آزمایشگاههای تأثیر حلقهٔ مفقودهٔ توسعه در ایران
تمامی مداخلات در حوزههای مختلف تنها زمانی سودمند خواهد بود که تأثیرات نهایی آنها در بلندمدت ارزیابی ارزشیابی و سنجیده شود و ابعاد آشکار و نهان آنان قابل اندازهگیری باشد
۲ مهر ۱۴۰۲، ۲۲:۲۷
توسعهٔ اقتصادی ایران یا به تعبیری کلانتر فرآیند توسعه در ایران همواره با فرازونشیبهایی همراه بوده است و در این میان مرور تاریخ بهخوبی نشان میدهد که در اندکزمانهایی فرصت کسب تجربه از نتایج سوء حوادث نصیب سیاستگذاران شده است؛ درسآموختههایی که حتی اگر بلافاصله تصویری از آیندهٔ نزدیک برای متولیان تصمیم روشن میکرد، شاید کتاب تاریخ ما تصاویر دیگری برای آیندگان برجای میگذاشت.
به بیان دیگر کمتر زمانی شاهد آن بودهایم که تأثیر نهایی یک تصمیم سیاستی یا اقدام، سنجیده شده باشد یا حتی بهدرستی ذینفعان یا جامعهٔ مخاطبان یک مداخله، از ابعاد مختلف آن اقدام آگاهی داشته باشند و بتوانند تصویر درستی از نتایج انجام یا عدم انجام آن ارائه دهند. چنین اهمالی همانگونه که تاریخ نیز بهخوبی روشن ساخته، در مواردی باعث شده است افراد مجبور شوند تأسفی بر زبان جاری کنند و جامعه را با ای کاشهایی مواجه سازند که بهراحتی میشد از آن جلوگیری کرد.
چنین مقدمهای، شروعی بود بر داستانی کوتاه ولی پربار از موجودیت مفهومی به نام «ارزیابی تأثیر» که گاهی قالب اجتماعی، گاهی مالی، فرهنگی، سیاستی و حتی سیاسی بر خود میگیرد و ذینفعان یک مداخله یا اقدام را به روشهای مختلف دربارهٔ تأثیرات اقدامی که ممکن است روی دهد یا روی داده باشد یا درحال روی دادن است؛ آگاه میسازد. این مفهوم به زبانی دیگر، تجزیه و تحلیل آثار برونداد یک پدیده است که میتواند ابعاد مختلف نتایج حاصل از رخداد آن پدیده را برای متولیان، ذینفعان و مخاطبان روشن سازد.
ارزیابی تأثیر در ادبیات و چهارچوبهای نظری همنشین و مکمل مفاهیمی همچون نوآوری اجتماعی است که بهزعم بسیاری ضرورت اصلی و اصیل توسعه در ایران است. بیشک طی سالهای اخیر نوآوری اجتماعی بهعنوان راهکار حل مسائل اجتماعی با رویکرد نوآورانه، مورد توجه بسیاری از اندیشهورزان بوده است و آن را مفهومی غیرقابل چشمپوشی میدانند که در بطن خود، ارزیابی تأثیر را بهعنوان یک گام اجتنابناپذیر، ضروری میکند.
چنین مفهومی روشن میسازد که تمامی مداخلات در حوزههای مختلف تنها زمانی سودمند خواهد بود که تأثیرات نهایی آنها در بلندمدت یا بازههای زمانی مختلف، ارزیابی، ارزشیابی و سنجیده شود و ابعاد آشکار و نهان آنان روشن و قابل اندازهگیری باشد. پس، تنها در این شرایط است که میتوان بهصورت واقعی و مبتنیبر شواهد، به خوب یا بد بودن یک مداخلهٔ بشری اذعان کرد و قضاوتی با کمترین خطا دربارهٔ هرگونه اقدام یا تصمیمی داشت.
