هشت هزار کوسه و بیش از هشت هزار باله کوسه دیروز در یکی از سردخانه‌های شهرستان چابهار کشف و ضبط شد. خبر را مدیر کل حفاظت محیط زیست استان سیستان‌وبلوچستان داد و بعد هم از این کشف با عنوان «کشف بزرگترین محموله قاچاق کوسه ماهیان در چابهار» یاد شد. اما درست چهار روز قبل هم در آب‌های جزیره کیش ۲ هزار و 535 باله کوسه‌ماهی کشف و ضبط شده بود. حالا در عرض یک هفته آمار کشف کوسه‌ها و باله‌های کوسه‌های قاچاق به بیش از 10 هزار عدد رسیده است.

 

در کیش 6 نفر دستگیر شدند و در چابهار هم متهمانی برای این صید غیرقانونی شناسایی شده‌ و تحویل مراجع قضایی داده شدند. اما صید کوسه و بریدن باله‌هایش تجارتی بزرگ است که صیادان دستگیر شده کوچکترین بخش آن هستند. این تجارت آنطور که حمیدرضا بارگاهی، رئیس سابق گروه بهسازی و توسعه زیستگاه‌های آبزیان در سازمان شیلات به «پیام‌ما» می‌گوید، تجارتی است عظیم، با حضور شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ جهانی اما «در این میان فقط نام چند صیاد به گوش می‌رسد و بعد هم فقط خبر دستگیری آنها می‌آید. این در حالی است که شرکت‌های بزرگی پشت ماجرای قاچاق کوسه هستند و استفاده‌های مختلف اعم از استفاده‌های پزشکی از این ماجرا رخ می‌دهد. با این همه تنها صحبتی که از این ماجرا می‌شنویم، استفاده کوسه در سوپ است! این امر تقلیل ماجرای تجارت کوسه است.»

در این میان فقط نام چند صیاد به گوش می‌رسد و بعد هم فقط خبر دستگیری آنها می‌آید. این در حالی است که شرکت‌های بزرگی پشت ماجرای قاچاق کوسه هستند و استفاده‌های مختلف اعم از استفاده‌های پزشکی از این ماجرا رخ می‌دهد. با این همه تنها صحبتی که از این ماجرا می‌شنویم، استفاده کوسه در سوپ است! این امر تقلیل ماجرای تجارت کوسه است

بر اساس اخبار غیررسمی قیمت خرده‌فروشی هر کیلوگرم باله کوسه در کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس به حدود ۴۰۰ دلار می‌رسد. این رقم البته نوسانات مختلفی دارد.
در همین حال بنا بر گزارشی که روزنامه گاردین سال گذشته نوشته، کشورهای اروپایی نیمی از تجارت باله کوسه آسیایی را در اختیار دارند. کوسه‌ها در سراسر جهان بیش از حد صید می‌شوند و در 50 سال گذشته جمعیت انواع کوسه‌ها بیش از 70 درصد کاهش یافته است. در این گزارش همچنین از تحقیق جدیدی صحبت شده که در آن با بررسی 144 نمونه از غذای حیوانات خانگی از 16 برند مختلف، مشخص شده که در این غذاها DNA کوسه یافت شده است. همچنین DNA کوسه در محصولات غذایی مصرفی انسان، از جمله «ماهی و چیپس» نیز یافت شده است.
نتایج آزمایشات همچنین نشان داده که در تولید این مواد از پروتئین موجود در کوسه آبی، کوسه ابریشمی, کوسه صخره‌ای نوک‌سفید, کوسه تیغه کارائیب و کوسه ببر شنی استفاده شده است که در این میان کوسه ابریشمی و کوسه صخره‌ای نوک‌سفید در فهرست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) در رده «گونه آسیب‌پذیر» دسته‌بندی شده‌اند.
ایران، هجدهمین کشور صیدکننده کوسه
وضعیت کوسه‌ها در آب‌های ایران هم چندان مساعد نیست اما بارگاهی می‌گوید باید به فهرست‌های جهانی و آمارهای مختلفی که وجود نگاه کنیم و بعد از آن می‌بینیم که ایران در فهرست فائو، هجدهمین کشوری است که صید کوسه دارد و نخستین کشور اسپانیاست.

