پیام ما | همزمان با رسیدن به تابستان و گرم شدن هوا،‌ به فصل خاموشی‌ها هم نزدیک می‌شویم. یکی از دلایلی که برای این پدیده هر ساله از سوی متولیان صنعت برق مطرح می‌شود به استخراج رمزارزها برمی‌گردد. دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن (گروه فناوری مطالعات و ارتباطات) مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در پژوهشی با عنوان «تاثیر استخراج رمزارز بر پایداری شبکه برق ایران» که توسط ابوالقاسم رجبی و علی صابری تهیه شده است این عامل را بررسی کرده است.

بر اساس این گزارش، «تولید سالانه برق در ایران بر اساس آمار تولید سال 13۹۹، حدود 343 میلیارد کیلووات ساعت در سال تخمین زده شده است. با توجه به اینکه میان مصرف و توان تولید برق در کشور همیشه تعادل برقرار نیست بررسی نقش رمزارزهای انرژی‌بر اهمیت بیشتری می‌یابد. در شرایطی که همه عوامل تولید را بخش خصوصی برای استخراج رمزارز فراهم ‌کند به عنوان یک فعالیت اقتصادی تفاوت چشمگیری میان این صنعت و دیگر صنایع وجود نخواهد داشت. اما در کشور ایران عوامل مهم تولید در استخراج رمزارزها به صورت یارانه‌ای فراهم می‌شوند و الگوی تقاضای بار کشور ایران با دیگر کشورها تفاوت‌هایی دارد. از طرفی توان کشور در تامین برق محدود است و در مواقعی از سال شبکه تولید کشور پاسخگوی نیازهای کشور نیست و احتمال قطعی برق و بروز مشکل برای شهروندان به وجود می‌آید.»

فاصله معنادار تعرفه برق تعیین شده برای استخراج رمزارز با تعرفه برق سایر مصارف نظیر کشاورزی، خانگی و صنعت و همچنین ساماندهی نامناسب دستگاه‌های استخراج رمزارز موجب شده بسیاری از سرمایه‌گذاران این حوزه به استفاده غیرمجاز از شبکه برق تحت عنوان تعرفه‌های برق کشاورزی، خانگی و صنعت روی آورند

«در سال 13۹۹ فقط حدود 10 درصد ایام سال حداکثر میزان بار مصرفی برق ایران از میزان 50 هزار مگاوات فراتر می‌رود و در سایر ایام سال بار روی شبکه کمتر از این میزان است که این میزان بار فاصله زیادی با حداکثر توان قابل تحمل شبکه برق کشور دارد. اما باید توجه داشت که ظرفیت عملی شبکه سراسری برق کشور در پیک سال 13۹۹ حدود 64421 مگاوات بوده و در فصل زمستان حداکثر مصرف برق کشور حدود 40 هزار مگاوات پیشبینی می‌شود.» در این گزارش با ذکر این آمار آمده است: «این بدین معنی است که حدود 24 هزار مگاوات از ظرفیت عملی تولید برق کشور در فصول غیر گرم سال بلااستفاده است. با عدم فرض ظرفیت نیروگاه‌های برق‌آبی، تنها 12 هزار مگاوات باقی خواهد ماند که حدود 50 %آن نیز وارد دوره تعمیرات می‌شود. بنابراین تنها 6 هزار مگاوات ظرفیت تولید برق حرارتی مازاد در فصول غیر گرم سال در دسترس است. اما باید توجه داشت که مسئله تأمین سوخت به رغم وجود این ظرفیت مازاد در زمستان چالش اصلی است و همچنین با توجه به تراز عرضه و تقاضای