شایستگی فردی
یا نسبت خانوادگی؟
یاسر سیستانی نژاد

از دیرباز برخی خانواده ها به یک تخصص و یا یک شغل مشهور می شدند. برخی خانواده ها و طوایف به طبابت معروف بودند و یا روحانیت در یک خانواده موروثی می شد و هنوز هم کم نیستند خانواده هایی که به این کسوت شناخته می شوند.
اما برخی خانواده ها شاید با حفظ این پیوندها به عرصه سیاست هم ورود می کردند. خانواده هایی که فعالیت سیاسی را به عنوان علاقه مندی و تعهد اجتماعی خود برگزیده اند، در بسیاری از کشورهای جهان شناخته شده هستند مانند خانواده گاندی در هندوستان، خانواده بوتو در پاکستان و…
از آن جایی که در همه این کشورها انتقال قدرت از طریق انتخابات و سیاست ورزی بر مدار دموکراسی صورت می گیرد هر کسی که به قدرت می رسد به دلیل مقبولیت مردمی است و نام آن ها در موارد غیر انتصابی از صندوق های رأی خارج می شود. در ایران پس از انقلاب نیز که سرنوشت اجرایی و قانون گذاری کشور به دست مردم سپرده شد خانواده های زیادی که دستی بر سیاست داشتند و استعداد قدم نهادن در این وادی را داشتند خود را در معرض رأی مردم قرار دادند. و با رعایت اصل شایسته سالاری از سوی نهادهای نظارتی و در نهایت رأی مردم بر مسند اجرایی و یا قانون گذاری تکیه می زنند.
برخی خانواده ها که در مقاطع مختلف پس از انقلاب در سیاست حضور داشته اند عبارتند از خانواده های مطهری، طالقانی، خاتمی، هاشمی رفسنجانی، دستغیب، صدوقی و…
علاوه بر این برخی از اعضای خانواده بنیان گذار جمهوری اسلامی نیز پا به عرصه سیاست ایران گذاشته اند. شخص ایشان از سال 1341 مبارزات انقلابی خود را آغاز و در سال 57 با پیروزی انقلاب اسلامی، موفق به تشکیل جمهوری اسلامی شدند. فعالیت سیاسی ایشان در مقام رهبر جمهوری اسلامی تا زمان رحلت ایشان ادامه داشت.
فرزند ارشد ایشان آیت الله سید مصطفی خمینی بود که از همان ابتدای نهضت تا سال 56 و درگذشت ناگهانی وی ادامه داشت.
مرحوم سید احمد خمینی فرزند دوم بنیانگذار جمهوری اسلامی نیز پس از درگذشت برادر به عنوان محرم ترین عضو خانواده ایشان در امور سیاسی مطرح بود. سید احمد خمینی نماینده ویژه پدر در امور کشوری بود. وی در سال 1373 درگذشت.
زهرا مصطفوی فرزند دیگر ایشان است.از میان دختران امام او هنوز در عالم سیاست حضور دارد. زهرا مصطفوی، دبیرکل تشکل جمعیت زنان جمهوری اسلامی و همسر محمود بروجردی است. وی دکترای الهیات دارد و عضو هیات علمی دانشکده الهیات (گروه کلام و فلسفه اسلامی) دانشگاه تهران است. همسر زهرا مصطفوی، مدتی به عنوان سفیر ایران در فنلاند فعالیت کرده است.
پس از فرزندان امام(ره) نسل سوم خمینی نیز کمابیش در سیاست حضور دارند که معروف ترین آن ها سیدحسن خمینی است.
سیدحسن خمینی در ۱ مرداد ۱۳۵۱ در قم به دنیا آمد. پدر و مادرش هر دو از سادات به شمار می‌آیند. مادرش سیده فاطمه طباطبایی دختر آیت‌الله سلطانی طباطبایی از سادات طباطبایی بروجرد است. مادر فاطمه نیز صدیقه نام داشت که فرزند آیت‌الله سید صدر الدین صدر از مراجع ثلاث و نوه آیت‌الله حاج آقا حسین قمی از مراجع وقت بود. پدر سید حسن، سید احمد خمینی فرزند سید روح‌الله خمینی و خدیجه ثقفی دختر آیت‌الله میرزا محمد ثقفی است.
سید حسن خمینی در ۲۷ آذر ۱۳۹۴، با حضور در وزارت کشور ایران رسماً برای شرکت در انتخابات مجلس خبرگان رهبری ثبت‌نام کرد، اما به دلیل عدم حضور وی در امتحان اجتهاد، صلاحیت وی از سوی شورای نگهبان احراز نگردید.
آیت الله هاشمی رفسنجانی طی سخنانی که در 12 بهمن در فرودگاه مهرآباد در انتقاد از رد صلاحیت سیدحسن خمینی اظهار داشت:«بدهکارها هدیه خوبی به بیت امام ندادند.» وی در ادامه سخنان خود گفت:«اگر امام و نهضت و اراده عمومی مردم نبود هیچ کدام از این ها (قضاوت، تریبون و…) نیز نبودند. این امام بود که مردم را با حجت و با خیالی راحت به خیابان آورد. در آن شرایط رهبری امام و حمایت های مردم و بخش بزرگی از روحانیت، دانشگاه ها و اصناف بود که باعث شد انقلاب به پیروزی برسد.»
این اظهارات هاشمی رفسنجانی علاوه بر واکنش تند تندروها، انتقاد اصلاح طلبان هم چون ابطحی و عبدی را نیز به دنبال داشت. ابطحی می گوید:«این سخنان در چارچوب پوپولیستی جواب می دهد که رأی شخصیت های محبوبی مثل حسن آقا به سبد آقای هاشمی سوق دهد.»
اما عبدی موضع تندتری گرفته و این سخنان هاشمی را برای نفع شخصی تفسیر کرده است:«به نظرم [آقای هاشمی]عدم تایید و حضور حسن آقا در انتخابات را ترجیح می دهند و یا می خواهند اگر احتمالاً ایشان تایید شدند آن را به حساب حرف های خود بگذارند و دیگران را مدیون خویش بدانند با توجه به منطق سخنان ایشان انتظارات شان از تبعات این مدیونی هم روشن است. همان طور که سعی کردند آمدن حسن آقا را بر خلاف واقعیت به حساب خود بگذارند.»
گر چه اظهارات این دو نفر بی پاسخ نماند و صادق زیباکلام ضمن انتقاد از عبدی، قضاوت او را بغض و کینه شخصی او نسبت به هاشمی دانسته و گفته است:«تاسف آور است که آقای عبدی هنوز در بغض دهه 70 خود باقی مانده است.»
در بخشی از اظهارات عبدی آمده است:«این منطق قبیلگی و خلاف آرمان های شناخته شده است. به نظر می رسد آقای هاشمی در موارد دیگر هم با همین منطق انتساب خانوادگی و یا بدهکار بودن از افراد دفاع یا به آن ها حمله می کنند.»
فارغ از این که انتقادات از آقای هاشمی رفسنجانی چه قدر به حق است و یا دفاعیات آقای هاشمی از سید حسن خمینی چه اندازه به نفع او تمام خواهد شد. از این نکته نمی توان صرف نظر کرد که شهرت خانوادگی در رسانیدن سیدحسن خمینی به این نقطه سیاسی بسیار مؤثر بوده است وگر نه بسیاری از مجتهدان مانند آیت الله موسوی بجنوردی (پدر همسر سید حسن خمینی) و آیت الله حجتی کرمانی و… هم رد صلاحیت شده اند؛ اما تنها، حسن خمینی است که این گونه خبر رد صلاحیت اش رسانه ها را درنوردیده و در افواه خاص و عام افتاده است.
شاید هم جامعه امروز دیگر تنها انتساب به خانواده های شریف را نمی پذیرد و شایستگی های فردی مقدم بر نسب است. از همین رو شاید دفاعیات آیت الله هاشمی و دیگرانی که نسبت خانوادگی این نامزد مجلس خبرگان رهبری را پررنگ تر جلوه می دهند چندان کارساز نباشد.
بلکه برای دفاع از وی، همان مورد تایید بودن سید حسن خمینی به لحاظ علمی که توسط مراجع و علمایی مانند آیت الله العظمی وحید خراسانی، سید مصطفی محقق داماد، موسوی اردبیلی، عباس محفوظی، سیدجعفر کریمی، ابراهیم امینی، مرتضی مقتدایی و… کافی است.