مقصد کوسه و باله‌هایشان کجاست؟ بارگاهی می‌گوید شرق آسیا و هنگ‌کنگ نقطه‌ای است که این کوسه‌ها به آنجا روانه می‌شوند و البته در ژاپن، اروپا و آمریکا هم بیشترین مقدار محصولات از کوسه تولید می‌شود. در نتیجه صیادان کم‌توان‌ترین افراد و نخستین افراد این زنجیره طولانی هستند

ما مقصد کوسه و باله‌هایشان کجاست؟ بارگاهی می‌گوید شرق آسیا و هنگ‌کنگ نقطه‌ای است که این کوسه‌ها به آنجا روانه می‌شوند و البته در ژاپن، اروپا و آمریکا هم بیشترین مقدار محصولات از کوسه تولید می‌شود. در نتیجه صیادان کم‌توان‌ترین افراد و نخستین افراد این زنجیره طولانی هستند و توجه به آنها عاملی شده تا دیگر بخش‌های این تجارت نادیده گرفته شود. رئیس سابق گروه بهسازی و توسعه زیستگاه‌های آبزیان در سازمان شیلات می‌گوید:‌ «بیشترین مصرف کوسه در ساخت نخ‌های بخیه و مسائل پزشکی است. از غضروف، کبد و طحالش هم استفاده‌های مختلف می‌کنند. همچنین باله‌های کوسه کلاژن‌های بسیاری دارد و در نتیجه این بخش هم مورد استفاده بسیاری قرار دارد.»
فارغ از بحث شکار این حیوانات، در سال‌های گذشته چند باری صحبت از تورهای تفریحی شکار کوسه هم به میان آمده بود. تورهایی که با هدف ایجاد ساعاتی خوش برای گردشگران، صید ماهیان بزرگ نظیر ماهیان تن، ماهی شیر و باراکودا و غیره را برگزار می‌کنند، این تورهای تفریحی اما در برنامه صیدشان، صید کوسه را هم داشتند. روش آنها گرفتن کوسه و بعد رها کردنش بود. سال 97، داوود میرشکار که آن زمان مدیرکل دفتر زیست‌بوم‌های دریایی سازمان محیط ‌زیست بود دراین‌باره گفت: «اگر توری مجوز زنده‌گیری کوسه را داشته باشند، سازمان شیلات باید پاسخگو باشد.» با این حال بعد از آن هم چند باری صحبت از این تورهای تفریحی به میان آمد.
جریمه صید کوسه فقط 30 میلیون تومان
صید نهنگ از سال 2003 در جهان ممنوع شد. بعد از آن در سال 2005 صید کوسه دم‌دراز ممنوع اعلام شد و بعد هم در سال 2010 فائو به کشورهای مختلف اعلام کرد که برای کاهش صید برنامه‌ریزی کنند. بارگاهی می‌گوید در ایران هم از سال 1392 صید کوسه ممنوع شد و از سال 94 افزایش جریمه‌ها برای صید اعمال شد.
این رقم در حال حاضر سی میلیون تومان است. سازمان شیلات هرچند سال یک‌بار تغییری در این رقم می‌دهد تا با افزایش آن بتواند جلوی صیدهای غیرقانونی را بگیرد. «چون صید کوسه غیرقانونی است. بسیاری از افراد دست به این کار نمی‌زنند و ممکن است کوسه‌ها به صورت ضمنی در تورهایشان دیده شود. یعنی در حین شکار سایر ماهی‌ها. اما صیادانی هم هستند که به صورت مشخص کوسه صید می‌کنند که اینها یا شبانه یا مواقعی که گشت‌ها حاضر نباشند بارشان را تخلیه می‌کنند.»
بارگاهی از سوی دیگر می‌گوید بر اساس گزارش ارائه شده توسط پروژه مدیریت کوسه‌ماهیان در غرب اقیانوس هند و خلیج فارس، می‌توان گفت کشورهایی در غرب آسیا در تجارت کوسه بسیار فعالند؛ ابتدا هند، بعد پاکستان و در نهایت امارات نقش اصلی را در تجارت این محصول دارند. «بر اساس پژوهش‌های موجود ،60 گونه کوسه در خلیج فارس و دریای عمان داریم که بیشترین آنها کوسه‌های ساحلی، کوسه مناطق مرجانی، کوسه اقیانوسی و کوسه مناطق عمیق است. در این میان میزان صید هم متفاوت است و در دریان عمان و آب‌های استان سیستان‌وبلوچستان؛ کوسه‌های اقیانوسی صید می‌شوند و در سواحل کیش و … کوسه‌های ساحلی و مناطق مرجانی صید می‌شوند.»
در دو ماه ابتدای امسال بیش از ده هزار کوسه و باله کشته شده و آماده قاچاق کشف شده است. این در حالی است که اینها تنها آمار مواردی است که از سوی سازمان‌های مختلف کشف و ضبط شده‌اند. اما اگر بتوانیم به تعداد دقیق کوسه‌ها و باله‌هایی که هر ساله از کشور قاچاق می‌شوند دست یابیم، شاید میزان این صید غیرقانونی در ایران، از آمار فعلی بسیار بالاتر باشد.