گاز در سالهای آینده، این مسئله تشدید نیز خواهد شد. همین مسئله باعث شده است تا حجم مصرف سوخت مایع توسط نیروگاه‌ها از 2/۸ میلیارد لیتر در سال 13۹6 به ۷/15 میلیارد لیتر در سال 13۹۹ برسد. همچنین تعداد ساعات محدودیت سوخت نیروگاه‌های کشور از ۹60 ساعت سال 13۹۷، به 1416 ساعت در سال 13۹۹ افزایش پیدا کرده است. ایجاد چنین تعهدی برای وزارت نیرو مسائل و مشکلات این وزارتخانه را در فصل زمستان به مراتب بیشتر خواهد کرد. بنابراین اگرچه با توجه به حجم بالای بدهی وزارت نیرو به تولیدکنندگان خصوصی برق، استفاده از ظرفیت خالی این نیروگاه‌ها برای تولید رمزارز راه‌حل مناسبی به نظر می‌رسد، اما با توجه به محدودیت تأمین سوخت در حداقل سه تا چهار ماه از سال، راه‌حل پایداری محسوب نمی‌شود.»
از نظر نگارندگان گزارش «تأثیر استخراج رمزارز بر پایداری شبکه برق ایران» با توجه به شرایطی که مطرح شد،« بهترین راه‌حل موجود برای توسعه صنعت استخراج رمزارز در کشور استفاده از ظرفیت ماده (12) قانون رفع موانع تولید و اختصاص سوخت صرفه‌جویی شده حاصل از اقدامات بهینه‌سازی مصرف انرژی به این صنعت است. همچنین در برخی ساعات شبانه‌روز با کاهش تقاضای برق، صنعت برق کشور باید برای جلوگیری از آسیب به شبکه، به سرعت تولید برق را کاهش یا مصرف را افزایش دهد. به‌ دلیل اینکه راه‌اندازی دوباره یک نیروگاه یا کاهش بار آن هزینه‌های بیشتری به همراه دارد اما اگر یک منبع مصرف قابل برنامه‌ریزی در ساعات کم باری به شبکه اضافه شود می‌تواند موجب صرفه‌جویی در هزینه کلی کشور، بهبود ضریب بار و کاهش قیمت تمام شده برق شود.»
استخراج رمزارز بیتکوین پس از اتریوم پرسودترین بازار استخراج رمزارز است. در این گزارش با ذکر این گزاره درباره مصرف برق در این حوزه آمده است: «مصرف انرژی شبکه استخراج رمز ارز بیتکوین در نیمه نوامبر سال 201۸ حداقل 52 و حداکثر 111 میلیارد کیلووات ساعت در سال بوده است. در سال قبل از آن حداقل مصرف انرژی 1۸ و حداکثر 42 میلیارد کیلووات ساعت در سال بوده است. یعنی در یک سال مصرف برق رمزارزها حدود سه برابر شده بود. البته بعضی اوقات با کاهش قیمت رمزارزها میزان مصرف برق استخراج نیز کاهش یافته و افزایش میزان مصرف برق موضوعی قطعی نیست. اما در سال 2021 مصرف سالیانه شبکه بیتکوین به 115 میلیارد کیلووات ساعت در سال رسیده است. براساس گزارش های بین‌المللی، حدود 3۹ درصد از کل توان مورد نیاز استخراج رمزارز از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تامین می‌شود. با توجه به این سهم و همچنین این نکته که تنها 23 درصد از کل ظرفیت شبکه تحت حمایتهای دولتی مانند معافیت مالیاتی یا یارانه قیمتی هستند، نشان می‌دهد که در صورت وجود قوانین و مقررات صحیح، می‌توان سرمایه‌گذاران این حوزه را به سمت استفاده از منابع تجدیدپذیر سوق داد.»