در بسیاری دیگر از موارد، ارزیابی تأثیر کارکردی اصلاحی یا بهینهسازی دارد. چنین رویکردی بیشتر دربارهٔ نحوهٔ کارکرد فرایندها و برنامهها مطرح میشود. بهنحوی که تأثیرات مثبت آنان بر محیط را افزایش دهد، یا از شدت تأثیرات منفی آنها بکاهد. این مفهوم با این کارکرد در بخش اقتصادی و صنعت در سالیان اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
نظارت بر اسناد مربوط به ارزیابی اثرات و درستی روشهای احصای آن تقریباً کماهمیتترین بخش از فرآیند اجرای یک طرح یا پروژه است و این بخش بهنوعی توسط مجریان و مهندسی معکوس به ابزاری برای تأیید تصمیم کارفرمایان تبدیل شده است
پیشینهٔ ارزیابی تأثیر؛ قابل استناد یا قابل اصلاح؟
ارزیابی تأثیر در ایران سابقهٔ کوتاهی ندارد، هرچند صرفاً به برخی از جنبههای آن همچون ارزیابی تأثیرات محیط زیستی در طرحهای نهادی توجه بیشتری شده است. این امر درحالیاست که حتی در چنین سندهایی به مفهوم ارزیابی تأثیر نگاهی بخشی شده است و بسیاری از بندهایی که باید ارزیابی شده باشند، نادیده گرفته شدهاند. از طرفی دیگر، ارزیابی تأثیر در تجربیات پیشین بیشتر بر روی ارزیابی تأثیر سیاستی استوار بوده و بیشتر بهعنوان یک سند تصمیمیار مورد استفاده قرار گرفته است که میبایست در مستندات پیوست طرحهای توجیهی در دسترس قرار میگرفت.
این درحالیاست که طبق شواهد، نظارت بر اسناد مربوط به ارزیابی اثرات و درستی روشهای احصای آن تقریباً کماهمیتترین بخش از فرآیند اجرای یک طرح یا پروژه است و این بخش بهنوعی توسط مجریان و مهندسی معکوس به ابزاری برای تأیید تصمیم کارفرمایان تبدیل شده است و کمتر میتوان گفت هیچگاه شاهد این نبودهایم که تصمیمی بهواسطهٔ نتایج ارزیابی تأثیرات لغو شود.
در نقطهٔ مقابل و در بسیاری از موارد مشابه در کشورهای مختلف، بررسی مفهوم ارزیابی تأثیر، نشان داده است که تصمیمگیران توجه به نتایج ارزیابی و ارزشیابی را یک امر الزامی قبل، حین و بعد از اجرای هر طرحی دانسته و مداخلهٔ خروجی آنها را درخصوص تصمیمگیری دربارهٔ آغاز یک اقدام یا ادامهٔ فرایند آن، بسیار ضروری میدانند. چنین ضرورتی در بسیاری از موارد از وقوع ضررهای هنگفتی جلوگیری کرده است که درصورت بیتوجهی به آن میتوانست حتی زیرساختهای یک کشور یا منطقه را با چالشهای جدی روبهرو کند.
آزمایشگاه تأثیر، مرجعی معتبر برای تصمیمسازی
در کشور ایران بهدلایلی همچون کوتاه بودن عمر مدیریت، نبود زمان کافی جهت آزمایش و خطا، کمبود سرمایهگذاری خطرپذیر، چالشبرانگیز بودن برخی زیرساختهای حیاتی کشور، تخصصی نبودن فرایند سیاستگذاری و بسیاری از موارد دیگر، گاه با تصمیماتی نسنجیده مواجه میشویم که درصورت داشتن ابزاری کاربردی همچون آزمایشگاه تأثیر میتوانستیم ابعاد مختلف تأثیراتی را که یک مداخله یا اقدام برجای میگذارد، بسنجیم و تصمیمات عقلاییتری اتخاذ کنیم.
