چندروز از مرگ کیومرث پوراحمد، کارگردان مشهور سینما و تلویزیون با آثار خاطره‌انگیز می‌گذرد و نحوۀ بازتاب اخبار آن در رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی انتقادات گسترده‌ای را با خود به‌همراه داشته است. این انتقادات، بار دیگر نگرانی‌ها برای نحوۀ صحیح اطلاع‌رسانی دربارۀ خودکشی را پررنگ کرده است. اگرچه که صحبت از این عمل در رسانه‌های رسمی و قبح‌زدایی از آن برای پیشگیری از خودکشی می‌تواند مؤثر باشد، اما به‌دلیل حساسیت این موضوع باید در انتشار و پوشش اخبار آن دقت ویژه‌ای به عمل آید. با وجود اینکه معاونت‌های بهداشت دانشگاههای علوم‌پزشکی و همچنین سازمان جهانی بهداشت دستورالعمل‌های مشخص و به‌روزی را برای نحوۀ بازتاب این اخبار به‌منظور پیشگیری از خودکشی منتشر کرده‌اند، اما کم توجهی و یا کمبود آگاهی نسبت به تأثیر نحوۀ بازتاب این عمل در رسانه‌ها می‌تواند به افزایش آن دامن بزند. در این رابطه امیرحسین جلالی ندوشن، روانپزشک و استادیار دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران به «پیام ما» می‌گوید: «بازتاب خبر خودکشی نباید آن را ساده‌سازی و تک‌عاملی نشان دهد زیرا این پدیده‌ چندعاملی است و از عوامل زیست‌شناختی تا عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و حتی فلسفی می‌توانند در آن نقش بازی کنند. به‌طور کلی ساده‌سازی چنین پدیدۀ پیچیده‌‎ای می‌تواند بسیار زیان‌بار باشد.»

آقای جلالی ندوشن، بازتاب اخبار خودکشی باید به چه نحوی باشد که هم خبررسانی انجام شود و هم دامن زدن به این موضوع نشود؟
اولین نکته دربارهۀ مرگ‌ افراد شناخته‌شده که اخبارشان در رسانه‌ها منتشر می‌شود این است که در مرگ‌های مشکوک باید پیش از اظهارنظر دادستانی و یا پزشکی قانونی، خبر این دست اتفاقات را با مراقبت‌های ویژه مطرح کرد؛ چرا که افراد مشهور هم دوستان و نزدیکان و اقوامی دارند که این اخبار را دنبال می‌کنند و شنیدن اخبار ضدونقیض دربارۀ عزیزانشان بسیار تلخ و دشوار است. دومین نکته‌ این است که پس از تأیید مراجع رسمی باید نکاتی که در تمام دستورالعمل‌های راهنما برای انتشار خبر خودکشی به‌طور مشترک به آن اشاره شده را در نظر گرفت. به‌طور مثال نباید در انتشار خبر خودکشی فردی را که مرتکب این عمل شده است، قهرمان جلوه داد. همچنین از تعبیر خودکشی به عنوان یک کنش سیاسی و اجتماعی باید پرهیز کرد. به‌علاوه در صفحۀ اول خبرگزاری و یا روزنامه نباید خبر خودکشی با فونت‌های درشت درج شود. همچنین رسانه در بازتاب خبر خودکشی نباید آن را ساده‌سازی و تک‌عاملی نشان دهد، زیرا این پدیده‌ چندعاملی است و از عوامل زیست‌شناختی تا عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و حتی فلسفی می‌توانند در آن نقش بازی کنند. بنابراین، ضمن توجه به اینکه نقش هرکدام از این عوامل در هر مورد خودکشی می‌تواند متفاوت باشد و الزاماً همۀ انواع این عمل با همه این فاکتورها درگیر نیستند اما به‌طور کلی ساده‌سازی چنین پدیدۀ پیچیده‌‎ای می‌تواند بسیار زیان‌بار باشد. لازم به ذکر است که نباید به روش خودکشی یا جزئیات آن پرداخت و باید تا حد امکان در متن خبر از اظهارنظرهای یک کارشناس با تحلیل فنی از موضوع استفاده کرد. همچنین در پایان خبر باید منابعی مثل خط مشاوره سازمان بهزیستی کشور یا سامانۀ نوشتاری بحران که برای مشاوره و پیشگیری از خودکشی با نام «طعم گیلاس» با شماره تلفن 123 برای افرادی که فکر خودکشی دارند طراحی شده است، در اختیار خوانندگان قرار داده شود.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که حتی در اروپا، بیش از 70 درصد افرادی که اقدام به خودکشی کرده و زنده می‌مانند از کار خود پشیمان می‌شوند. بنابراین، صحبت از خودکشی و کمک کردن به فردی که نشانه‌هایی از این عمل را از خود نشان می‌دهد، می‌تواند بسیار نجات‌بخش باشد

به این ترتیب چطور می‌توان ضمن اطلاع‌رسانی از بازماندگان خانواده‌ای که عزیزشان را بر اثر خودکشی از دست داده‌اند و ممکن است که درگیر افکار خودکشی باشند، حمایت روانی کرد؟
یکی از نکاتی که رسانه‌ها باید در این موارد رعایت کنند این است که اصولاً مرگ‌های ناگهانی و به‌ویژه مرگی مثل خودکشی، اطرافیان را در شوک و ناباوری فرو می‌برد. ازاین‌رو، گاهی رسانه‌ها برای دریافت اطلاعات بیشتر به سراغ اطرافیان و نزدیکان فرد ازدست‌رفته می‌روند. غافل از اینکه افراد در اثر شوک و ناباوری نه تنها قادر به ارائۀ اطلاعات دقیق نیستند، بلکه ممکن است واکنش‌های نامناسبی نشان دهند. درنتیجه، بهترین حمایت و یکی از مهم‌ترین نکته‌هایی که اصحاب رسانه باید به رعایت آن توجه کافی داشته باشند این است که در این شرایط از تماس با خانواده، دوستان و نزدیکان به منظور خبررسانی پرهیز و گزارش‌هایی را با متن همدلانه تنظیم کنند.
منظور شما این است که رسانه در اخبار خودکشی وارد نشود؟
به‌هیچ‌وجه، ببینید در دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که در رابطه با مسئلۀ خودکشی و آزادی بیان باید مقداری با محدودیت برای حفظ خیر جمعی روبه‌رو شویم. به‌عبارتی، دربارۀ این موضوع باید حدی از خودسانسوری بروز کند، زیرا خودکشی به ذات قابل تقلید برای افراد آسیب‌پذیر در اثر مواجهه با اخبار آن است. به‌ویژه اگر افراد شناخته‌شده به این عمل دست بزنند، اخبار آن نباید به‌طور هیجان‌زده به حالت حماسی، قهرمان‌سازی، اعتراضی و دراماتیک منتشر شود، زیرا ممکن است افراد در معرض خودکشی تحت‌تأثیر این شرایط به عمل مشابهی دست بزنند.
پس چگونه می‌توانیم تابوی خودکشی را بشکنیم و با اطلاع‌رسانی در این حوزه جان افرادی که در معرض این عمل هستند را نجات دهیم؟
این موضوع بسیار مهم است و من با آن کاملاً موافقم. نباید از خودکشی تابویی ساخت که اگر افرادی در گیر‌و‌دار افکار خودکشی هستند، نتوانند صحبت کنند و زیر بار قبح این مسئله در تنهایی خود دست به خودکشی بزنند. همین‌که ما امروز درباره این موضوع در رسانه‎‌ها گفت‌وگو می‌کنیم و به آن می‌پردازیم نشانۀ این است که ما به نوعی از وضعیتی که افراد را وادار به سکوت درباره مسئلۀ خودکشی می‌کرد، خارج شده‎ایم. هرچند که همچنان رسانه‌های رسمی و دولتی از صحبت پیرامون خودکشی با محدودیت‌هایی روبه‌رو هستند؛ اما خوشبختانه اینکه امروز در مطبوعات ما راجع به خودکشی حرف زده و منابع پیشگیری از آن معرفی می‌شود، جای شکر دارد. اینکه امروز دیگر در روزنامه‌ها و رسانه‌های کوچک‌تر از سطح ملی بالاخره آموزش‌های کافی برای مقابله با خودکشی داده و این مسئله روشن می‌شود که هر کسی ممکن است در دوره‌ای از زندگی احساس کند که راهی به جز خودکشی پیش رو ندارد. پژوهش‌ها اما نشان می‌دهد که حتی در اروپا، بیش از 70 درصد افرادی که اقدام به خودکشی کرده و زنده می‌مانند از کار خود پشیمان می‌شوند. بنابراین، صحبت از خودکشی و کمک کردن به فردی که نشانه‌هایی از این عمل را از خود نشان می‌دهد، می‌تواند بسیار نجات‌بخش باشد. همچنین امروز اگر فردی احساس می‌کند که در معرض افکار خودکشی است، می‌‌تواند با شماره 1480 خط صدای مشاور بهزیستی و یا شماره 123 سامانه نوشتاری بحران تماس بگیرد.