|پیام ما| در حالی که برخی از استان‌های کشور درگیر آلودگی گسترده هستند و هشدارهای نارنجی و قرمز برای ساکنانشان صادر شده است، تعدادی از استان‌ها هم روزهای گذشته‌ خود را با سیل گذراندند و در سیستان و بلوچستان بارندگی‌ها 38 روستا و 6 شهرستان این استان را تحت تاثیر قرار داد. این در حالی است که سازمان هواشناسی برای روزهای آینده هم هشدار داده و با اعلام آنکه حجم بارش‌ها طی روز پنجشنبه خطرناک می‌شود از احتمال آبگرفتگی‌های گسترده، جاری شدن آب در مسیل‌ها و سیلابی شدن در استان‌های بوشهر، فارس، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد خبر داده است.

چابهار، کنارک، سرباز، فنوج، نیکشهر و ایرانشهر روزهای گذشته را با هجوم آب‌های وحشی گذراندند. سیل علاوه بر این شش شهرستان استان سیستان و بلوچستان، 38 روستای این استان را هم تحت تاثیر قرار داد. علیرضا میربهاءالدین، مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان سیستان‌ و بلوچستان با اشاره به اینکه ۱۳۸۰ نفر متاثر از جاری شدن سیل بودند، گفت: «۳۷۹ خانواده متاثر از سیل شدند که خانه ۷۴ خانواده بر اثر جاری شدن سیل تخریب شد، بنابراین ۳۰۹ نفر از آسیب‌دیدگان در چادرهای هلال‌احمر اسکان و ۱۲ نفر نیز از سیل نجات یافتند.»
این در حالی است که هفته گذشته به دلیل آب‌گرفتگی معابر، مدارس شهرستان‌های دیلم، گناوه، بوشهر، دشتستان، تنگستان و دشتی در نوبت صبح تعطیل شدند. علاوه بر آن آبگرفتگی معابر به خیابان‌های اهواز هم رسید و اهالی روستای چم در شوشتر مجبور به اسکان اضطراری توسط هلال احمر شدند. در همین حال جاده‌های برون شهری هم از تلفات باران بی نصیب نماندند و به اثر سه حادثه رانندگی در محورهای خوزستان، چهار نفر جان باختند.

از اواخر روز چهارشنبه و پنجشنبه ( ۱۴ و ۱۵ دی) این بارش‌ها دامنه گسترده‌تری می‌یابند و علاوه بر استان‌های آذربایجان‌غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، خوزستان، لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، فارس و بوشهر، استان‌هایی همچون آذربایجان شرقی، اردبیل، زنجان، گیلان و بخش‌هایی از استان قزوین، همدان و تهران را نیز دربر می‌گیرد همچنین استان‌های کرمان، یزد و اصفهان نیز شاهد بارندگی‌هایی خواهند بود

