هماندیشی متصدیان بخش آب کشور و فعالان بخش خصوصی برای رفع چالشهای آب برگزار شد
پیشنهادِ تجدیدنظر در تخصیص آب
سهم هر مترمکعب آب مصرفی در تولید ناخالص ملی در ایران کمتر از دو دلار است؛ درحالیکه متوسط جهانی آن هشت دلار است
۱۸ خرداد ۱۴۰۳، ۲۲:۰۶
|پیامما| بسیاری از کارشناسان بخش آب معتقدند، چالش آب در کشور صرفاً کمیابی فیزیکی آب نیست؛ بلکه ناکامیهای نهادی و سیاسی در مدیریت آب است. بههمیندلیل بازارها میتوانند بهعنوان ابزاری با رویکرد تقاضامحور، برای مدیریت کمیابی آب ایفای نقش کنند. منتقدان بازار آب (که نمونههای موفق بیشماری در جهان دارد) معتقدند بازارها میتوانند بهسبب نبود شرایط و بسترهای سیاسی و نهادی، به مایۀ دردسر نیز تبدیل شوند. بههمیندلیلاستکه، نقش آنها بهعنوان یک راهحل برای بحران آب ابراز تردید میشود. ازاینرو اتخاذ رویکرد چندرشتهای و همیارانه به نقشآفرینی بازارهای آب، میتواند به ارتقای اثربخشی آن کمک فراوانی کند. طبق آمار رسمی وزارت نیرو، از نظر اقتصادی سهم هر مترمکعب آب مصرفی در تولید ناخالص ملی در ایران کمتر از دو دلار است؛ درحالیکه متوسط جهانی هشت دلار به ازای هر مترمکعب است. باتوجهبه این واقعیت و همچنین تمایل دولت به ایجاد بازار آب، اینبار اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران در نشستی مشترک با مدیران وزارت نیرو و فعالان صنعت آب پیشنهاد داده است، بهمنظور مدیریت «ابرچالش آب» اجرای برنامه دَهساله با تکیهبر دو اصل مهم و همزمان مؤثر است: «تجدیدنظر در تخصیص منابع آب موجود با اولویتدادن به تعادلبخشی آبهای زیرزمینی و حقابههای زیستمحیطی» و «افزایش بهرهوری». همچنین اتاق ایران اعلام کرده است که تقویت بازار آب باید بهعنوان اهرمی برای واقعیشدن قیمت آب بهجدیت پیگیری شود.
نخستین نشست همفکری و همافزایی شورای مشورتی وزارت نیرو و فعالان صنعت آب تحت عنوان «صنعت آب کشور، تحدیدها، تهدیدها و فرصتها» بهمیزبانی فدراسیون صنعت آب ایران با حضور «پیام باقری»، نایبرئیس اتاق ایران، «یزدان رضایی»، معاون اقتصادی و برنامهریزی وزارت نیرو، «رضا حاجیکریم»، رئیس فدراسیون صنعت آب ایران، «عیسی بزرگزاده»، مدیرکل دفتر برنامهریزی کلان منابع آب و تلفیق بودجه، «محمد حاج رسولیها» مدیر مرکز منطقهای مدیریت آب شهری – تهران (تحت پوشش یونسکو), «جواد حاجیانی»، مدیر دفتر راهبری و نظارت بر آبوفاضلاب شهری و روستایی و جمعی از فعالان صنعت آب کشور برگزار شد.
کاهش روانابها، تبدیلشدن رودخانههای دائمی به موقتی، خشکشدن دریاچهها و تالابها، افت مستمر سطح آبهای زیرزمینی، بیش از ۴۱۰ دشت کشور را دچار بحران کرد
طبق آنچه پیام باقری در این نشست عنوان کرد، بیش از یک دهه از فعالیت فدراسیون صنعت آب میگذرد: «با توجه به سابقۀ مذهبی و بهجهت جایگاه اجتماعی و ابعاد چندلایه و گسترده، موضوع آب بهعنوان الفبای زندگی و آبادانی، بسیار حائز اهمیت است و بههمینجهت در اولویت همۀ کشورها قرار گرفته است. آب باید یکی از اولویتهای اصلی کشور باید باشد؛ اگر بخواهیم چالشهای کشور را دستهبندی کنیم، مطابق فرمایشات مقام معظم رهبری که به ناترازی حوزۀ انرژی اشاره کردند، آب حتماً جزو چالشهای اصلی کشور محسوب میشود و آثار و تبعات بسیاری در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی به دنبال دارد.»
