بنابر آیین‌نامه اجرایی تهیه و تصویب طرح‌های هادی روستایی بر اساس ماده 7 اساسنامه بنیاد مسکن، توسعه و ساماندهی عمرانی روستاهای بالای 20 خانوار با تصویب طرحی عمرانی و برای مدت اجرای 10 سال رقم می‌خورد. پس از گذشت این بازه زمانی 10 ساله، یک بار دیگر طرح هادی روستاها بازنگری شده و دوباره با تامین اعتبار در بخش‌های جدید اجرا می‌‌شود. با وجود اینکه طرح هادی بسیاری از روستاهای کشور بدون اجرا شدن به پایان مهلت خود می‌رسند، دولت طرح دیگری به نام منظومه‌های روستایی را مصوب کرد. پس از آن، برای روستاهایی که به عنوان روستاهای منتخب اجرای طرح منظومه‌های روستایی انتخاب شدند، طرح هادی کنار گذاشته شد تا بخشی از عملیات عمرانی مورد نیاز، در قالب اجرای طرح چندجانبه طرح منظومه‌های روستایی اجرا شود. حالا تعدادی از روستاها نه تجربه موفقی از اجرای طرح جدید دارند و نه به اهداف مصوب در طرح هادی پیشین رسیدند.

طبق ماده 2 آیین‌نامه اجرایی تهیه و تصویب طرح‌های هادی روستایی مصوب بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، ایجاد زمینه توسعه و عمران روستاها با توجه به شرایط فرهنگی اقتصادی، اجتماعی، تامین عادلانه امکانات از طریق ایجاد تسهیلات اجتماعی، تولیدی، رفاهی، هدایت وضعیت فیزیکی روستا، ایجاد تسهیلات لازم برای بهبود مسکن روستاییان و خدمات محیط زیستی و عمومی به عنوان اهداف طرح بیان شده است. در سال 1377 اما شورای عالی معماری و شهرسازی روستاهای کشور را در سه سطح، حوزه، مجموعه و منظومه روستایی تعریف و طبقه‌بندی کرد. طبق این تعریف منظومه روستایی، که از تجمع چند مجموعه روستایی شـکل مـی‌گیـرد، وسـیع‌ترین قلمرو جغرافیایی برای عملکرد یکپارچه و پوشش خدماتی در محیط روستایی است که با مرکزیت حداقل یک کانون شهری و یا روستای بزرگ شکل گرفته است. جمعیت منظومـه روسـتایی بـا توجـه بـه شرایط مختلف بدون احتساب جمعیت شهری و مرکز منظومه بین 20 تا 40 هزار نفر لحاظ شده است. همچنین عرصه‌‌های روستایی کشور در قالب نواحی طرح کالبدی ملی (85 ناحیه) حدوداً شامل 800 منظومـه روستایی خواهد بود.
با وجود اینکه بسیاری از کارشناسان اقتصاد معتقدند که ایجاد منظومه‌های روستایی به نفع توسعه روستاهاست اما کارشناسان توسعه روستایی می‌گویند اجرای خام این طرح بدون در نظر گرفتن شرایط حقیقی به‌ویژه شرایط حقیقی کالبدی روستاهای ایران، روستانشینان را با مشکل مواجه کرده است. این گروه از منتقدان معتقدند که طرح هادی روستاهای دارای طرح به عنوان ضرورت رفع مشکلات اساسی ساکنان روستا باید در اسرع وقت اجرا شود و منظومه‌ها در این کار خلل وارد کرده‌اند. موضوعی که به نظر خود دولت نیز پس از یک وقفه طولانی به فکر آن افتاد.
به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی طرح‌های هادی روستایی، سندی است که نقش عمده‌ای در توسعه و ساماندهی وضعیت کالبدی روستاها دارد و با توجه به حجم قابل‌توجهی که به لحاظ ریالی و زمانی بدان اختصاص می‌یابد، از اهمیت خاصی برخوردار است، افزود: میزان برخورداری روستاهای بالای 20 خانوار کشور در خصوص تهیه طرح‌های هادی روستایی تا انتهای برنامه چهارم توسعه، در کل کشور به طور متوسط 65 درصد بوده که البته آمار اجرای طرح‌های هادی روستایی نشان‌دهنده عملکرد پایین‌تری است. به طوری که تا انتهای برنامه چهارم تنها 27 درصد روستاهای بالای 20 خانوار کشور از اجرای طرح هادی بهره‌‌مند شده‌اند. به بیان دیگر فقط 41 درصد از طرح‌های هادی تهیه شده به مرحله اجرا درآمده‌اند. این در حالی است که تا انتهای برنامه پنجم توسعه باید برای تمامی روستاهای بالای 20 خانوار، طرح هادی تهیه شده و عملیات اجرایی آنها انجام شود که قطعا نیازمند ظرفیت‌سازی محلی و بومی است.

رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی:۴۰ هزار روستای دارای بالای ۲۰ خانوار در کشور وجود دارد که تمامی این روستاها دارای طرح هادی مصوب هستند. طرح هادی روستاهای اولویت‌دار در دستور کار قرار دارد. عمر مفید طرح هادی برای هر روستا ۱۰ سال است و بعد از این مدت طرح هادی روستا نیاز به اجرای مجدد دارد

خرداد امسال اما رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در گفت‌وگویی با ایرنا از بازنگری طرح هادی چهار هزار روستای کشور با هدف فراهم‌کردن زمینه توسعه، رفع محرومیت و شتاب‌بخشی به بهسازی این سکونتگاه‌ها که در دست اجراست تا پایان امسال خبر داد.
اکبر نیکزاد گفته بود: ۴۰ هزار روستای دارای بالای ۲۰ خانوار در کشور وجود دارد که تمامی این روستاها دارای طرح هادی مصوب هستند. طرح هادی روستاهای اولویت‌دار در دستور کار قرار دارد. عمر مفید طرح هادی برای هر روستا ۱۰ سال است و بعد از این مدت طرح هادی روستا نیاز به اجرای مجدد دارد. بر این اساس سالانه طرح هادی چهار هزار روستای بالای ۲۰ خانوار کشور بازنگری و دوباره اجرا می‌شود.
او ادامه داده بود: استانداران و مسئولان استانی در کشور طبق قانون بودجه حداقل هشت درصد از اعتبارات استانی خود را برای اجرای طرح‌های هادی در روستاهای خود در نظر خواهند گرفت و بر همین اساس در تمام استان‌های کشور این میزان اعتبارات استانی به طرح‌های هادی روستاهای اختصاص می‌یابد. امسال از محل اعتبارات ملی بیش از ۱۱ هزار میلیارد ریال برای اجرای طرح هادی در روستاهای کشور اختصاص یافت. در همین راستا مجلس ۳۱ هزار میلیارد ریال اعتبار دیگر برای اجرای طرح هادی روستاها مصوب کرده که پس از پایان تعطیلات مجلس با رای مجدد نمایندگان ملت این میزان اعتبار به بنیاد مسکن کشور ابلاغ خواهد شد. با اختصاص این میزان بودجه، اعتبار طرح‌های هادی در روستاهای کشور به ۴۲ هزار میلیارد ریال خواهد رسید.

یک کارشناس توسعه روستایی: زنجیره‌ها در ایران نمی‌توانند چندان موفق باشند. به این دلیل که در برنامه‌ریزی برای یک منظومه اساس محورهای توسعه پایدار باید پیش‌بینی شود اما این اتفاق در برنامه‌ریزی‌های ما رخ نمی‌دهد

نیکزاد اما از وضعیت روستاهای پایلوت منظومه‌ها خبری نداد. در حال حاضر این طرح در روستاهای استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، گلستان، چهارمحال و بختیاری، سمنان و خراسان رضوی با بیشترین تعداد اجرا می‌شود.
سعید نوری، کارشناس توسعه روستایی در مورد منظومه‌ها به «پیام‌ ما» می‌گوید: زنجیره‌ها در ایران نمی‌توانند چندان موفق باشند. به این دلیل که در برنامه‌ریزی برای یک منظومه اساسا محورهای توسعه پایدار دیده می‌شود. یعنی شما به منابع آب، به روش‌های دفع فاضلاب، به تولید پایدار، به توسعه بهداشتی و به بسیاری آیتم‌های دیگر باید به شکل همزمان و برای یک مجموعه توجه کنید. اما متاسفانه این اتفاق در برنامه‌ریزی‌های ما رخ نمی‌دهد.
او ادامه می‌دهد: به نمونه گچساران که اتفاقا دولت تبلیغات زیادی هم روی آن داشت نگاه گنید. دولت تلاش کرد با توسعه زنجیره نوغان توسعه پایدار اقتصاد ایجاد کند اما سایر ملزومات آن را جا انداخت و سایر مشکلات دیگر همچنان روستاها را دچار مهاجرت نگاه داشت. از طرفی دیگر با کنار گذاشتن طرح هادی در روستاهای هدف منظومه مشکلاتی که مردم به شکل روزانه با آن سروکار داشتند را هم باقی گذاشت. پیوست آموزشی هم در منظومه‌ها بسیار کمرنگ است و تلقی سطحی‌ای از حفظ محیط زیست وجود دارد. یکی دیگر از مواردی هم که جا گذاشته شده این است که روستاییان روابط اقتصادی و اجتماعی خودشان را دارند. شما مردم را از خلا به یک طرح وارد نمی‌کنید. من فکر می‌کنم به رغم اینکه خارج کردن توسعه روستاها از تک روستایی به ناحیه‌ای و منظومه‌ای اقدام بسیار درستی است اما دولت اول باید الزامات آن را فراهم می‌کرد و بعد دست به اجرای آن می‌زد.