صادق ضیائیان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا هم دیروز درباره ورود سامانه بارشی به کشور و پیامدهای آن هشدار داد و به ایسنا گفت: «طی روز چهارشنبه ( ۱۴ دی) بارش‌هایی در جنوب غرب کشور رخ می‌دهد و غالب استان‌های غرب و شمال غرب کشور را درگیر می‌کند. طی این روزها استان‌های آذربایجان‌غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، خوزستان، لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، فارس و بوشهر جزو اولین استان‌هایی خواهند بود که بارندگی را تجربه می‌کنند.»
به گفته او، از اواخر روز چهارشنبه و پنجشنبه ( ۱۴ و ۱۵ دی) این بارش‌ها دامنه گسترده‌تری می‌یابند و علاوه بر استان‌های آذربایجان‌غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، خوزستان، لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، فارس و بوشهر، استان‌هایی همچون آذربایجان شرقی، اردبیل، زنجان، گیلان و بخش‌هایی از استان قزوین، همدان و تهران را نیز دربر می‌گیرد همچنین استان‌های کرمان، یزد و اصفهان نیز شاهد بارندگی‌هایی خواهند بود.
علاوه بر وضعیت سخت سیل در ایران، توفان موسوم به «رودخانه اتمسفری» در شمال کالیفرنیا، سیل، رانش سنگ‌های کوهستانی، اختلال در ترددهای شهری و جاده‌ای و همچنین قطعی برق در برخی مناطق را به همراه داشت. همچنین بارش شدید باران باعث جاری شدن سیل در سراسر اسکاتلند و اختلال در سیستم حمل‌ونقل این منطقه شد و طوفان و باران‌های سیل‌آسا در شهر سان کارلوس واقع در منطقه خلیج سانفرانسیسکو در ایالت کالیفرنیای آمریکا باعث جاری شدن سیل شد. تجربه این شرایط در حالی است که بارش باران‌هایی از دست حداقل برای ایران، نتوانسته و نخواهد توانست وضعیت کم‌آبی و خشکسالی گسترده‌ای که با آن مواجهیم را مرتفع کند. چنانکه احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی پیش از این به «پیام ما» گفته بود که این میزان بارش نمی‌تواند کم‌آبی‌ها و کم‌بارشی‌های پاییز امسال و سال‌های گذشته را جبران کند و این میزان بارش در برخی مناطق، یک بیستم میزان بارشی است که باید هر ساله ببارد.

تجربه این شرایط در حالی است که بارش باران‌هایی از دست حداقل برای ایران، نتوانسته و نخواهد توانست وضعیت کم‌آبی و خشکسالی گسترده‌ای که با آن مواجهیم را مرتفع کند. چنانکه احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی پیش از این به «پیام ما» گفته بود که این میزان بارش نمی‌تواند کم‌آبی‌ها و کم‌بارشی‌های پاییز امسال و سال‌های گذشته را جبران کند و این میزان بارش در برخی مناطق، یک بیستم میزان بارشی است که باید هر ساله ببارد

