| پیام ما| سال 1342 تنها دو حلقه چاه در یک محدودۀ 500 هزار هکتاری در کویر «میقان» اراک وجود داشت. سال 1402، یعنی دقیقاً 60 سال بعد این عدد به دو هزار و 500 چاه رسیده است‌. در روزهایی که از تغییر اقلیم و اثر آن بر کاهش بارش و خشکسالی صحبت می‌کنیم، این دو هزار و 498 چاه هر روز بخشی از آب زیر زمین را به سطح می‌آورند و آن را خرج کشاورزی و صنعت و در بهترین حالت شرب اهالی می‌کنند. ضمن اینکه در این بازۀ زمانی عمق چاه‌ها نیز تغییر کرده است. اگر در گذشته آب به سطح می‌رسید حالا برای هر چاه باید بیش از 100 متر پایین رفت. در این شرایط، فعالیت‌های بیابان‌زایی می‌تواند مؤثر باشد؟

روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی فرصتی است تا مسئولان پروژه‌های موفق را نشان دهند و دربارۀ فعالیت‌های گذشته و برنامه‌های آینده بگویند. امسال سازمان منابع‌طبیعی ترجیح داد بازدید از پروژه‌هایی را که برای تثبیت خاک در کویر میقان در طول سی و چند سال گذشته انجام‌ شده است، در برنامۀ خود بگنجاند. البته بخشی از این برنامه هم به بازدید از کانون‌های فرسایش بادی در جنوب کویر میقان اختصاص داشت که نشان می‌داد اگر آن فعالیت‌ها انجام نشده بود، در شمال این کویر و در حوالی شهر «داوود آباد»، کانون‌های ریزگرد و فرسایش بادی می‌توانست صدمۀ جدی به زندگی مردم وارد کند. هر چند فعالیت جامعۀ انسانی شمال و سایر مناطق در کنار صنایع،‌ جنوب کویر را به کانونی برای فرسایش بادی بدل کرده است. در جنوب کویر میقان برای تثبیت خاک و فرسایش بادی، در سال‌های اخیر «بوته‌‌کاری» انجام شده است‌. باد اما آنقدر شدید می‌وزد و ماسه‌ها را بلند می‌کند که در مدت کوتاهی ماسه‌ها به بالای حصارهای کشیده‌شده رسیده‌اند و برخی بوته‌ها هم در این میانه خشک شده‌اند. قرار است آبیاری را «شرکت معدنی املاح ایران» انجام دهد و تا زمانی که قرارداد امضا شود‌، بوته‌ها ناچارند طاقت بیاورند.

حقابۀ «میقان» از سوی سدهای خاکی‌ای که مردم حاشیه احداث کرده‌اند،‌ حبس شده است و به تالاب نمی‌رسد. در عوض پساب شهر اراک به سمت تالاب میقان سرازیر می‌شود

جاده‌ای که تالاب میقان را دو پاره کرد
کشف معدن بزرگ میقان اراک با ذخیره‌ای متجاوز از 40 میلیون تن در سال‌های 72-71 توسط شرکت معدنی املاح ایران انجام شد. بنابر اطلاعات در پایگاه اطلاع‌رسانی این مجموعه «عملیات اجرایی کارخانه سولفات سدیم اراک با ظرفیت اسمی 60 هزار تن در سال برای واحد محلول‌سازی و تأسیسات زیربنایی آن پس از تحویل زمینی به مساحت 30 هکتار از منابع طبیعی استان مرکزی و در خردادماه 1376 آغاز شد و فاز اول آن با ظرفیت اسمی 30 هزار تن در سال در شهریور 1379 به بهره‌برداری رسید. در این طرح تأسیسات زیربنایی برای دو خط تولید اجرا شد و سطح زیربنای ساختمان‌های آن 18000 مترمربع است و آب مورد نیاز از دو حلقه چاه عمیق واقع در 3 و 5 کیلومتری کارخانه تأمین می‌‌شد. در این طرح زمین کارخانه کاملاً در مجاورت معدن و تالاب کویری (دریاچۀ فصلی) میقان انتخاب شد که هزینۀ حمل را بسیار تقلیل می‌دهد.» علاوه‌بر کاهش هزینه‌های حمل، کارخانه،‌ راهی 4-5 کیلومتری را در میان تالاب کشید تا دسترسی به برداشت سولفات سدیم برایش ساده‌‌تر شود. اما همین اقدام مسیر گردش آب در تالاب را دچار اختلال کرد.‌ ادارۀ منابع‌طبیعی با نشان‌دادن تصاویری از دهه‌های قبل، از این اقدام ایراد گرفت و مدیران معدن برای جبران، چند مسیر تردد آب در میان جاده‌ ایجاد کردند، از نظر آنها ایجاد این مسیرها به‌قدری ارزشمند بود که آن را جزو دستاوردهای کارخانه به حساب آورند و در کلیپ‌هایشان پخش کنند، اما درنهایت گردش آب در میقان به وضعیت سابق برنگشت. آنها همچنین دو حلقه برای کارشان حفر کردند تا بتوانند فعالیت‌هایشان را به‌راحتی انجام دهند.
پساب به جای حقابه
زمانی که از آب در تالاب میقان صحبت می‌کنیم،‌ منظور حقابه‌ای نیست که باید به این تالاب داده شود،‌ این حقابه توسط سدهای خاکی‌ای که مردم حاشیه احداث کرده‌اند،‌ حبس شده است و به تالاب نمی‌رسد. در عوض پساب شهر اراک به‌سمت تالاب میقان سرازیر می‌شود. دبی این پساب به گفتۀ عبدالحسین محمدی مدیرکل منابع‌طبیعی استان مرکزی هزار و 100 لیتر در ثانیه است که باعث شده آب بالا بیاید‌. همین پساب هم البته متقاضیانی دارد، پتروشیمی دشت شازند یکی از این متقاضیان است که می‌‌خواهد در قبال کاهش برداشت از چاه‌ها، پساب به این منطقه سرازیر شود. اهالی مبارک‌آباد در عوض می‌خواهند بخشی از این پساب به زمین‌های کشاورزی آنها برود و بتوانند تجارت چوب با آن راه بیندازند. «اعظم مبارکی»، دهیار مبارک‌آباد، معتقد است با این پساب اوضاع اقتصادی مردم بهتر می‌شود و زمین‌های خشک‌شدۀ آنها محصول متفاوتی می‌دهد. تالاب بالاخره فکری به حال خودش خواهد کرد.

