۲۱ و ۲۲ تیرماه پارسال و بعد از آنکه ایران بهار سختی را در غبار گذراند، مهمانانی از کشورهای عراق و سوریه برای مدیریت مسئلۀ غبار دعوت شدند تا در نشستی دو روزه حاضر شوند. همان‌زمان «علی‌محمد طهماسبی بیرگانی»، دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت پدیدۀ گردوغبار دربارۀ آن اجلاس به «پیام‌ما» گفته بود: «بخش‌هایی از توافقات منوط به آمدن مسئولان کشورهای همسایه به اجلاس و همچنین جلسۀ کارشناسی و رویداد جانبی که در حاشیۀ اجلاس برگزار می‌شود، شده است. دربارۀ عراق سه دستور کار به موازات تعریف کردیم؛ یکی دعوت وزیر محیط زیست عراق به اجلاس، دیگری حضور معاون وزرا در رویدادهای جانبی اجلاس برای اشتراک گذاشتن برنامۀ عمل منطقه‌ای که ما تعریف کردیم و همچنین برنامه‌ای گذاشتیم برای مذاکرۀ جدی دوجانبه برای عملیات اجرایی.»
او همچنین گفته بود منشأ برخی از غبارهایی که سر از ایران در می‌آورند، صحرای عربستان است؛ اما این کشور در مذاکرات حضور نداشت. «با کل کشورهای منطقه در ارتباطیم و در دستورکار داریم تا با همه جلسه گذاشته باشیم. به‌جز عربستان و یک کشور دیگر که هنوز بینمان دیپلماسی خوبی برقرار نیست.»

۱۵۰ کشور جهان تحت‌تأثیر توفان‌های گردوغبار قرار دارند که بیشترشان در قاره‌های آفریقا و آسیا واقع شده‌اند. از هفت منشأ اصلی تولید گردوغبار در جهان دو منبع پس از صحرای بزرگ آفریقا، در قارۀ آسیا قرار دارد

دیپلماسی در سال‌های گذشته بارها به‌عنوان عنصری سازنده و تأثیرگذار در این زمینه مطرح شد که بدون آن کار مدیریت گردوغبار لنگ خواهد ماند. عربستان سال گذشته حاضر به مذاکره نشد، اما سرانجام دیروز «علی سلاجقه»، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست از انجام رایزنی‌های دوجانبه بین مقامات ایران و عربستان برای مقابله با کانون‌های گردوغبار در صحرای «ربع‌الخالی» این کشور به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منشأهای تولید ریزگرد در منطقۀ خاورمیانه خبر داد. او به ایلنا گفته است: «با توجه به اینکه در سال‌های گذشته روابط بین ما و کشور عربستان قطع بود، ناچار بودیم برای مذاکرات محیط‌ زیستی با این کشور از طرف‌های ثالث استفاده کنیم، اما خوشبختانه اکنون با بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور، رایزنی‌ها به‌صورت دوجانبه انجام می‌شود و مقابله با کانون‌های گردوغبار جزو اولویت‌های مذاکرات بین دولت جمهوری اسلامی و عربستان سعودی قرار دارد.» این بار حضور نمایندگان عربستان در اجلاس قطعی شده است و بر پایۀ گفتۀ رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، در صورت دستیابی به توافق مشترک، برای تثبیت خاک در صحرای ربع‌الخالی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منشأهای تولید ریزگرد در منطقۀ خاورمیانه، از تجارب علمی طرفین در این زمینه استفاده خواهد شد.
گفت‌وگو با عراق نیز اگرچه از مدت‌ها پیش آغاز شده است، مرداد امسال، بعد از گذشت یک سال از نشست پیشین، تهران و بغداد توافق کردند که طرح‌های آزمایشی مشترک برای مقابله با گردوغبار را در چهار استان «ذیقار»، «المثنی»، «واسط» و «میسان» در عراق و دو طرح پایلوت را در استان‌های ایلام و خوزستان تعیین و اجرایی کنند.
جزئیات اجلاس دو روزه هنوز معلوم نیست، اما قرار است نمایندگان ۵۵ کشور در این رویداد میهمان ایران باشند. طبق گفتۀ حسین موسوی‌فر، رئیس مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان حفاظت محیط زیست تا روز اجلاس، از بیش از ۴۰ هیئت و کشور میزبانی خواهد شد. معاون دبیرکل سازمان ملل متحد نیز در این اجلاس حاضر است و آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان نیز پیامی ویدئویی برای اجلاس فرستاده است.