در نهایت این وضعیت به دلیل عملکرد نامناسب در مهار سیل و نبود برنامه‌های طولانی‌مدت برای مواجه با آن، صرفا باعث خسارات مالی و جانی شده و البته این موردی است که در بسیاری از تحقیقات از جمله تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس هم به آن اشاره شده است.
تجاوز به بستر رودخانه‌ها، عامل افزایش خسارت
دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در پژوهشی با عنوان «بررسی و تحلیل وقایع سیل مرداد ماه سال ۱۴۰۱: بخش‌های زیربنایی» که ماه گذشته منتشر شد، بار دیگر به مسئله سیلاب در کشور پرداخت. از دیدگاه نگارندگان این پژوهش «یکی از عوامل مهم افزایش خسارات سیل‌های اخیر، تجاوز به بستر و حریم رودخانه‌ها بوده است. در زمینه حفظ بستر و حریم رودخانه‌ها اختلافات جدی بین دستگاه‌های متولی امر وجود دارد. یکی از دلایل مهم اختلاف‌ها برداشت دستگاه‌های مختلف اجرایی از قوانین موجود و تکالیف در خصوص حفاظت از بستر و حریم رودخانه‌هاست. این برداشت‌های مختلف در نهایت به بروز ناهماهنگی‌ها در رعایت محدوده بستر و حریم رودخانه‌ها منجر می‌شود.»
بر اساس این پژوهش «یکی از مهم‌ترین اقدام‌ها در راستای حفاظت از آب و خاک کشور که مغفول مانده و مورد کم‌توجهی قرار گرفته، آبخیزداری و حفاظت از مناطق کوهستانی و سرچشمه‌‌های رودخانه‌ها است. چرای بی‌رویه دام، کشاورزی غیراصولی و به‌ویژه توسعه کشت دیم، تخریب جنگل‌ها و غیره از مواردی است که باعث از بین رفتن حوضه‌های آبخیز می‌شود. تبعات این موضوع افزایش شدت سیلاب، فرسایش خاک و افزایش رسوب، از بین رفتن خاک و تهدید حیات آبخیزنشینان و غیره را به دنبال دارد.» علاوه بر این‌، پژوهش «بررسی و تحلیل وقایع سیل مرداد ماه سال ۱۴۰۱: بخش‌های زیربنایی» به آمار ارائه شده از سوی سازمان منابع طبیعی اشاره می‌کند که بر اساس آن هر هکتار فعالیت آبخیزداری می‌‌تواند سالانه به میزان حدود ۵۳۰ متر مکعب استحصال آب را به همراه داشته باشد.
چطور شهرنشینی به افزایش وقوع سیل منجر می‌‌شود؟ این موضوعی است که نگارندگان این پژوهش به آن توجه نشان داده و درباره آن می‌گویند: «در یک حوضه آبخیز طبیعی، بیشتر سطح زمین نفوذپذیر و دارای پوشش گیاهی است. اما شهری شدن و افزایش سطوح نفوذناپذیری همچون بام ساختمان‌ها، سطوح خیابان‌ها و پارکینگ‌ها و امثال آن که همانند مانعی در برابر نفوذ آب باران به داخل خاک عمل می‌کنند و همچنین حذف پوشش گیاهی سبب می‌شود که بخش بیشتری از هر بارندگی به روان‌آب‌های سطحی تبدیل شود و این روان‌آب‌ها با سرعت بیشتری به سمت خروجی حرکت کنند که نتیجه این پدیده، افزایش دبی پیک سیلاب و کاهش تغذیه آب زیرزمینی است. به عبارت دیگر، شهرسازی و توسعه شهرها و تبدیل مناطق بایر به اراضی شهری (احداث ساختمان، خیابان و تاسیسات شهری) امکان و فرصت نفوذ آب باران به درون زمین را به شدت کاهش می‌دهد و در نتیجه روان‌آب با حجم و سرعت بیشتر به سمت جوی‌ها و آبراهه ها سرازیر می‌شود و این شرایط به نوبه خود، افزایش بار آلاینده در روان‌آب را نیز به دنبال خواهد داشت.» این پژوهش در ادامه به یزد در مرداد سال جاری اشاره می‌کند که با وقوع سیل علاوه بر خسارت‌دیدگی بافت تاریخی این شهر، شاهد بالا زدن آب از چاه‌های فاضلاب مشترکان،‌ آب گرفتگی و مسدود شدن خیابان‌ها و .. بودیم.
تجربه نگرفتن از سیل‌های گذشته
مرکز پژوهش‌های مجلس پس از سیلاب سال 98 هم گزارش دیگری دراین‌باره با عنوان «بررسی و تحلیل وقایع سیل فروردین‌ماه سال ۱۳۹۸» منتشر کرده بود. در این گزارش هم عنوان شد که شدت و خسارات سیل در استان‌های گلستان، خوزستان و لرستان بالا و چشمگیر بود. بررسی‌های کارشناسی نشان می‌داد که در هر سه استان گلستان، خوزستان و لرستان، شدت و بزرگی سیل‌ها به حدی بوده است که کنترل 100 درصدی آنها غیرممکن بوده و وارد شدن خسارات نیز اجتناب‌ناپذیر بوده است. بر اساس این گزارش اقدامات ضعیف سازه‌ای و غیرسازه‌ای پایین‌دست و همچنین تجربه‌ نگرفتن از سیل‌های قبل استان گلستان نیز به تشدید خسارات سیل گرگان‌رود منجر شد و متولیان امر در حوضه‌های آبریز کرخه و کارون بزرگ نیز در ابتدای سال آبی 1398-1397 با تصور تداوم کم‌آبی‌های سال‌های قبل و همچنین با تکیه بر پیش‌بینی‌های مبنی بر نرمال بودن سال آبی جاری، در جهت ذخیره‌سازی بیشتر آب در سدهای استان خوزستان برنامه‌ریزی کرده بودند. تجاوز و تصرف بستر و حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها که از دلایل اصلی آن نا‌هماهنگی‌های دستگاه‌های مرتبط در تعیین‌تکلیف تصرفات است از جمله سایر دلایل تشدید خسارت‌های سیل‌های اخیر در این پژوهش عنوان شده بود.