توسعۀ طرح گردشگری مابه‌ازای کاهش چرای دام، راه‌حل مدیران منابع‌طبیعی و محیط زیست استان مرکزی برای کاهش اثرات سوء چرای دام در این منطقه است

گردشگری به شرط کاهش تعلیف دام
شهر هشت‌هزار نفری «داوودآباد» به گفتۀ «سیدطاها رضوی»، مسئول خدمات شهری، قطب دامداری استان مرکزی است. او از عدد 45 هزار دام سنگین و 200 هزار دام سبک صحبت می‌کند که در فصل گرم از مراتع تغذیه می‌کنند و زمستان‌ها با علوفۀ دستی تغذیه می شوند. اینکه چرا دامداری صنعتی در این منطقه رونق نگرفته به گفتۀ طاها رضوی به عدم همراهی دولت برمی‌گردد، همین امر باعث شده است اهالی از روستاهای مجاور نیز مرتع اجاره کنند تا خوراک دامشان تأمین شود. بااین‌حال، کویر میقان نیز منطقه‌ای برای تعلیف دام است و همین امر بخش جنوبی کویر میقان را دچار مشکل کرده است. به گفتۀ «آتنا فرجی»، رئیس ادارۀ امور بیابان اداره‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی، «گاهی 5 برابر ظرفیت مرتع و کویر، دام داریم که معیشت صاحبان این دام‌ها به این شیوه از زندگی گره خورده است. چرای سنگین باعث ازدست‌رفتن پوشش گیاهی می‌شود و این امر در مناطق بیابانی که با پوشش ضعیف‌تر دارند و برای احیا نیازمند بارندگی هستند‌، شدیدتر است.» همین موضوع سبب شده است خاک مستعد فرسایش شود و مدیران منابع‌طبیعی به‌دنبال مدیریت «چرای دام» باشند. یکی از راهکارهای آنها گردشگری است. آتنا فرجی و عبدالحسین محمدی امیدوارند با واگذاری بخشی از شمال کویر میقان به شهرداری داوودآباد بتوانند در ازای یک طرح گردشگری، امتیاز کاهش چرای دام در جنوب را از آنها بگیرند. ازهمین‌رو آنها، در برنامۀ بازدید روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی از شهردار این شهر دعوت کردند تا پروژه‌ و برنامه‌هایشان را توضیح دهد.
«مسعود ایرانشاهی» هم از این فرصت استفاده کرد و از پروژه‌ای گفت که به 15 میلیارد ریال سرمایه‌گذاری بخش خصوصی نیاز دارد و در سه فاز تعیین شده است تا در سه سال اجرایی شود. به گفتۀ او «در این پروژه هم آفرود گنجانده شده،‌ هم شترسواری و اسب‌سواری و هم رستوران و خانه‌هایی به شکل کومه که با منظر تاغ‌ها هماهنگ باشد.» علاوه‌بر‌آن، قرار است از برج پرنده‌نگری نیز تفریحی نظیر سقوط آزاد را در نظر بگیرند و دستگاه‌های رصد آسمان را هم آنجا بگذارند.
یک درصدی که به منابع‌طبیعی و محیط زیست نمی‌رسد
مدیران منابع‌طبیعی استان مرکزی می‌خواهند خاک را در کویر میقان و سایر عرصه‌های بیابانی‌شان تثبیت کنند. آنها همچنین به‌دنبال آن هستند یک‌درصد سهم آلایندگی صنایع را به این امر اختصاص دهند‌. اگرچه بارها به در بسته خورده‌اند و از مدیران کارخانه‌ها و سایر صنایع شنیده‌اند این یک درصد صرف فعالیت‌های خیریه‌ای،‌ مذهبی‌، ساخت مدرسه یا مسجد‌، مراسم‌های مختلف و دادن شام و ناهار و … شده است. با‌این‌حال آنها همچنان امید دارند که بتوانند یک گام جلوتر از بقیه باشند و در کنار آن مشارکت جامعه محلی را در طرح‌های مرتبط با مقولۀ بیابان‌زایی دنبال کنند. نمونه‌اش همین طرح گردشگری در کنار کاهش حضور دام‌، هر چند که مشخص نیست اگر داوودآبادی‌ها و سایرین به قرارشان برای کاهش حضور دام پایبند باشند، یا خیر.