بهزاد اشجعی: این اجلاس در راستای احکام مندرج در ماده ۲۳ قانون هوای پاک است که دولت را مکلف می‌کند تا با همکاری کشورهای منطقه و سازمان‌های بین‌المللی دربارۀ رفع عوامل معضل گردوغبار و اثرات مضر آن اقدام کند

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در روزهای گذشته در نشستی با سفرای کشورهای مستقر در جمهوری اسلامی ایران که در دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه برگزار شد، با دعوت از کشورها گفت: «براساس بررسی‌ها ۱۵۰ کشور جهان تحت‌تأثیر توفان‌های گردوغبار قرار دارند که بیشتر این کشورها در قاره‌های آفریقا و آسیا واقع شده است و از هفت منشأ اصلی تولید گردوغبار در جهان دو منبع آن پس از صحرای بزرگ آفریقا که مهمترین آنها محسوب می‌شود، در قارۀ آسیا قرار دارد. همچنین، مساحت مناطق غبارخیز در غرب آسیا و آسیای میانه بالغ بر ۳.۳ میلیون کیلومتر مربع است که به‌ویژه در دهۀ گذشته بر تکرار و شدت توفان‌های گردوغبار افزوده شده است.»
او در ادامه تأکید کرد که این چالش، بسیار بزرگتر از مدیریت و کنترل محلی یا حتی منطقه‌ای است و مقابله با توفان‌های شن و گردوغبار نیازمند مشارکت و همکاری در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی است: «قطعنامه‌های سالانۀ سازمان ملل متحد در زمینۀ مقابله با توفان‌های شن و گردوغبار که از سال ۲۰۱۵ توسط مجمع عمومی به تصویب رسیده است، فعالیت‌های سازمان ملل متحد در زمینۀ مقابله با بیابان‌زایی و مبارزه با توفان‌های گردوغبار را به‌خوبی نشان‌ می‌دهد و در سال جاری نیز در راستای اجرایی شدن بند ۱۹ قطعنامۀ مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۱۲ جولای هر سال به‌عنوان روز جهانی مقابله با توفان‌های ماسه و گردوغبار با رأی قاطع به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسیده است.» رئیس سازمان حفاظت محیط زیست همچنین به حمایت سازمان ملل متحد از برگزاری اجلاس بین‌المللی پیش رو اشاره کرد و افزود: «در روز سوم اجلاس (۱۱ سپتامبر)، با حضور نمایندگان ۱۰ کشور کنفرانس منطقه‌ای محیط زیست مکران در منطقه چابهار به‌صورت یک‌روزه برگزار خواهد شد و کشورهایی همچون هند، چین، پاکستان، عمان، امارات متحده عربی، قطر، کویت، عربستان سعودی، عراق و بحرین دعوت شده‌اند.»
ایجاد مرکز منطقۀ غرب آسیا و آسیای میانه
مردادماه پارسال بود که «سحر تاج‌بخش»، رئیس سازمان هواشناسی کشور، از ایجاد مرکز هشدار گردوخاک با مشارکت کشور ترکیه در دو سال آینده خبر داد و به ایسنا گفت: «در قصدنامۀ مذکور هدف این است که کشورهای ایران از منطقه دو سازمان جهانی هواشناسی و ترکیه از منطقه شش سازمان جهانی هواشناسی با همکاری یکدیگر در منطقۀ غرب آسیا این مرکز را ایجاد کنند.» این برنامه هم در دست اجرا قرار گرفت و هنوز نتیجه‌اش مشخص نیست و این برای کشورهای منطقه که در مرکز غبار هستند از اهمیت زیادی برخوردار است. حالا در آستانۀ اجلاس پیش رو، دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت پدیدۀ گردوغبار دربارۀ منابع گردوغبار به ایرنا گفته است: «حدود ۳۳۰ میلیون هکتار منبع گردوغبار در غرب آسیا و آسیای میانه وجود دارد که بخشی از آن مربوط به کانون‌هایی با شدت کم و برخی مربوط به کانون‌هایی با شدت بالا است. حدود ۲۷۰ میلیون هکتار از این کانون‌ها، کانون گردوغبار با شدت بالا است و سالانه حدود ۱۴۷ میلیون تن غبار ایجاد می‌کند که ذرات زیر ۱۰ میکرون‌ هستند و در به خطر انداختن بهداشت و سلامت مردم بسیار تأثیرگذارند.»