اُفت مستمر سفرههای آب
به گفتۀ او، کاهش روانابها، تبدیلشدن رودخانههای دائمی به موقتی، خشکشدن دریاچهها و تالابها، افت مستمر سطح آبهای زیرزمینی، بحرانیشدن بیش از ۴۱۰ دشت کشور، فرونشست زمین، تشدید پدیدۀ ریزگردها و اضافهشدن پدیدههای جهانی مثل تغییر اقلیم و گرمایش زمین را ازجمله تبعات چالشهای آبی عنوان کرد که اهمیت رسیدگی به این چالش را نمایان میکند: « اما در بحث انرژی، ما فقط در کشور با چالش آب روبهرو نیستیم؛ ناترازی برق نیز یکی دیگر از مشکلات بزرگ ماست. ریشۀ ناترازی برق، چالشهای اقتصادی است؛ چراکه در ایران تقریباً بین ۲.۵ تا ۳ برابر بیشتر نسبتبه دنیا برای یک واحد ارزشافزوده مصرف برق داریم. در بخش آب هم همین موضوع وجود دارد و از نظر اقتصادی سهم هر مترمکعب آب مصرفی در تولید ناخالص ملی در ایران کمتر از دو دلار است؛ درحالیکه متوسط جهانی هشت دلار به ازای هر مترمکعب است. پیشنهاد اتاق ایران بهمنظور مدیریت این ابرچالش، اجرای برنامۀ دَهساله با تکیهبر دو اصل مهم و همزمان است؛ بحث اول تجدیدنظر در تخصیص منابع آب موجود با اولویتدادن به تعادلبخشی آبهای زیرزمینی و حقابههای زیستمحیطی و بحث دوم افزایش بهرهوری است که در این زمینه تفاهمنامۀ سهجانبهای میان اتاق ایران، وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی در سال 1400 منعقد شده است.
تشکیل و تقویت بازار آب میتواند باعث واقعیشدن قیمت آب شود و درنتیجه، تأمین منابع مالی و پوشش بیشتر هزینههای عرضۀ آب را بهبود دهد
او توضیح داد: «هر اقدام و برنامهای بهمنظور مدیریت چالش آب کشور، مستلزم تأمین مالی مناسب براساس مدلهای اقتصادی توجیهپذیر و مشارکت مردم و بخش خصوصی در سرمایهگذاری و مدیریت منابع آب است. تأمین مالی و مشارکت همۀ ذینفعان با تکیهبر ظرفیتهای بخش خصوصی از اصول اساسی مدلهای مالی توجیهپذیر است. در چنین شرایطی استفاده از ظرفیتها و مشارکت بخش خصوصی در مدیریت و سرمایهگذاری بهعنوان یک سیاست محوری در کنار اصول و رئوس موضوعات دیگر در بسیاری از کشورهای دنیا مورد توجه قرار گرفته است. خصوصاً کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) که عمدتاً کشورهای توسعهیافته یا درحالتوسعه هستند.»
