در‌حالی‌که دولت تبلیغ می‎کند که سدهای سیستان‌وبلوچستان سیلاب را مهار کرده‌اند، اما هر روز ابعاد بیشتری از خسارت سیل منطقهٔ بلوچستان خودش را نشان می‌دهد. سازمان هواشناسی اعلام کرده است بارندگی در جنوب و جنوب‌شرق و شرق ادامه دارد و این درحالی‌است که سدهای مناطق سیل‌زده نه‌فقط پر شده‌اند بلکه از سیزده اسفند با سرریز بدون پیش‌بینی، به ایستایی آب و همچنین خسارت‌های کشاورزی و دامی دامن‌ زده‌اند. سدها سازه‌های کنترلی هستند که میزان حبس آن علاوه‌بر ظرفیت به تصمیمات اپراتور سد بستگی دارد. بااین‌حال، سدهای سیستان‌وبلوچستان در منطقهٔ بلوچستان بر اثر بارش زیاد دریچه‌ها سرریز کرد. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سیستان‌وبلوچستان، سیزدهم اسفند اعلام کرد: «درپی بارندگی‌های چندروز گذشته در این استان سدهای زیردان، پیشین، شی‌کلک و خیرآباد سرریز شد.»

 

نخستین سرریز

به‌گفتهٔ «محمدامین بارانی» بارندگی‌های هفتهٔ گذشته باعث شد سدهای مخزنی پیشین در شهرستان سرباز با حجم ۱۷۵میلیون مترمکعب، سد زیردان در منطقهٔ دشتیاری چابهار با حجم مخزن ۲۰۷ میلیون مترمکعب سد شی‌کلک در شهرستان چابهار با حجم ۱۰میلیون مترمکعب و سد خیرآباد نیکشهر با حجم ۲۷ میلیون مترمکعب آبگیری و سرریز شود: «همچنین این بارش‌ها باعث آبگیری و سرریز سدهای تغذیه‌ای سارادان ایرانشهر و شمس‌آباد سراوان و افزایش آب سد ماشکید علیا شده است. در شمال استان سدهای چاه‌نیمه دارای کاهش حجم آب نسبت به سال آبی گذشته است.» حالا یک‌بار دیگر سازمان هواشناسی می‌گوید این اتفاق احتمالاً در اثر بارش‌های سامانهٔ فعال فعلی سرریز خواهد کرد.  

 

تشدید سیلاب‌ها

وزارت نیرو اما روز گذشته در خبری عملکرد این سدها را خوب ارزیابی کرده است. براساس آنچه پایگاه خبری وزارت نیرو نوشته است: «تحلیل‌های صورت‌گرفته در ۴۰ سال اخیر براساس مدل‌های جهانی، شدت تغییرات دما در ایران و کشورهای واقع در خاورمیانه را بیشتر کرده است. براساس پیش‌بینی‌ها طی ۲۰ سال آینده دمای هوا بین سه تا چهار درجه بیش از حد نرمال افزایش خواهد یافت و این شرایط علاوه‌بر اینکه بر رژیم بارش‌ها مؤثر خواهد بود، موجب می‌شود بارش‌ها به سیلاب تبدیل شوند و خشکسالی پیامد بدیهی چنین وضعیتی است. وقوع سیلاب‌ در نقاط مختلف کشور طی سال‌های اخیر تشدید شده است، برای مثال سیلاب‌هایی در سال ۱۳۹۵ در حوضهٔ دز و در سال ۱۳۹۸ به‌صورت فراگیر در حوضه‌های مختلف اعم از لرستان، گلستان و خوزستان رخ داد و مشکلات عدیده‌ای را برای معیشت و زندگی مردم، دام‌ها، مزارع و غیره به‌وجود آورد.» پاون نوشت: «براساس پیش‌بینی‌ها با روند تغییراقلیم مسئلهٔ سیلاب در ایران تشدید شده است و در این میان می‌توان به تأثیر نقش سدسازی در نقاط مختلف کشور در مدیریت منابع حاصل از سیلاب اشاره کرد. در این باره می‌توان به تأثیر مثبت احداث سد چمشیر با قابلیت ذخیرهٔ سالانه دو میلیارد مترمکعب آب شیرین اشاره کرد و یا سدهای دز و کرخه که به‌گفتهٔ مدیران منابع آب کشور در نبودشان اهواز در سال ۱۳۹۸ به میزان شش متر زیر آب می‌رفت.»