او گفتۀ ایران پنجمین کشوری است که به کنوانسیون مقابله با گردوغبار پیوسته و سابقۀ تاریخی هم نشان می‌دهد ایران سال‌هاست که در زمینۀ مقابله با بیابان و گردوغبار فعالیت می‌کند. از سوی دیگر درحالی‌که در شرق کشور مشکل هامون، کمبود رطوبت و کم‌بارشی در ایجاد این گردوغبارها نقش داشته است، برگزاری اجلاس بین‌المللی کمک زیادی در جهت کاهش گردوغبار چه در شرق و چه در غرب کشور است.
به گفتۀ طهماسبی، تشکیل صندوق منطقه‌ای برای پشتیبانی از اقدامات اجرایی مدنظر است و رئیس‌جمهوری نیز پیگیر این موضوع بوده است. او ابراز امیدواری کرد که این مسئله تأیید و میان کشورها فعال شود. از سوی دیگر ایجاد مرکز منطقۀ غرب آسیا و آسیای میانه بسیار حائز اهمیت است و در مدیریت و کاهش گردوغبار کشور می‌تواند نقش مؤثری داشته باشد.
برگزاری این اجلاس اما به گفتۀ «بهزاد اشجعی»، کارشناس آلودگی هوا در راستای احکام مندرج در ماده ۲۳ قانون هوای پاک است. او به «پیام ما» می‌گوید: «براساس این ماده دولت مکلف است تا با همکاری کشورهای منطقه و سازمان‌های بین‌المللی نسبت به رفع عوامل معضل گردوغبار و اثرات مضر آن اقدام کند. ایران نیز به‌عنوان یکی از کشورهای درگیر با پدیدۀ گردوغبار هرساله متحمل آثار مخرب آن می‌شود. معضل گردوغبار جزوی از آلودگی هواست، اما ریشه آن به سایر ابعاد محیط زیست یعنی آب و خاک برمی‌گردد. بنابراین، برای حل این معضل باید به سراغ راهکارهای مدیریت آب و خاک رفت و کانون‌های گردوغبار را مدیریت کرد.»
به گفتۀ او، باید تفکیک شود که گردوغبار در کشور ما چقدر از خارج از کشور نشئت می‌گیرد و چه میزان از داخل کشور. بسته به نواحی متأثر کانون گردوغبار نیز متفاوت است، به‌عنوان مثال در نواحی مرکزی و شرقی معمولاً کانون‌های داخلی اثرگذار هستند و در نواحی جنوبی و غربی کانون‌های خارجی. این کارشناس از سوی دیگر می‌گوید: «البته ممکن است وجود یک کانون گردوغبار در داخل، نشئت‌گرفته از مسائل آبی در کشورهای خارجی باشد. بنابراین، به‌طور کلی برگزاری چنین اجلاسی می‌تواند به رفع معضل گردوغبار که عامل خارجی دارند، کمک کند و این به شرطی است که استفاده درستی از حضور نمایندگان کشورهای مربوطه صورت پذیرد. اما در کنار این مورد، عوامل داخلی رخداد گردوغبار که اهمیت بسیاری نیز دارند، باید مورد توجه ویژه قرار گرفته و برای حل آنها نیز راهکارهای مربوطه پیاده‌سازی شود.»
اگرچه انتظار می‌رود خروجی اجلاس بین‌المللی مقابله با توفان‌های ماسه و گردوغبار به‌عنوان یک سند پشتیبان در مباحث مربوط به گردوغبار در سازمان ملل متحد به‌کار گرفته شود، اما طبق گفته مدیران سازمان حفاظت محیط زیست تبدیل این خروجی به سندی الزام‌آور و قطع‌نامۀ مجمع عمومی سازمان ملل، مسیری زمان‌بر است. گردوغبار حالا در کنار آلودگی‌های مختلف در سال‌های اخیر، عامل جدی تهدید سلامتی، تعطیلی‌های گسترده و البته مهاجرت‌های اقلیمی بوده است؛ اتفاقی که نه‌تنها ایران، بلکه بسیاری از کشورهای منطقه و دنیا با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند و این اجلاس و دستاوردهای آن می‌تواند امیدی برای حل این مشکل در آینده باشد.