حسن انوری را تقریبا همه می‌شناسند؛ عضور فرهنگستان زبان و ادب فارسی که در تدوین مجلدات دهخدا هم مشارکت داشته است؛ او عصر شنبه، 9 اردیبهشت مهمان «عصر شنبه‌های بخارا» بود تا درباره راز ماندگاری ایران صحبت کند؛ رازی که به اعتقاد او بیش از همه به زبان و ادبیات فارسی متکی بوده است و بعد از آن نتیجه طبع لطیف و مهربانی و هوش ایرانی‌ها بوده، ویژگی‌هایی که به گفته او، موجب می‌شدند اقوام غیرایرانی، مسافر یا مهاجم، دوست یا دشمن به این فرهنگ جذب شوند و به نوعی در آن حل شوند.

«حسن انوری» چهره ماندگار ادبیات و سرپرست تالیف «فرهنگ بزرگ سخن» عصر شنبه‏، نهم اردیبهشت میهمان سی‌وپنجمین نشست «عصر شنبه‌های بخارا» بود و درباره «راز ماندگاری ایران» سخنرانی کرد.
تداوم تاریخی
حسن انوری اصالتا آذری‌زبان و متولد تکاب در استان آذربایجان غربی است‏، او اما معتقد است با وجود تعدد زبان در ایران، شاید بیش از همه وجود زبان فارسی راز ماندگاری ایران بوده باشد.

حسن انوری: معروف است که پادشان عثمانی غزل فارسی می‌سرودند یا در بوسنی زبان فارسی آن قدر رایج بود که برای آثار مهم فارسی مثل گلستان و حافظ شرح می‌نوشتند

او که در تالیف بخشی از مجلدات «لغت‌نامه دهخدا» هم مشارکت داشته است‏، به آثار فاخری چون شاهنامه،‏ مثنوی و دیوان حافظ اشاره می‌کند که به زبان فارسی تألیف شده‌اند و از افتخارهای ادبیات جهان به شمار می‌روند.
تداوم تاریخی زبان فارسی در طول سده‌ها و هزاره‌ها هم نکته دیگری است که از دیدگاه انوری یکی از ویژگی‌های این زبان و عامل ماندگاری آن شده است: «زبان‌های زیادی در ایران یا جهان وجود دارد که پیشینه و تاریخشان مشخص نیست‏، اما زبان فارسی علاوه بر داشتن پیشینه قدرتمند‏ و مشخص، در طول تاریخ تداوم یافته است.»
نکته دیگری که از نگاه انوری به عنوان یک ویژگی مورد توجه در زبان فارسی وجود دارد، قدرتمند بودن آن است. او برای این ویژگی به ذکر یک مثال تاریخی می‌پردازد و آن، کتبیه بیستون است که داریوش هخامنشی آن را به زبان فارسی نوشت، زیرا در گذشته کتیبه‌ها برای ماندگاری به زبان قوی‌تر نوشته می‌شدند.

در بعضی زبان‌ها مانند آلمانی و ترکی از ترکیب واژه‌های ساده با یکدیگر واژه‌های مرکب طولانی و پیچیده‌ای تشکیل می‌شوند که تا حدودی کلمات جدید محسوب می‎شود؛ قابلیتی که در زبان فارسی به صورت گسترده وجود دارد