سرمایهگذاری خصوصی لازم است
در بیانیۀ پایانی اجلاس شورای جهانی آب که هفته گذشته با حضور نمایندۀ اتاق ایران، بهعنوان یکی از اعضای این شورا، در اندونزی برگزار شد هم بر لزوم استفاده از مکانیسمهای تأمین مالی خلاقانه و بهرهگیری از مشارکت همگانی تأکید شده و گام نخست در این زمینه رفع موانع سرمایهگذاری است. باقری با یادآوری این موضوع گفت: «فضای سرمایهگذاری در صنعت آب متفاوت است که آنها را میتوان در مباحثی مانند طرحهای سرمایهبر، طرحهای زمانبر با دورۀ بازگشت طولانی، شکاف قیمت تمامشده با نرخ تعرفه، نرخ بازده پایین، انحصار در طرف تقاضا، مداخلۀ دولت در مراحل تولید، توزیع و بهرهبرداری، یارانهمحور بودن و قیمتگذاری دستوری، عدم تضمین قابل وثوق در بازگشت اصل و سود سرمایه و ریسک ایفای تعهدات قراردادی و وصول مطالبات، خلاصه کرد. برخی از این مباحث در سالهای اخیر در بخش برق مرتفع شده است.
راهکار اول برای کمک به بهبود فضای سرمایهگذاری حوزۀ آب، تعریف مدل اقتصادی توجیهپذیر است تا انتفاع سرمایهگذار از عواید و درآمد طرح با توجیه اقتصادی قابلقبول حاصل شود و تضمین بازگشت اصل و سود سرمایه وجود داشته باشد.»
به گفتۀ او، طبق مطالعات جامع انجامشده در مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، تقویت حضور سرمایهگذاران بخش خصوصی در صنعت آب نیازمند توجه به مواردی ازجمله: مقرراتزدایی و حذف مقررات مخل و مزاحم، اصلاح مقررات گمرکی و مالیاتی، ایجاد پنجرۀ واحد بهمنظور تمرکز بر همۀ فعالیتهای موردنیاز سرمایهگذاری، واگذاری فعالیتهای تصدیگری دولت به بخش خصوصی، اعمال حمایتهای قانونی و تشویقی، توسعۀ صادرات تجهیزات و خدمات فنیمهندسی صنعت آب به کشورهای هدف، ایجاد نهاد تنظیم مقررات، اصلاح نظام ارزشگذاری آب بهویژه در بخش کشاورزی، ظرفیتسازی در بخشهای مرتبط، باتوجهبه الزامات مشارکت بخش خصوصی و تقویت مشارکت مردم در تصمیمسازی و مدیریت و بهرهبرداری است: «جای قانونی مانند مانعزدایی از صنعت برق که بسیار به بخش برق کمک کرد، در بخش آب خالی است.
تشکیل و تقویت بازار آب میتواند باعث واقعیشدن قیمت آب شود و در نتیجه تأمین منابع مالی و پوشش بیشتر هزینههای عرضۀ آب را بهبود دهد. ضمن اینکه توانایی سرمایهگذاری در تعمیر و نگهداری، بازسازی و توسعۀ شبکههای انتقال آب و آبیاری افزایش مییابد. تشکیل و تقویت بازار آب، انگیزۀ صرفهجویی آب را تقویت میکند و پاسخگویی به تقاضای آبی فعالان بخشهای مختلف اقتصادی و در نتیجه رشد و تقویت اقتصاد را تسهیل خواهد کرد؛ البته تشکیل بازار آب الزاماتی از قبیل تعریف صحیح حقابهها، تفکیک مبادلۀ آب از زمین، وجود زیرساختهای فیزیکی مناسب، ایجاد نهادهای تنظیمگر و تغییر شیوۀ مداخلۀ دولت از تصدیگری به تنظیمگری دارد. اتاق ایران بهعنوان پارلمان بخش خصوصی و یکی از اعضای شورای جهانی آب، همواره تلاش کرده است با رویکرد حفظ منافع ملی، پایداری سرزمین و بهبود فضای کسبوکار، مسئولیت اجتماعیاجرایی خود را در حوزهٔ آب و بهبود فضای کسبوکار در این حوزه ایفا کند و امیدواریم با همکاری تشکلها و تمامی فعالان این حوزه، بتوانیم اقدامات مؤثری در راستای فراهمکردن بستر لازم برای ارتقای مشارکت بخش خصوصی و رفع موانع و محدودیتهای موجود انجام دهیم.»