آزمایشگاه تأثیر مؤسسهای با کارکرد ارزیابی و ارزشیابی تأثیرات نهایی یک اقدام، سیاست یا هرگونه مداخلهٔ دیگری است که تمامی ذینفعان و افراد جامعه را از آنچه رخ داده یا ممکن است رخ دهد، آگاه میکند و بر این اساس، سناریوهایی برای سیاستگذاری بهتر در اختیار متولیان تصمیم قرار میدهد
در چنین ساختاری، آزمایشگاه تأثیر مؤسسهای با کارکرد ارزیابی و ارزشیابی تأثیرات نهایی یک اقدام، سیاست یا هرگونه مداخلهٔ دیگری است که تمامی ذینفعان و افراد جامعه را از آنچه رخ داده یا ممکن است رخ دهد، آگاه میکند و بر این اساس، سناریوهایی برای سیاستگذاری بهتر در اختیار متولیان تصمیم قرار میدهد.
آزمایشگاه تأثیر همچنین از جنبههای دیگر نظیر یک سازمان، کسبوکار، سرمایهگذاری برای اجرای یک طرح یا حتی تصمیم برای توسعه یا تعطیل کردن یک فرایند، برنامه یا سازمان نیز کاربرد دارد.
ازاینرو، راهاندازی و توسعهٔ این آزمایشگاهها با کارکرد بیانشده بهعنوان یک نهاد مرجع میتواند در بسیاری از طرحهای توسعهای کشور نقشی حیاتی ایفا کند و به انحای مختلف نظمی نوین در فرآیند توسعهٔ کشور تزریق کند. چنین مفهومی روشن میسازد که هر تصمیم سیاستی یا هر اقدامی میتواند در برهههای زمانی مختلف ارزیابی و ارزشیابی شود و تبعات عیان و نهان آن مشخص شود و چه بسا چنین دستاوردی بتواند مسیری روشنتر برای آیندگان به تصویر کشد.
چه باید کرد؟
بهتازگی ذیل پژوهشهای انجامشده در حوزهٔ نوآوری اجتماعی و توسعهٔ پایدار، طرح پیشنهادی راهاندازی آزمایشگاه تأثیر در کشور تهیه و تدوین شده است که بیشک حمایت نهادهای ذیربط از نتایج این پژوهشها در راستای تأسیس نخستین آزمایشگاه تأثیر (Impact Lab) بهعنوان یک مرکز راهبردی توسعهٔ کشور میتواند نویدبخش افقهای روشن در اخذ تصمیمات توسعهای با کمترین درصد خطا باشد که بنا داریم در ادامهٔ مباحث، به بررسی ابعاد مختلف این اقدام، بحث و گفتوگو دربارهٔ بخشهای مختلف این مرکز و نحوهٔ عملیاتی کردن این طرح بپردازیم.
مطالب مرتبط
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- تفاوت رهگیری مالیاتی و کد مالیاتی چیست؟
- نوآوریهای جدید تتر در ارائه خدمات مالی دیجیتال
- عمر باتری آیفون 15 پرو مکس در مقابل سامسونگ اس 24 اولترا
- دوره mba و dba مرکز آموزش های آزاد دانشگاه تهران
- آینده واردات عروسک و اسباب بازی از چین به ایران، پیشبینی و ترندها
- قطار رجا؛ انتخابی امن و راحت برای سفرهای شما
- حضور خوشبخت در نمایشگاه آگروفود ۱۴۰۳
- سیگما، پلتفرم اختصاصی و آنلاین خرید و فروش محصولات کرمان موتور
- مدارک دانشگاهی ایران در خارچ چقدر اعتبار دارند؟
- خرید خارجی و تحویل درب منزل بیشتر
بیشترین نظر کاربران
![معمای ریاست محیط زیست در کابینه رئیسی](https://payamema.ir/pubfiles/2021/08/2-6.jpg)
معمای ریاست محیط زیست در کابینه رئیسی
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید