انتخاب ایران برای میزبانی مراکز مقولۀ دوم پاسداری از میراث ناملموس مستقر در اروپا، آسیا، اقیانوسیه، آفریقای جنوبی، آمریکای لاتین و حوزۀ خلیج‌فارس به تصویب دبیرخانۀ کنوانسیون ۲۰۰۳ رسیده است. این میزبانی و دلیل انتخاب آن، روایت‌های جالبی دارد که «آتوسا مؤمنی»، رئیس مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی، دربارۀ آن به «پیام ما» توضیح می‌دهد.

 بیشترین مراکز مقولۀ دو در آسیا

مراکز نوع دوم، مراکزی هستند که یک کشور پیشنهاد می‌دهد و آن مرکز را با همکاری و اشراف تخصصی یونسکو ایجاد می‌کند. یونسکو آن را طی مراحلی بررسی و مصوب می‌کند که تحت‌نظر و با کمک تخصصی و آموزشی یونسکو کار می‌کند؛ یعنی از جهت ساختار بین‌المللی، یکی از نهادهای یونسکو فرض می‌شود. در ایران چند مرکز مقولۀ دو وجود دارد؛ مرکز مطالعات منطقۀ آب، مرکز بین‌المللی قنات، مرکز منطقه‌ای مدیریت آبخیزداری در مناطق خشک و نیمه‌خشک و مرکز منطقه‌ای توسعۀ مراکز رشد و پارک‌های علم‌وفناوری اصفهان و همچنین مقولۀ دوم حفاظت از میراث‌فرهنگی ناملموس در دنیا.

مؤمنی با‌بیان‌اینکه طی فعالیت پانزده‌سالۀ این مراکز، آن‌ها هرشش‌سال‌یک‌بار می‌شوند، می‌افزاید: «بعد‌از ازریابی، درصورتی‌که به‌عنوان یک همکار موفق عمل کرده باشند، همکاری‌شان تمدید می‌شود. مراکز مقولۀ دو در دنیا هشت مرکز هستند که جوان‌ترین آن‌ها که کم‌تر از دو سال پیش تأسیس شده، در کشور امارات (شهر شارجه) است.»

او با اشاره به اهمیت قارۀ آسیا به‌دلیل کهن‌بودن سرزمین مشرق می‌گوید: «به‌دلیل این اهمیت از بین این هشت مرکز، پنج مورد در قارۀ آسیا متمرکز هستند و سه مورد دیگر در آفریقا (الجزایر)، اروپای شرقی (بلغارستان) و آمریکای جنوبی (پرو) فعالیت می‌کنند. از پنج مرکز آسیا، سه مورد در حوزۀ آسیااقیانوسیه هستند؛ چین، ژاپن و کره که هرکدام مسئولیت‌های‌شان در یک حوزه تعریف شده است؛ مثلاً ژاپن در حوزۀ تحقیقات، چین در زمینۀ آموزش و کره هم در حوزۀ شبکه‌سازی میراث ناملموس فعالیت می‌کند. دو مورد دیگر مربوط به قارۀ آسیا شامل ایران در حوزۀ آسیای مرکزی و غربی و امارات در حوزۀ آسیای مرکزی و غربی و خلیج‌فارس می‌شود.»

به‌گفتۀ مؤمنی، ۲۴ کشور زیرمجموعۀ ایران هستند و مرکز تهران ۱۱ عضو رسمی دارد و به‌تازگی هم قطر تقاضای پیوستن به آن را داشته که در دست بررسی است.

او تأکید می‌کند، یکی از ظرفیت‌های مهم میراث ناملموس، رساندن جوامع به صلح پایدار، وفاق اجتماعی، توسعۀ پایدار و ادبیات فاخری است که جهان آن را دنبال می‌کند.

 تغییر اقلیمی و پژوهش‌های ایران

هرسال مراکز مقولۀ دو باید دور هم بنشینند و تجربه‌های‌شان را به میدان بیاورند، تبادل تجربه انجام و گزارش دهند، در هر نقطه از دنیا که هستند، چه کرده‌اند؟ رئیس مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی با ذکر این توضیح می‌گوید: «معمولا یک سال در میان این نشست به میزبانی یکی از کشورهایی که مراکز در آن‌ها اسقرار دارند انجام می‌شود و یک سال در خود مقر یونسکو در کنار جلسات مجمع عمومی (مانند پنجشنبه ۲۴ خرداد). به‌دلیل‌اینکه موضوعات بسیار مهمی در حوزۀ میراث ناملموس وجود دارد، امسال دو اولویت تعیین شد؛ تغییر اقلیمی و ظرفیت‌سازی.»

مؤمنی با اشاره به مطالعات ایران در دو سال گذشته دربارۀ تغییر اقلیمی و نقش میراث ناملموس برای ایجاد تاب‌آوری در مقابل بحران‌های ناشی از تغییر اقلیمی توضیح می‌دهد: «دراین‌باره مطالعات زیادی انجام داده بودیم و یک نشست جهانی با کشورهای آسیای غربی و مرکزی، یک نشست جهانی با همکاری پژوهشکدۀ سوانح طبیعی و یک نشست در اصفهان برگزار شد که نشست اصفهان بسیار آکادمیک و خاص منطقۀ خودمان بود که از طرف یونسکو نسبت‌به‌آن تعهد داریم. ما در این مطالعات با پانزده کشور منطقه همکاری و اطلاعات بسیار خوبی را برای اولین‌بار در حوزۀ آسیای غربی و مرکزی تولید کرده بودیم که اقلیم مشابه دارند.»

او نتیجۀ این پژوهش‌ها و مطالعات را گردآوری دوازده مقالۀ برتر از ایران، افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ارمنستان و … از حوزۀ آسیای غربی و مرکزی اعلام می‌کند که تا چهارده الی بیست روز دیگر آمادۀ انتشار می‌شود.

آن‌طورکه مؤمنی می‌گوید، مقالۀ ارائه‌شده از ایران مربوط به موزۀ میراث روستایی گیلان، به‌عنوان یک تجربۀ موفق در مواجهه با تغییر اقلیمی و پیوند میراث ملموس و ناملموس بعد از زلزلۀ ۱۳۶۹ رودبار است.

مٰومنی تاکید می‌کند:‌ «این کارهای پژوهشی بسیار موردتوجه قرار گرفت و حتی پیشتر هم اعلام شده بود که احتمالاْ مرکز تهران، هاب آسیای غربی و مرکزی بشود تا به موضوع تغییر اقلیمی بپردازد.»

باتوجه‌به این کار پژوهشی، باوجوداینکه پنج مرکز برای میزبانی کاندید بودند، اما میزبانی سال آینده به ایران رسید و ایران به‌عنوان میزبان نشست مراکز بین‌المللی مطالعات پاسداری از میراث ناملموس یونسکو در سال ۲۰۲۵ انتخاب شد.

 برنامۀ آینده، اجرایی‌کردن پژوهش‌ها

گرچه میزبانی ایران و انجام پژوهش‌های صورت‌گرفته برای اولین‌بار به‌صورت مشترک در کشورهایی که اقلیم مشابه دارند اهمیت زیادی دارد،‌ اما اجرایی و کاربردی‌کردن این پژوهش‌ها هم موضوع مهمی است که رئیس مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی دربارۀ آن می‌گوید: «باتوجه‌به تعهدی که داریم، دومین سری نشست‌های تخصصی را در چهار کشور برگزار می‌کنیم و همچنین قرار است در این چهار کشور، چهار نقطه به‌عنوان پایلوت معرفی شوند تا نتیجۀ پژوهش‌ها را در آن‌ها اجرایی کنیم.»

مؤمنی بابیان‌اینکه سری دوم نشست‌ها در چهار کشور ایران، ارمنستان، پاکستان و قزاقستان برگزار و همین‌طور در پایلوت این کشورها اجرایی می‌شود، می‌افزاید: «پایلوت ایران هنوز مشخص نیست و در نشست شورای حکام در تاریخ ۱۹ و ۲۰ تیرماه تعیین می‌شود؛ اما تمرکزمان روی غرب و جنوب است؛ چون بحران‌ها بیشتر جنوب را در برگرفته است. این کشورها هم هنوز پیشنهادشان را نیاورده‌اند، اما منطقه‌ای که دچار بحران بیشتری است را معرفی می‌کند. »