گرچه استخراج غیرقانونی رمزارز در تابستان ادامه داشته است، اما خاموشی‌های گسترده را نمی‌توان فقط به استخراج رمزارز نسبت داد هر چند اگر ضعف کشور در مهار استخراج غیرقانونی ادامه‌دار باشد، می‌توان در سالهای آینده برای استخراج رمزارزها در قطعی برق نقش جدی‌تری قائل بود

این گزارش در ادامه به سهم ایران از استخراج رمزارزها می‌پردازد که بر اساس آن «طی دو سال از 2 درصد در مهر 13۹۸ به 3 درصد در مرداد 1400 رسید. حداکثر سهم ایران از بازار جهانی طبق تخمین مرکز وابسته به دانشگاه کمبریج 5 درصد بوده است. نکته قابل توجه این است که در فصل تابستان سال 1400 که طبق دستور ریاست جمهور وقت استخراج رمزارز ممنوع بود سهم ایران از بازار جهانی استخراج 1 درصد افزایش داشته است. این موضوع احتمالا به اجرای ممنوعیت استخراج در کشور چین در کنار کاهش ارزش رمزارز بیتکوین و در نتیجه کاهش اقبال به استخراج رمزارز در مناطقی که تعرفه برق در آنها بالاتر است، قابل انتساب باشد. درنتیجه میزان سهم ایران از بازار جهانی استخراج رمزارز گویای میزان مصرف برق بیتکوین در ایران نیست و برای تخمین مصرف برق استخراج رمزارز بیتکوین باید میزان توان رایانشی که از ایران به این شبکه عرضه شده است را سنجید. موضوعی که اهمیت دارد این است که صدور حکم ممنوعیت استخراج رمزارز در تابستان سال 1400 با وجود وقوع قطعی برق و با وجود کاهش میزان استخراج مجاز نتوانسته است مانع از استخراج غیر مجاز رمزارز بیتکوین شود. اوج توان رایانشی که از سمت کشور ایران به شبکه استخراج رمزارز بیتکوین اختصاص یافته است، در اسفند 13۹۹ و به میزان 45 /۷ میلیون تراهش بوده است. کشف چند مزرعه استخراج رمزارز غیر مجاز در اوخر سال 13۹۹ و آغاز بهار 1400 مقداری از سهم ایران را کاهش داد . اما در تابستان هنگام صدور رسمی دستور خاموشی مزارع استخراج رمزارز، استخراج رمزارزها از سوی مزارع غیر مجاز ادامه یافته است.»
روزنامه پیام ما در گزارشی در 7 شهریور 1400 به این موضوع پرداخته بود: «بررسی کمترین میزان مصرف برق در اردیبهشت سال‌های 1398 – 1400 بین ساعات 2 تا 5 بامداد – خنک‌ترین ساعات شبانه‌روز- انجام شده است، نشان می‌دهد مصرف برق در برخی استان‌ها در این بازه زمانی چند برابر شده و استان‌هایی افزایش 10 تا 20 درصدی مصرف برق را در این بازه زمانی از شبانه‌روز شاهد بودند. میزان مصارف بخش‌های خانگی و تجاری بین نیمه‌شب تا صبحگاه به شدت کاهش پیدا می‌کند و با کنار گذاشتن مصرف بخش صنعتی که مصرف آن به صورت لحظه‌ای و از طریق کنتورهای هوشمند قابل رصد است، می‌توان مصارف بالا در این ساعات را به عامل مصرف کننده جدید نسبت به روند درازمدت، یعنی رمز‌ارزها نسبت داد. این میزان رشد نمی‌تواند به بخش‌های خانگی و تجاری که در آن ساعات شبانه روز کمترین میزان مصرف را دارند نسبت داده شود. این مصرف تنها متعلق به تولید رمزارزها است که بدون وابستگی به ساعات خاص حتی در نیمه شب هم مصرف برق آنها ادامه دارد. این بررسی همچنین نشان داد که میزان متوسط خاموشی‌ها در روزهای محدودی از ماه های گرم سال جاری، نزدیک به 2000 مگاوات بوده است -معادل مصرف برق برآوردی دستگاه‌های استخراج رمز‌ارز- و چنانچه در سال جاری دستگاه‌های تولید رمزارز به عنوان مهمان ناخوانده در شبکه برق حضور نداشتند، حتی با وجود کمبود منابع آبی، با توجه به اجرای برنامه‌های پاسخگویی بار در بخش‌های صنعتی و کشاورزی، در بخش خانگی خاموشی بسیار کمتری اتفاق می‌افتاد.»
با این حال در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است: «مصرف برق استخراج رمزارز بیتکوین کشور از ۷00 مگاوات فراتر نرفته است. اگر فرض کاملا بدبینانه این باشد که تخمین دانشگاه کمبریج از مصرف برق ایران به دلیل اندازه نمونه اش دارای خطا باشد؛ با فرض اینکه ایرانیان سه برابر بیشتر از تخمین دانشگاه کمبریج در استخراج بیتکوین فعال بوده‌اند مصرف برق استخراج بیتکوین ایران از 1۸45 مگاوات فراتر نمیرود. اما کسری تراز برق ایران 14 هزار مگاوات تخمین زده شده است. درنتیجه گرچه استخراج غیرقانونی رمزارز در تابستان ادامه داشته است، اما خاموشی‌های گسترده را نمی‌توان فقط به استخراج رمزارز نسبت داد. هر چند اگر ضعف کشور در مهار استخراج غیرقانونی ادامه‌دار باشد، می‌توان در سالهای آینده برای استخراج رمزارزها در قطعی برق نقش جدی‌تری قائل بود.»
نگارندگان گزارش «تاثیر استخراج رمزارز بر پایداری شبکه برق ایران» معتقدند رانت انرژی همه سیاستهای ابلاغی سلبی یکجانبه را به شکست خواهد کشید. این گزارش می‌افزاید: «فاصله معنادار تعرفه برق تعیین شده برای استخراج رمزارز با تعرفه برق سایر مصارف نظیر کشاورزی، خانگی و صنعت و همچنین ساماندهی نامناسب دستگاه‌های استخراج رمزارز موجب شده بسیاری از سرمایه‌گذاران این حوزه به استفاده غیرمجاز از شبکه برق تحت عنوان تعرفه‌های برق کشاورزی، خانگی و صنعت روی آورند. همچنین به دلیل عدم ردیابی کلیه استخراج‌کنندگان غیرمجاز رمزارز، محدود کردن مصرف برق آنها در ساعات اوج مصرف برق نیز امکان‌پذیر نبوده و همین مسئله موجب تحمیل بار اضافی به شبکه برق شده است.»
از همین روست که ابوالقاسم رجبی و علی صابری به عنوان نگارندگان این این گزارش معتقدند ضمن اتخاذ نگرشی چندبعدی با گسترش بازار فعالیت‌های سالم و مقررات‌گذاری شده به تدریج باید عرصه و فضا را برای فعالیت‌های غیرمجاز استخراج رمزارز محدودتر کرد.