ضرورت جابهجایی حقابهها
طی شش دهۀ گذشته، مکانیزاسیون سبب افزایش انفجارگونه در بهرهبرداری از آبهای زیرزمینی، بهویژه در بخش کشاورزی شد. این امر در بسیاری از مناطق جهان بهویژه کشورهای درحالتوسعه، وابستگی به منابع آب زیرزمینی در تأمین تقاضای آب کشاورزی، شهرها و صنایع را افزایش داد؛ در آسیا و ایالات متحده بیش از ۷۰ درصد برداشت آب زیرزمینی برای کشاورزی است. در اتحادیۀ اروپا، بهطور متوسط ۵۵ درصد آب زیرزمینی برای تأمین خانگی استفاده میشود، ۲۳ درصد برای کشاورزی و ۲۲ درصد برای صنعت است. البته در کشورهای جنوبی اروپا (ایتالیا، پرتغال و اسپانیا)، ۷۵ تا ۸۹ درصد آب زیرزمینی برای کشاورزی استفاده میشود. این فرآیند موجب عمیقترشدن تراز آبهای زیرزمینی، خالیشدن سفرهها، آلودهشدن آبخوانهای ساحلی، نشست زمین و کاهش جریان ورودی به رودخانهها و تالابها شد. در نتیجه گونههای آب شیرین (اعم از سطحی و زیرزمینی) بهشکل فزایندهای بهسبب کاهش شدید منابع آب زیرزمینی، در مخاطره قرار گرفتند. بهدنبال مشاهدۀ این روندها، کمیابی آب از سوی کنشگران اقتصاد جهانی طی دو دهۀ اخیر، هرساله بهعنوان یکی از ریسکهای عمدۀ جهانی معرفی شده است.
از سویی بهواسطه ضعف نظامهای کنونی حکمرانی آب در مدیریت کمیابی آب، بهویژه در کشورهای در حال توسعه، مشاهده شده است طی وقوع دورههای خشکسالی، مدیران نتوانستهاند بهاندازۀکافی تقاضاهای آب را برای جلوگیری از وقوع اختلال در اقتصادهای محلی و منطقهای، بروز تعارضات اجتماعی و بیثباتی سیاسی و خسارت دیدن اکوسیستم ناشی از کمیابی آب کاهش دهند. همچنین پاسخهای مدیریت آب به کمیابی، عمدتاً تحت سیطرۀ مهندسی عرضهگرا بوده و شامل ساخت مخزنها، کانالها، خطوط لوله، چاهها، شیرینکردن آب دریاها و…. حالآنکه گفتمان جهانی آب معتقد است، بحران آب و فقدان پایداری در بهرهبرداری از اکوسیستمهای آبی که منجربه خشکشدن رودخانهها، تالابها و آبخوانها شده است، ناشی از کمبود فیزیکی آب نیست؛ بلکه محصول سیاستهای عمومی است که از طریق یارانهها و نرخگذاری پایین آب، مشوق استفادۀ بیشازحد آب را فراهم آوردهاند. البته در سالهای اخیر، بهسبب افزایش هزینۀ پروژههای تأمین آب توأمان با افزایش دغدغههای زیستمحیطی، چرخش بارزی بهسمت استراتژیهای متنوع مدیریت تقاضای آب برپایۀ استفاده از ابزارهای متنوع اقتصادی پدیدار شده است. در چنین فضایی، بازارهای آب (زیرزمینی) بهعنوان یکی از ابزارهای اقتصادی برای مقابله با کمیابی آب (زیرزمینی) به شکل فزایندهای مورد توجه قرار گرفته است. اندیشکدۀ تدبیر آب در گزارشی تحلیلی به ابعاد بازار آب زیرزمینی پرداخته است.
