موضوع اکتشاف و بهره‌برداری از منابع آب ژرف از چند سال قبل در فضای تصمیم‌گیری کشور مطرح شد. این موضوع مخالفان و موافقانی داشته و دارد. برخی چهره‌های سیاسی سعی داشتند سرمایه‌گذاری روی اکتشاف و بهره‌برداری از این منابع آب را به عنوان یک راه‌حل مشکل کم‌آبی و استقرار صنایع آب‌بر در مناطق خشک مطرح کنند. در مقابل برخی کارشناسان حوزه مدیریت منابع آب و زمین‌شناسی نیز طرح چنین موضوعی را از اساس رد می‌کردند. در این میان، مهم‌ترین نهادی که پیگیری اکتشافات مربوط به منابع آب ژرف را انجام می‌داد، معاونت علمی نهاد ریاست جمهوری بود. حالا سرپرست ستاد فناوری آب، اقلیم و محیط زیست این معاونت در آخرین اظهار نظر خود گفته است که مسیر مطالعات و اکتشاف منابع آب ژرف در چند سال تا حدی منحرف شده است. به نظر می‌رسد که این اظهار نظر به نوعی عقب‌نشینی از مواضع پیشین این معاونت باشد.

روز گذشته وب‌سایت معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری یادداشتی را به قلم «محمد همت»، سرپرست ستاد فناوری آب، اقلیم و محیط زیست این معاونت منتشر کرد. او در بخشی از این یادداشت نوشته است: «در اوایل دهه نود اولین زمزمه‌های وجود ظرفیت آب‌های ژرف در کشور شنیده شد. مقوله‌ای که در دنیا سابقه‌ای بیش از 100 ساله داشت و از چین، آمریکا، استرالیا، هند و لیبی تا عربستان و اردن و دیگر کشورها پیش از آن تجارب مختلفی در اکتشاف، حفاری، استحصال، بهره‌برداری و انتقال این آب‌ها داشتند.»
همت ادامه می‌دهد: «از همان ابتدا نیز جبهه‌های موافق و مخالفی نسبت به آن در محافل علمی و سیاسی شکل گرفت. در ابتدای راه گروهی از اساتید اصل وجود این آب‌ها را قبول نداشتند و گروهی استحصال آن‌ها را غیرممکن می‌دانستند. ضمن اینکه حواشی مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نیز پیرامون آن ایجاد شد. با این‌حال خروج آب از اولین چاه آب با عمق بیش از 2000 متر در سیستان که با پیگیری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری حفر شده بود برخی ادعاها و ابهامات اصل و جود آب و امکان بهره‌برداری از آن را برطرف کرد.»

سرپرست ستاد فناوری آب، اقلیم و محیط زیست معاونت علمی ریاست جمهوری: ایجاد انتظار حل یک کلان مسئله از یک طرح اکتشافی و تحقیقاتی که برای اولین بار در کشور کلید خورده، موجب اضافه شدن ابعاد جدیدی به این پروژه شد و حساسیت‌های جدی پیرامون آن شکل گرفت که روند عادی آن را به‌شدت متأثر کرد

