مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان جنوبی، اوایل هفتۀ جاری اعلام کرد: «باتوجه‌به پیگیری‌های متعدد و حمایت‌های استاندار برای لحاظ کردن گوهرسنگ‌ها در زنجیرۀ ارزش استان، روستای خور به‌عنوان یکی از قطب‌های این محصول برای ثبت ملی اعلام و بعد از رقابت‌های تنگاتنگ، با ملی‌شدن آن موافقت شد. حالا این منطقه به‌عنوان روستای ملی تراش سنگ‌های عقیق مطرح است.»

به‌گفتهٔ «هادی شاهوردی»، در جلسۀ شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌‌دستی که در تهران برگزار شد، پروندۀ هفت شهر و روستای صنایع‌دستی از چهار استان کشور برای ثبت ملی مورد بررسی قرار گرفت. معیارها و استانداردهای این نوع ثبت مانند رشد تولید، تعداد کارگاه‌ها و استادان فعال در رشتۀ مورد نظر، همچنین امکانات توسعه، آموزش و ترویج آن هم اهمیت زیادی داشت. 

اما در نهایت پس از بررسی و اعلام نظر اعضای شورای راهبردی، جمع‌بندی و اعتبار‌سنجی از سوی دستگاه‌های عضو، خور خراسان جنوبی به‌عنوان روستای ملی عقیق معرفی شد.

پیگیری‌های «پیام ما» هم نشان می‌دهد پس از ثبت ملی این منطقه، قرار است کارگاه‌های خانگی در این روستا جمع و همۀ فعالان‌اش در یک منطقۀ صنعتی متمرکز شوند که به گفتۀ خودشان قطعاً تأثیر قابل‌توجهی در اقتصاد این منطقه و بازاریابی متمرکزتر خواهد داشت.

 عقیق‌هایی که در دل کوه درآمد

داستان عقیق‌های خور در خراسان جنوبى قدمت چندانی ندارد. هرچند که این استان به‌دلیل تنوع زمین‌شناختى نشئت‌گرفته از رخداد‌هاى مختلف زمین‌ساختى، محل ظهور و پیدایش بسیارى از مجموعه کانى‌هاى ارزشمند به شمار می‌رود. تاکنون بیش از پنجاه نوع سنگ قیمتی و نیمه‌قیمتی در خراسان جنوبی شناسایی شده و شهرستان‌های خوسف، سرایان، فردوس، زیرکوه و نهبندان جزو مناطق شاخص استان در این حوزه هستند. روستاهای خور، کوه‌تشتاب، بمرود قاین و برجک هم از جمله مناطق غنی حاوی این سنگ‌ها به شمار می‌روند و بیشترین ذخایر استان در این نقاط وجود دارد. یکی از این مناطق مهم دشت عقیق هم در شمال‌غربی استان، روستای خور که عقیق‌هایش سال‌ها در دل کوه مدفون مانده بودند. 

 بازار فروش کوچک‌ شد

اما مشکل اینجاست که عقیق خور اکنون فروش خوب سال‌های ابتدایی‌اش را ندارد و صنعتگرانش با مشکلات اقتصادی متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. سنگ‌های عقیق خور بیشتر از نوع «کاملین قرمز»، «سبز خزه‌ای»، «اونیکس»، «مشکی» و «سارد» است و تنوع بی‌نظیری در کشور دارد. هرچند که مدتی است بازار این محصولات دیگر آن تب‌وتاب گذشته را ندارد و تقریباً تمامی مردم روستا از فروش کم محصولات‌شان گلایه دارند. این درحالی‌است‌که بخش قابل‌توجهی از اقتصاد روستا با همین صنعت می‌چرخد. هریک از خانه‌های خور یک کارگاه تراش عقیق است و همین ظرفیت هم باعث شد که در سال ۱۳۹۸ این منطقه به‌شکل موقت و مشروط، به‌عنوان روستای ملی گوهرسنگ‌ها ثبت شود. هرچند که طی این سال‌ها، اهالی و متولیان حوزۀ صنایع‌دستی استان، به دنبال دائمی‌کردن این سند بودند و بالاخره هم به آن رسیدند. خرمی، کارآفرین برتر روستای خور، چندی پیش دربارۀ کم‌رونق‌شدن فروش این سنگ‌های قیمتی گفته بود:‌ «کرونا بازار ما را کساد کرد. قبل از آن فروش مناسب‌تری داشتیم و صنعتگران با شوق و ذوق بیشتری تولید می‌کردند، اما اکنون بازار کساد شده است. البته به‌دلیل علاقه به این کار و امید به بازاریابی تولید همچنان ادامه دارد، اما نیاز است مسئولان هم حمایت کنند. 

اگر چنین حمایتی نداشته باشیم و بازار رونق نگیرد، چاره‌ای جز تعطیلی کار نیست.» او معتقد است که با وجود خشکسالی منطقه، رونق گوهرتراشی می‌تواند درآمد خوبی برای اهالی روستا رقم بزند. نکته‌ای که  «غلامرضا بهمدی» از اهالی روستای خور و صاحب یکی از کارگاه‌های تراش عقیق در این منطقه تأیید می‌کند و در توضیح بیشتر به «پیام ما» می‌گوید: «اکثر کارگاه‌های این منطقه در خانه‌ها هستند و به‌صورت خانوادگی کار می‌کنند. البته حدود ۱۰ تا ۱۵ کارگاه بزرگ و تمام‌وقت داریم و سایر کارگاه‌ها که چیزی حدود ۷۰، ۸۰ کارگاه می‌شوند هم، به‌صورت نیمه‌وقت مشغول به فعالیت هستند.»