ضرورت جابهجایی حقابهها در میان بخشهای مصرفکنندۀ آب، بخشی از فرآیند عمومی توسعۀ شهرنشینی است که در بسیاری از کشورهای درحالتوسعه قابل رؤیت است که تقاضا برای انتقال آب از استفاده پرحجم و ارزش پایینتر در کشاورزی آبی نیرومند و غالباً بهرهمند از یارانه، به تأمین آب شهری یا استفادههای صنعتی کمحجم و ارزش بالاتر وجود دارد. بازار آب به نظام قواعد و مقررات رسمی حاکم بر خرید، فروش و اجارۀ حقابهها که مستقل از حق مالکیت زمین مبادله شود، اطلاق میشود. بازارهای آب به راههای مختلف ظهور مییابند؛ اما عامل اصلی مشترک در بیشتر بازارها وجود کمیابی آب است. به عبارتی ساده، وقتی تأمین آب محدود میشود، بازارهای آب به تسهیل مبادلۀ غیراجباری حقابه میان خریداران و فروشندگان در چارچوب سقف تعیینشده میپردازند. بهجهت استفادۀ غالب از آب برای مقاصدی با ارزش اسمی پایین (کشاورزی) در بسیاری از حوضههای آبریز، بازارها میتوانند آب را به فعالیتهایی با بهرهوری اقتصادی بیشتر (عمدتاً صنعت و خدمات) بازتخصیص دهند. بازارهای آب معمولاً به دو شکل پدید میآیند. بازارهای رسمی آب، بازارهایی هستند که از پشتیبانی نظام حقوقی برخوردارند و لذا، حلوفصل اختلافات قرارداد و تقویت مبادلات کارآمد را امکانپذیر میکنند و بازارهای عرفی، بازارهایی هستند که قراردادها بهجای قواعد حقوقی، برپایۀ پیوندهای اجتماعی رفعورجوع میشوند.
برچسب ها:
آبهای زیرزمینی، اقتصاد، خشکسالی، صنعت، صنعت آب کشور، فرونشست، فرونشست زمین، کشاورزی، مدیریت آب، مدیریت منابع، ناترازی برق
پیشنهاد سردبیر
مسافران قطار مرگ
مطالب مرتبط
سخنگوی صنعت آب کشور، نقشۀ راه آب را تشریح کرد
افزایش سهم صنعت از آب
گفتوگوی «پیام ما» با بستگان کارگران مفقودشدۀ معدن شازند اراک
نگاههای منتظر به معدن فروریخته
چهاردهمین انتخابات ریاستجمهوری با مشارکت ۴۰ درصدی برگزار شد
صدای جمهور آمد
نمایندۀ استادان «چای جهان» در ایران در گفتوگو با «پیام ما» از وضعیت چای میگوید
جدال نابرابر ویلاسازی با صنعت چای
به بهانۀ سومین نشست گفتوگوهای آبی
نترسید، واگذار کنید!
برخی روستاهای خراسان رضوی و شرق استان گلستان با شروع فصل گرم با مشکل تأمین آب مواجه شدهاند
زنگ تنش آبی به صدا درآمد
بحران آب برای ۲۸ میلیون ایرانی
وزیر نیرو در اجلاس وزرای انرژی شانگهای:
توسعه انرژیهای تجدیدپذیر بازوی مهم در امنیت انرژی است
در نشست علمی «خودکشی درمانگران: نگاهی بینرشتهای» صورت گرفت
واکاوی مسئلهٔ اقدام به خودکشی درمانگران
راهاندازی تکنولوژی نانوازون در اصفهان
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- چطور زودتر از همه از پیش فروش قطارها مطلع شویم؟
- چه کسانی نمی توانند مهاجرت کنند؟
- تفاوت رهگیری مالیاتی و کد مالیاتی چیست؟
- نوآوریهای جدید تتر در ارائه خدمات مالی دیجیتال
- عمر باتری آیفون 15 پرو مکس در مقابل سامسونگ اس 24 اولترا
- دوره mba و dba مرکز آموزش های آزاد دانشگاه تهران
- آینده واردات عروسک و اسباب بازی از چین به ایران، پیشبینی و ترندها
- قطار رجا؛ انتخابی امن و راحت برای سفرهای شما
- حضور خوشبخت در نمایشگاه آگروفود ۱۴۰۳
- سیگما، پلتفرم اختصاصی و آنلاین خرید و فروش محصولات کرمان موتور بیشتر
بیشترین نظر کاربران
معمای ریاست محیط زیست در کابینه رئیسی
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید