتر هاضم داشته باشیم، اما مدیریت شهری در ایران مدام به‌دنبال احداث زباله‌سوز است که نه در راستای طرح‌ جامع مدیریت پسماند است و نه مطالعهٔ پشتیبانی دارد.»

بدعتی که مشکلات حوزهٔ پسماند را تشدید می‌کند

گلزاری معتقد است که شهرداری تهران و استانداری البرز با علم کردن احداث کارخانهٔ شش‌هزارتنی زباله‌سوز به روش مخلوط‌سازی، آلودگی هوا را تشدید می‌کنند. همچنین، این اقدام را بدعتی می‌داند که دامن‌گیر همهٔ مدیران شهری بعدی خواهد شد:‌ «اگر این کارخانه راه‌اندازی شود، دیگر کسی به سراغ تفکیک زباله از مبدأ نخواهد رفت و مشکلات حوزهٔ پسماند نه‌تنها رفع نخواهد شد بلکه مسائل به قوت خود باقی خواهند ماند؛ چراکه وظیفه شهرداری تفکیک پسماند است و زباله‌سوزی فقط بخشی از چرخهٔ مدیریت پسماند است و شهرداری نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن همهٔ چرخه، سراغ آخرین زنجیرهٔ آن برود.» او همچنین در توضیح عقیدهٔ خود می‌گوید تا زمانی که پای سطل‌های تفکیک زبالهٔ سر خیابان‌ها باز نشود و این سطل‌ها به خانه‌ها نرسد، اوضاع زباله‌گردی به همین منوال ادامه خواهد داشت. او تأکید می‌کند که راه‌حل مدیریت پسماند این است که سطل‌های زباله‌ٔ مکانیزه که همهٔ پسماندها را با هم در یک مخزن قرار می‌دهد، باید جمع‌آوری شود و به‌جای آنها سطل‌های تفکیک زباله در سطح شهر توزیع شود تا مشخص شود که چه چیزی‌هایی و چه کسانی بیشترین پسماند را تولید می‌کنند و چه کسانی زباله‌هایشان را تفکیک می‌کنند تا به‌این‌ترتیب هم معضل افراد زباله‌گرد و هم مسائل حوزهٔ پسماند شهری شفاف‌تر مدیریت شود.