او دربارۀ بازار فروش عقیق‌های این منطقه توضیح می‌دهد: «سال‌های پیش وضعیت اقتصادی مردم خوب بود و قیمت عقیق‌های ما هم کمتر. به‌همین‌دلیل فروش خوبی داشتیم، اما تورم باعث گرانی شد و باتوجه‌به‌اینکه وضعیت درآمدی مردم رشدی نداشت، فروش ما را هم کاهش داد. یک پلاک زنانۀ عقیق اکنون حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان قیمت دارد، اما خیلی‌ها توان خرید آن را ندارند یا ترجیح می‌دهند که پول‌شان را صرف مسائل واجب‌تر زندگی‌شان کنند.»

حرف اول را می‌زنیم

بهمدی بابیان‌اینکه سنگ‌های خور بسیار ارزشمند و گران هستند، ادامه می‌دهد: «عقیق خور در دنیا حرف اول را می‌زند، اما مشکل اینجاست که از ما حمایت نمی‌کنند. به جرات می‌توانم بگویم که عقیق یمنی با همۀ شهرتش ۹۹ درصد آن به‌ویژه در رنگ قرمزش احیاء شده، اما رنگ قرمز عقیق خور ۱۰۰ درصد طبیعی است و یک استثناء در دنیا به شمار می‌رود. مشابه این سنگ را فقط چند کشور محدود از جمله مکزیک و برزیل دارند. اما بازاریابی و معرفی جهانی این سنگ ارزشمند به‌خوبی انجام نمی‌شود.» او معتقد است این کار از عهدۀ اهالی روستا برنمی‌آیند و مسئولان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی باید دراین‌باره اقدامات لازم را انجام دهند؛ اما مسئله اینجاست که معرفی این سنگ ارزشمند تاکنون انجام نشده و بسیاری از خریداران خارجی با دیدن آن تصور می‌کنند که در رنگ قرمز آن تقلب صورت گرفته است.

این تراشگر عقیق با تأکید بر این که ثبت ملی روستا می‌تواند تا حدودی این مسئله را حل کند، ادامه می‌دهد: «قرار است همۀ فعالان این حوزه به‌جای کارگاه‌های خانگی، در یک جای منطقۀ صنعتی متمرکز شوند و اگر این اتفاق رخ دهد، می‌توان به‌شکل مناسب‌تری عقیق خور را معرفی کرد. اگر این سنگ ارزشمند مشابه سایر سنگ‌ها شناسنامه‌دار شود، قطعاً عرضۀ جهانی آن هم آسان‌تر خواهد شد و هم برای کشور و هم برای اهالی روستا ارزش افزوده خواهد داشت.»

بهمدی با اشاره به اینکه درحال‌حاضر پیداکردن و تراش این عقیق ساماندهی نشده، می‌گوید: «هرکسی با یک کلنگ می‌تواند در دشت‌های خور به‌دنبال عقیق باشد و معاش بسیاری از روستاییان از این طریق سپری می‌شود. اما عایدی چندانی برای اهالی ندارد چون واسطه‌ها این سنگ‌ها را از ما چیزی حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان خریداری می‌کنند و دو برابر می‌فروشند. این سنگ‌ها بسیار ارزشمند هستند و در گذشته هم بسیار زیاد بودند. اما مردم قدر آن‌ها را ندانستند و فقط جمع کردند و فروختند. اما هنوز هم این ظرفیت را داریم و باید ساماندهی شود.»

 ظرفیت‌های توسعه‌ای خور

عقیق، سنگ قیمتی بسیار با‌ارزشی است که به‌دلیل رنگ‌های منحصربه‌فرد، کیفیت، اندازه و منشاء آن‌ها، می‌تواند ارزشمندی بیشتری هم داشته باشند. عقیق خور هم از جمله سنگ‌های ارزشمند به شمار می‌رود که به چند دلیل کانال می‌تواند منجر به توسعه و رونق اقتصادی در این منطقه و خراسان جنوبی شود، اما به تأکید کارشناسان باید چند اقدام مهم دراین‌باره صورت بگیرد. از جمله ساختارمند کردن عملیات استخراج عقیق که می‌تواند برای ساکنان محلی شغل پایدار و درآمد ثابت ایجاد کند و بیکاری را کاهش دهد. باتوجه‌به کیفیت منحصربه‌فرد این سنگ، صادرات آن می‌تواند ارزآوری قابل‌توجهی برای منطقه و کشور رقم بزند. توسعۀ صنعت جواهر هم در این منطقه می‌تواند گردشگران، علاقه‌مندان به جواهر و متخصصان را جذب و مشاغل محلی مانند هتل‌ها، رستوران‌ها و صنایع‌دستی را تقویت کند. 

افزایش فعالیت‌های اقتصادی هم به بهبود زیرساخت‌ها، از جمله جاده‌ها، مدارس، و امکانات بهداشتی منجر خواهد شد و در سطح کیفی زندگی اهالی این منطقه تأثیر بسزایی دارد. اما مشکل اینجاست که اهالی خور بدون هیچ ساختار و سازماندهی مناسبی اقدام به برداشت عقیق از دل طبیعت می‌کنند که چالش‌هایی را در پی دارد. از جمله اثرات محیط‌زیستی که می‌تواند منجر به تخریب محیط‌زیست شود. آن‌ها همچنین قادر به ایجاد کانال‌های بزرگ بین‌المللی هم نیستند و به همین دلیل، سودشان از چنین ظرفیت ارزشمندی بسیار کم است. این درحالی‌است‌که سیاست‌ها و مقررات حمایتی دولت می‌تواند رشد صنعت عقیق را در خور تسهیل و درعین‌حال از منافع محلی و محیط‌زیست محافظت کند. چون ذخایر عقیق در خور در صورت مدیریت و بهره‌برداری مؤثر، ظرفیت قابل٬توجهی در توسعۀ اقتصادی منطقه دارد.