 

 جانمایی دقیق؟

این گفته‌ها در‌حالی‌است که اگرچه خوشبختانه خسارت جانی در سیلاب در حداقل ممکن و دو نفر بود، اما هنوز اعداد دقیق خسارت مالی از جمله خسارت به زیرساخت‌ها، تلفات دامی، خسارت به اراضی باغی و کشاورزی همچنین منازل مسکونی اعلام نشده است و برآورد اولیهٔ دولت این عدد را حدود ۲۲ هزار میلیارد ریال تخمین زده است.

بنابر گزارش‌ها حجم بارش یکساله در عرض یک شبانه‌روز برخی مناطق استان را فراگرفت (حجم بارندگی روزهای اخیر این استان بین ۳۰۰ میلی‌متر تا 560 میلی‌متر به ثبت رسیده است) که با وجود سدهایی که جانمایی آنها به‌درستی لحاظ شده بود، از این حجم بارشی به‌عنوان امکان و فرصتی مناسب برای تأمین آب شرب هموطنان این خطه از سرزمین بهره‌برداری شد.

 

«عیسی بزرگ‌زاده»، سخنگوی صنعت آب کشور، می‌‌گوید بارندگی در بالادست سبب شد تا جریان آب رودخانه‌های منطقه در هر ثانیه از دو میلیون لیتر عبور کند: «برای مثال جریان رودخانهٔ کاجو در بالادست به دو میلیون و ۲۰۰ هزار لیتر در ثانیه رسید که اگر سد زیردان وجود نداشت، اضافه‌حجم هزار و ۷۰۰ مترمکعبی آب، تمامی مناطق پایین‌دست در جنوب استان سیستان‌وبلوچستان را فرامی‌گرفت و میزان خسارت‌های مالی و جانی صدها برابر شرایط فعلی بود. درعین‌حال، آبگرفتگی‌هایی که در پایین‌دست سدها رخ داده است، به‌دلیل بارندگی در خود این مناطق بوده است؛ شاهد آنکه همین سامانه‌ٔ بارشی در بندر گوادر پاکستان فاجعه به بار آورده و به کشته ‌شدن ده‌ها نفر ختم شده است.»

 

 دیگران چه می‌گویند؟

درحالی‌که این سیلاب در فاصله دو سال تکرار شده و مانند سال ۱۴۰۰ خسارت سنگین بر جای گذاشته است، اما وزارت نیرو مدعی است نقطه‌یابی و جاسازی سدها در این منطقه بسیار مفید و مؤثر بوده و از بروز خسارات فاجعه‌بار در سیستان‌وبلوچستان جلوگیری کرده است.

با وجود همهٔ این گفته‌ها اما مرکز پژوهش‌های مجلس، در گزارشی که خرداد منتشر کرده بود، می‌گوید جانمایی سدهای کشور اشتباه است. بنابراین، با بررسی جامع و همه‌جانبۀ هزینه-فایده، باید در مورد تمام سدهای جدید و درحال ساخت به‌طور جدی تصمیم‌گیری شود.

 

براساس این گزارش که در دومین کنگرهٔ زمین، فضا و انرژی پاک منتشر شد: «در کشور ایران مدیریت منابع آب با تکیه بر مدیریت عرضۀ آب انجام شده است و در این جهت سدهای زیادی تأسیس شده است. متأسفانه، همانگونه که در متن گزارش نیز اشاره شد، در مواردی مبانی طراحی سدهای مذکور صحیح نبوده و در مدت زمان چشمگیری، درصد قابل‌توجهی از حجم مخزن این سدها خالی مانده است. همچنین، عدم توجه به پایین‌دست نیز در مواردی آسیب‌هایی را به زیست‌بوم‌ها و پهنه‌های آبی موجود در این بخش‌ها به بار آورده است. از دیگر مشکلات سدسازی در کشور نیز می‌توان به عدم توجه به ساختارهای مکمل سد در (بالادست) آبخیزداری (و پایین‌دست) شبکه‌‌های آبیاری و زهکشی اشاره کرد که کارایی سدها را در بسیار موارد برای مهار سیلاب به حداقل ممکن می‌رساند.»