توقف مذاکرات احیای برجام در وین و بازگشت هیات‌های مذاکره‌کننده به پایتخت‌ها سبب شد تا انتقادها به نقش آفرینی منفی روسیه دوچندان شود. ایالات متحده آمریکا در کنار تروئیکای اروپایی هم در این میان انگشت اتهام را به سمت روسیه نشانه رفتند و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز از آماده بودن متن توافق گفت. مقامات ایران اما ترجیح دادند در این میان موضعی میانه اتخاذ کنند. آنان هرگز انگشت اتهام را به سمت روسیه بلند نکردند ولی تاکید کردند که ایران منافع هیچ کشوری را به منافع خود ترجیح نخواهد داد. دیروز هم سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در اظهاراتی قابل تامل در پاسخ به سوالی درباره نقش‌آفرینی روسیه در مذاکرات، تاکید کرد که گره زدن توقف مذاکرات وین به یک یا دو عامل، اقدامی غلط و ترسیم کننده فضایی اشتباه از آنچه در جریان مذاکرات وین می‌گذرد، است.

«مذاکرات وین متوقف شد»، این خبری است که اواسط هفته گذشته توسط مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام شد. او تاکید کرد که این اتفاق در نتیجه دخالت برخی عوامل بیرونی بوده و در شرایطی رخ داده که متن توافق روی میز آماده بوده است. این مقام اروپایی هیچ اشاره‌ای به کشور خاصی نکرد ولی تاکیدش بر کلیدواژه «دخالت عوامل بیرونی» در شرایطی صورت گرفت که چند روز پیش از این اتفاق و در شرایطی که آخرین موانع از پیشروی ایران و آمریکا برای دستیابی به توافق برداشته شده بود، وزیر امور خارجه روسیه در اظهاراتی قابل تامل از ایالات متحده آمریکا خواست تا کتبا تضمین کند که تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه در نتیجه حمله نظامی این کشور به اوکراین، مانع از همکاری‌اش با تهران نمی‌شود. این درخواست در شرایطی صورت گرفت که روسیه در دوران تحریم‌های آمریکا علیه ایران، آنچنان که مورد انتظار بود، همکاری‌های اقتصادی خود با تهران را ادامه نداد. در این میان و در شرایطی که انتقادها متوجه روسیه بود، مقامات جمهوری اسلامی علاوه بر تاکید بر استقلال خود، حاضر به انتقاد از روسیه نشدند. موضوعی که انتقاد تحلیل گران عرصه بین‌المللی را در پی داشت. آنان از یک سو و رسانه‌های حامی دولت سیزدهم از سوی دیگر تاکید کردند که زیاده‌خواهی عوامل آمریکایی عامل توقف مذاکرات وین بوده است. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی دیروز اما در پاسخ به سوالی در این زمینه، مشخصا به نقش آمریکا اشاره نکرد و در پاسخ محتاطانه گفت که «آنچه که در وین امروز با بازگشت هیئت‌ها به پایتخت‌های خود انجام شده یک تنفس و توقف کوتاه است. برخی البته از لفظ بن‌بست و اتمام مذاکرات نام بردند که من در این ارتباط توضیح دادم. این تنفسی است که به درخواست هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام انجام شده است.»
او در بخش دیگری از اظهاراتش در پاسخ به سوالی درباره نقش منفی روسیه، تلویحا به دفاع از این کشور پرداخت و گفت: «فرو کاستن آنچه که در وین اتفاق می‌افتد به یک یا دو عامل، روشن کننده وضعیت نیست.» او با بیان اینکه «ما اکنون در نقطه اعلام توافق قرار نداریم آن هم به این دلیل که برخی مسائل کلیدی و محدود باقی مانده که باید در واشنگتن تصمیمات مربوط به آن اتخاذ شود»، افزود: «به محض اتخاذ تصمیمات لازم در واشنگتن در نقطه‌ای هستیم که به وین برگردیم و توافق نهایی را صورت دهیم. اکنون منتظر شنیدن پاسخ آمریکا هستیم. البته رایزنی‌ها در سطوح مختلف ادامه دارد. وزیر امور خارجه و وزرای خارجه دیگر کشورهایی که در برجام حضور دارند مدام با یکدیگر در تماس و رایزنی هستند. مذاکره‌کنندگان ارشد نیز در تماس هستند. در ادامه این رایزنی‌ها فردا آقای امیرعبداللهیان راهی مسکو می‌شوند و این رایزنی‌ها ادامه خواهد داشت. من به شما و ملت عزیز ایران این نکته را مجددا تأکید می‌کنم آنچه که برای ما در این مسیر چراغ راهنما و چارچوب حرکت است،‌ تحقق منافع قطعی ملت ایران است و این منافع قطعی است که چارچوب‌های مذاکرات و توافق نهایی را مشخص می‌کند.»