گستردگی واژه‌ها
در بعضی زبان‌ها مانند آلمانی و ترکی از ترکیب واژه‌های ساده با یکدیگر واژه‌های مرکب طولانی و پیچیده‌ای تشکیل می‌شوند که تا حدودی کلمات جدید محسوب می‎شود؛ قابلیتی که در زبان فارسی به صورت گسترده وجود دارد.
ساخت واژه‌های جدید از ترکیب واژه‌های دیگر، ویژگی‌ دیگری است که به اعتقاد انوری در زبان‌های دیگر رایج در ایران دیده نمی‌شود‎. ویژگی‌ای که موجب گستردگی واژه‌ها می‌شود و همین گستردگی واژه‌ها از دید انوری خود یک ویژگی قابل تامل است: «تعداد کتاب‌های تاریخی موجود در کتابخانه‌ها که چاپ نشده‌اند بسیار بیشتر از آن چیزی است که منتشر شده و شاید حدود یک درصد منتشر شده باشد. هر کتابی که چاپ می‌شود تعداد زیادی واژه جدید به واژه‌های مورد استفاده ما اضافه می‌کند‏. فکر کنید اگر همه کتاب‌های تاریخی چاپ شود، چقدر واژه خواهیم داشت!»
زبان نیمه بین‌المللی
فارسی یا پارسی یک زبان ایرانی غربی از زیرگروه ایرانی شاخه هندوایرانی خانواده زبان‌های هندواروپایی است که در کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، پاکستان، عراق، ترکمنستان و آذربایجان به آن سخن می‌گویند. فارسی یک زبان چندکانونی و زبان رسمی ایران، تاجیکستان و افغانستان به‌شمار می‌رود. حالا همین زبان‏، زبان رسمی ایرانی‌هاست که در کنار زبان‌های خود آن را می‌آموزند. انوری این موضوع را نشان‌دهندهٔ اهمیت و قدرتمند بودن زبان فارسی می‌داند و معتقد است هرچند حالا انگلیسی یا فرانسه زبان‌های بین‌المللی هستند، اما در دورانی، فارسی زبانی نیمه بین‌المللی بوده که در مناطق مختلفی استفاده می‌شده است: «معروف است که پادشاهان عثمانی غزل فارسی می‌سرودند یا در بوسنی زبان فارسی آن قدر رایج بود که برای آثار مهم فارسی مثل گلستان و حافظ شرح می‌نوشتند.»
انوری هوش بالای ایرانیان و ظهور افراد یگانه‌ای چون «ابن‌سینا» یا «ابوریحان بیرونی»، همچنین طبع لطیف و به‌دور از خشونت زبان و فرهنگ ایرانی را از عواملی می‌داند که موجب می‌شد مسافران یا مهاجمان در فرهنگ و زبان فارسی حل شوند و زبان فارسی در طول چند هزار سال همچنان زنده بماند.

شرط بقا

هر 14 روز یک‌بار یک زبان در جهان می‌میرد و براساس آمارهای رسمی سازمان یونسکو، بیش از 50درصد از 7100زبان شناخته شده دنیا در آستانه‌ نابودی هستند. زبان‌شناسان باور دارند بیش از نیمی از زبان‌هایی که در سراسر جهان رواج دارد، کمتر از 100سال آینده از بین می‌روند.
طبق اعلام دانشنامه معتبر اتنولوگ (Ethnologue) که منبع اصلی داده‌های آماری درباره زبان‌های مختلف است در حال حاضر از میان بیش از هفت هزار زبان گفتاری 1514 مورد کمتر از 1000 نفر گوینده زنده دارند. برآوردها نشان می‌دهند بیشتر از نصف زبان‌های موجود در دنیا سیستم نوشتاری هم دارند.
در این شرایط چهره ماندگار ادبیات و سرپرست تالیف «فرهنگ بزرگ سخن» به «پیام ما» می‌گوید: «در طول زندگی و فعالیت خودم زبانی را دیدم که منقرض شد. زبانی که در روستایی در نزدیکی زادگاهم‏، تکاب، مورد استفاده قرار می‌گرفت. از من خواسته شد 20 واژه از این زبان را با فارسی معادل‌سازی و ثبت کنم که این کار را انجام دادم. اما در نهایت، بعد از تقسیم اراضی عده زیاد از این روستا رفتند و آن زبان کم کم و طی چند سال از بین رفت.»
حسن انوری با بیان اینکه زبان‌های زیادی در دنیا و ایران در حال انقراض هستند‎، تاکید می‌کند این زبان‌ها از بین می‌روند مگر اینکه آثار مهم جهانی به وجود آورده باشند.
به اعتقاد او، زبان فارسی منقرض نخواهد شد، زیرا حافظ و فردوسی و سعدی دارد‏، اما زبانی که چنین آثاری نداشته باشد، به مرور از بین می‌رود و تنها راه نجات زبان از انقراض همین است.