اختلاف نظر میان وزارت نیرو و معاونت علم و فناوری
او در یادداشت خود به برشمردن دلایلی می‌پردازد که باعث شدند «این مسیر تا حدودی منحرف و موجب فاصله گرفتن طرح از اهداف اصلی خود و فرسایشی شدن پروژه شود.» آنطور که همت نوشته است، اختلاف نظر میان معاونت علمی ریاست جمهوری و وزارت نیرو به عنوان متولی اصلی آب در کشور باعث شد تا «نقشه راه و طراحی جامع و شایسته‌ای برای تعریف و جانمایی صحیح تحقیقات و مطالعات آب ژرف در ایران پایه‌ریزی نشود»، همچنین به دلیل نبود تجربه و دانش کافی در کشور در این حوزه «تجهیزات به‌کارگیری شده در اکتشاف و حفاری مناسب و بهینه‌شده و سازگار به‌منظور میادین و منابع آبی نبودند.»
همت معتقد است که اطلاع‌سانی صحیحی درباره آب‌های ژرف انجام نشده است و همین، باعث ایجاد توقعات جدید شده است: «دیگر موضوعی که باید مدنظر قرار گیرد این است که اطلاع‌رسانی درست درباره آن صورت نگرفت و به‌جای آنکه در محافل علمی و صنعتی به‌عنوان یک چالش و موضوع جذاب و جدید جهت نوآوری، پژوهش و نظریه‌پردازی مطرح شود، توسط برخی سیاسیون به عموم مردم اطلاع‌رسانی شد و موجب شکل‌گیری انتظارات جدی و بعضا غیرواقعی شد.»
او ادامه می‌دهد: «ایجاد انتظار حل یک کلان مسئله از یک طرح اکتشافی و تحقیقاتی که برای اولین بار در کشور کلید خورده، موجب اضافه شدن ابعاد جدیدی به این پروژه شد و حساسیت‌های جدی پیرامون آن شکل گرفت که روند عادی آن را به‌شدت متأثر کرد. این درحالی است ‌که در کشورهای پیشرو در حوزه اکتشافات آب، چاه‌های متعدد اکتشافی و بهره‌برداری حفر و مطالعات و تحقیقات جامع و مفصلی پیرامون منشأ، میزان ذخیره، نوع و ابعاد آبخوان، ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی آب و … بدون ایجاد حواشی اضافی صورت گرفته است.»
نباید حل مشکلات را به آب ژرف گره زد
همت در یادداشت خود تأکید دارد که مضوع منابع آب‌های ژرف هنوز در مرحله اکتشاف است و نمی‌توان از پروژه‌ای اکتشافی انتشار بهره‌برداری داشت: «درحالی‌که تعداد حفاری‌های آب ژرف به ایران هنوز به تعداد انگشت‌های یک دست هم نرسیده است. بنابراین تا تکمیل مطالعات اکتشافی نباید انتظار استحصال حجم قابل‌توجهی آب داشت و حل مسائل و چالش‌های آبی مردم مناطق را به آن گره زد.»
او در پایان یادداشت خود نوشته است: «حرکت به سمت اکتشاف و بهره‌برداری از منابع نامتعارف آب و فناوری‌های نوین آبی اقدامی ارزشمند در کشور است که با طراحی درست و ایجاد یک ساختار علمی و صحیح مبتنی بر تجمیع ظرفیت‌ها و هم‌افزایی تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط در فضایی آرام و منطقی و به‌دوراز حواشی سیاسی نتایج امیدبخشی از آن مورد انتظار است.»
نادانسته‌های ما زیاد است
«مسعود مرسلی»، ژئوهیدرولوژیست و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان که در سال‌های گذشته نیز نسبت به روند اطلاع‌رسانی درباره منابع آب‌های ژرف انتقاداتی را مطرح کرده بود، درباره این اظهارات همت به «پیام ما» گفت: «خوشحالم که جناب آقای همت در این باره بر قرار داشتن این پروژه در مرحله تحقیقاتی و اکتشافی تاکید کردند. در گذشته هم گفته بودم که نباید تا پایان تحقیقات، درباره میزان آبی که از این طریق می‌توان استحصال کرد به بیان و عدد و رقم پرداخت و امیدواری کاذب ایجاد کرد.»
چندی پیش، دکتر «رضا مکنون»، رئیس شاخه علوم کاربردی فرهنگستان علوم گفته بود که اگر تمام ایران را چه حفر کنیم و تمام آب‌های ژرف را بیرون بکشیم، حجم این آب‌ها چیزی بیشتر از دو میلیارد مترمکعب نیست. او همچنین گفته بود که نتایج آنالیزی که در کشور آلمان روی این آب‌ها انجام شده نشان می‌دهد که به هشت عنصر سنگین آلوده‌اند و برای شرب مناسب نیستند.
مرسلی نیز در این باره گفت: «ما هنوز در اوایل راه هستیم و نمی‌توان با اطمینان از نظر کمی و کیفی درباره این منابع آب اظهار نظر کرد. اما نظر شخصی‌ام این است که حتی عدد دو میلیارد مترمکعب هم عدد زیادی است و احتمالا حجم کل این منابع آب، کمتر از این رقم است.» او همچنین اضافه کرد: «وجود عناصر سنگین در این آب‌ها چیزی دور از ذهن نیست چون محل قرارگیری آنها در لایه‌های زیر زمین و دمای محیط احتمال وجود این عناصر را در این آب‌ها بالا می‌برد.»
این هیدرولوژیست تاکید دارد: «نادانسته‌های ما درباره منابع آب ژرف زیاد است. این موضوع در دنیا نیز موضوعی جدید است و هنوز در مرحله کشف و مطالعه هستیم. پس باید مطالعات در این زمینه را دنبال کنیم و تا پیش از پایان مطالعات، نباید امیدواری واهی به جامعه بدهیم.»
آنطور که در رسانه‌ها مطرح شده، در حال حاضر سه چاه اکتشافی در استان سیستان و بلوچستان حفر شده است اما مشخص نیست که آیا قرار است بر تعداد این چاه‌های اکتشافی افزوده شود یا خیر. در هر صورت آنچه مسلم است، وجود اختلاف نظر در میان نهادهای اجرای و مطالعاتی درباره میزان و کاربرد منابع آب ژرف در حل مسائل مربوط به آب کشور است.