توافق بدون روسیه؟
در این میان و در شرایطی که فضای اطراف برجام غبارآلود است و سرنوشت آن نامشخص، خبر سفر وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی به روسیه قابل تامل بود. این سفر در شرایطی صورت می‌گیرد که 2 روز پیش ایالات متحده آمریکا رسما اعلام کرد که به روسیه یک هفته فرصت داده تا به مذاکرات برگردد و موانع احیای برجام را بردارد. این کشور تاکید کرد که در صورت امتناع روسیه، آمریکا به دنبال توافقی بدون روسیه با ایران برای حل و فصل تحریم‌ها و برنامه اتمی تهران خواهد بود. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در همین زمینه بیان کرد: «آمریکا باید اول برادری خود را ثابت کند و بعد ادعای ارث و میراث کند. آمریکا خود عضو برجام نیست که بخواهد درباره برجام، چگونگی برجام و اعضای برجام تصمیم بگیرد. بهتر است اول عضو متعهد برجام شود و بعد در خصوص اعضای دیگر صحبت کند. رویه‌های برجام کاملا روشن و مشخص است و همه ما باید کمک کنیم که با یک تصمیم اجماعی انشاالله به یک توافق خوب برسیم. آمریکا درخواست‌های شاذ و عجیب زیادی در جریان برگزاری این مذاکرات به کمیسیون مشترک برجام داده است و در آنجا بحث شده است. آمریکا می‌داند اگر درخواستی بدهد همیشه به صورت غیرمستقیم به کمیسیون مشترک می‌آید و معمولا آنجا بحث می‌شود.» این مقام مسئول وزارت امور خارجه ایران در ادامه حاضر به پذیرش نقش منفی شروط روسیه در برجام نشد و در عوض به بی عملی آمریکا اشاره کرد و گفت: «ما طرف ثالثی در برجام نداریم. چهار کشور عضو برجام هستند. به علاوه ایران،‌ کمیسیون مشترک برجام هم با حضور تمامی اعضا شکل می‌گیرد. نباید فراموش کنیم آنچه که در وین رخ می‌دهد برای اطمینان از بازگشت قابل راستی‌آزمایی و متعهدانه آمریکا به برجام است و اینکه آمریکا به تعهداتش ذیل این توافقنامه بین‌المللی که دارای مصوبه شورای امنیت سازمان ملل است،‌ عمل کند. همان طور که پیش از این نیز اعلام کرده‌ایم آنچه موضوع مذاکره بوده تعهدات آمریکا بوده است.» او همچنین خاطرنشان کرد: «آنچه که در مورد درخواست روسیه مطرح می‌شود به صورت رسمی، علنی و شفاف گفته شده است و ما نیز آن را دریافت کرده‌ایم. این موضوع باید در کمیسیون مشترک برجام بحث و گفت‌وگو شود به مانند درخواست‌های درست و غلطی که پیش از این نیز توسط برخی از طرف‌های برجامی مطرح شده و در کمیسیون مشترک برجام مورد بررسی قرار گرفته است. برخی از این درخواست‌ها تعدیل و برخی رد شده است. من چندین بار به صورت صریح گفته‌ام که تحقق منافع ملت ایران تعیین کننده مسیر ما است. فرو کاستن آنچه که در وین اتفاق می‌افتد به یک درخواست روسیه، خواست آمریکا است تا مسئولیت او در شرایط کنونی به فراموشی سپرده شود.»
پیام به اربیل
اخبار منتشر شده درباره وقوع برخی درگیری‌های مرزی بین مرزبانی ایران و نیروهای طالبان دیگر موضوعی بود که سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در جریان نشست خبری خود به آن اشاره کرد. او با یادآوری سفر خود به مشهد بیان کرد: «من در مشهد بودم و با مقامات استان در این ارتباط صحبت کردم. این گزارش‌ها که این درگیری‌ها به صورت عمده بوده قابل تأیید نیست. در برخی دیگر از مرزها نیز برخی تحرکات ایذایی صورت گرفته که درجا تذکر داده شده است. توصیه ما این به هیئت حاکمه افغانستان این است که به امنیت مرزها توجه کنند و به مسئولیت خود در این زمینه عمل کنند.» او همچنین در مورد اخبار منتشر شده در ارتباط با امضای توافق نامه‌ بین ایران و آذربایجان در منطقه زنگ زور گفت:‌ «در چند ماه گذشته تماس‌های نزدیکی با مقامات آذربایجان داشتیم. کمیسیون مشترک بین دو کشور برگزار شد و تفاهماتی بین دو کشور امضا شد. در زمان جنگ،‌ ایران به اتباع آذربایجان دسترسی داده بود که از مرز بیله سوار وارد شوند و به نخجوان دسترسی داشته باشند و در این جنگ این بحث مطرح شده که از نقاط نزدیک‌تری وارد مرز شوند و تلاش این است که بتوانیم زیرساخت‌های مناسب را فراهم کنیم و تسهیلات جدیدی را در مسیر ترانزیتی دو کشور داشته باشیم.» او درباره حمله موشکی سپاه به مناطقی در اربیل عراق نیز بیان کرد: «به هیچ وجه پذیرفته نیست که یکی از همسایگان ما که روابط عمیقی با ما دارد و در سطوح مختلف تعامل بین دو کشور وجود دارد کانون ایجاد تهدید برای ایران باشد. این کانون تهدید شدن به یک کشور ثالث برنمی‌گردد. رژیم صهیونیستی بارها و بارها از داخل خاک عراق ناامنی ایجاد کرده است. برخی تجمعات ضدانقلاب در اقلیم کردستان و گروه‌های تروریستی در این منطقه صورت گرفته است. در یک سال گذشته چندین بار به دولت مرکزی عراق در این زمینه تذکر داده شده است. در خفا و به صورت آشکارا تأکید شده که اجازه ندهند که مرزهای عراق مرزهای ناامنی برای ایران باشد. ‌ایران تحمل نمی‌کند که کانونی در نزدیکی مرزهایش، کانون خرابکاری و اعزام گروه های تروریستی به داخل ایران باشد. چه توسط گروه‌های ضد انقلاب و چه توسط رژیم صهیویستی در داخل منطقه اقلیم. بارها در ملاقات مختلف این موضوع گفته شده است. انتظار جمهوری اسلامی ایران از دولت مرکزی عراق این است که یک بار برای همیشه به این وضعیت پایان دهد و اجازه ندهد که مرزهایش مورد سوءاستفاده قرار گیرد.»