آنچه در فیلم و عکس‌ها نمایان است، انفجار مهیب و بعد هم ریزش کوه در جاده هراز است. در نزدیکی بلده و معدن شن و ماسه‌. این ریزش در روز سیزدهم فروردین اتفاق افتاد اما ترکش‌هایش تاکنون ادامه داشته و در روزهای اخیر مسئولان مختلف درباره آن اظهارنظرهای متناقضی داشته‌اند. عده‌ای آن را رانش کوه دانسته و بی‌ارتباط به کار معدن‌کاران و تعدادی هم دلیل را معدن‌کاری می‌دانند. داریوش عبادی، عضو شبکه تشکل‌های محیط ‌زیست و منابع طبیعی استان مازندران اما به «پیام ما» می‌گوید چه انفجار مواد منفجره در معدن باشد و چه رانش زمین، هر دو به دلیل برداشت‌های غیراصولی و بی‌رویه معادن از کوه است. کوهی که حالا تکه تکه شده و جز لاشه‌ای کم‌جان از آن باقی نیست.

گرد و خاک ناشی از انفجار بسیار زیاد بود و تصاویر ثبت‌شده از آن هم بسیاری را وحشت‌زده کرد. هرچند این اتفاق خسارت مالی و جانی به دنبال نداشت اما این انفجار در نزدیکی معدن شن و ماسه‌ای رخ داد که متعلق به فردی است به نام «جوان». بعد از این انفجار اما گفته شد معدن از 25 اسفند فعالیت نداشته و حسینقلی قوانلو، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران به ایرنا چنین توضیحی داد: «ریزش کوه به ویژه در محدوده‌های معدنی عوامل متعددی دارد. ممکن است یک زلزله خفیف باعث رانش شود یا به دلیل فعالیت معدنی ریزش اتفاق بیفتد ، اما در این مورد محدودیت‌های مربوط به برداشت از معادن یکی از دلایل اصلی ریزش محسوب می‌شود. به دلیل محدودیتی که منابع طبیعی در صدور مجوز برداشت به بهره‌برداران می‌دهد، معمولا در این معادن امکان برداشت اصولی از بالا به پایین وجود ندارد و بهره‌برداران ناچار هستند که از قسمت پایینی برداشت را انجام دهند.»
به گفته او نکته اساسی این است که منابع طبیعی مجوز برداشت را به صورت مرحله‌ای از پاشنه کوه به بهره‌بردار می‌دهد که در طراحی برداشت از نظر دانش مهندسی معدن چالش ایجاد می‌کند. برداشت را باید از بالاترین نقطه کوه آغاز کرد. وقتی پاشنه را برداریم چنین اتفاقی می‌افتد.
معادن منطقه تخلفات گوناگون دارند
مسئولان منابع طبیعی اما دلیل این حادثه و ریزش مهیب را در صدور مرحله‌ای مجوز برداشت معدنی نمی‌دانند و موسی مقیمی، معاون حفاظت و امور اراضی اداره منابع طبیعی مازندران هم دلیل این‌که مجوز برداشت به صورت مرحله‌ای و در مساحت‌های محدود صادر می‌شود را در این دانسته که در معادن دارای مساحت زیاد بتوانند رصد، پایش، کنترل و نظارت بهتری بر فعالیت بهره‌بردار در عرصه داشته باشند. «هدف نهایی هم این است که برداشت و تخریب بیش از اندازه در عرصه انجام نشود و خارج از محدوده دارای پروانه اکتشاف نرود.»
به گفته او شاید یک دلیل ریزش کوه در محور هراز همین موضوع باشد. اما نمی‌توان گفت که تنها دلیل این ریزش صدور مجوز مرحله‌به مرحله از سوی منابع طبیعی است. دلایل متعددی در بروز چنین ریزش‌ها و رانش‌هایی می‌توانند دخیل باشند. بنابراین نباید در بیان دلیل این قبیل رخدادها بخشی‌نگری داشته باشیم. «ما در منابع طبیعی با برداشت از نزدیک به ۲۵۰ مورد معدن موافقت کردیم که از این تعداد حدود ۵۰درصدشان فعال هستند. در این بین تعداد معادن واریزه کوهی کمتر است. در بین همه معادن واریزه کوهی که در جاده هراز و جاده خطیرکوه سوادکوه بیشتر تعدادشان دیده می‌شود شاید سه مورد ریزش یا رانش داشتیم.»
مقیمی همچنین با تاکید بر اینکه اخیرا سازمان جنگل‌ها و وزارت صمت کارگروهی با عنوان تعامل کشوری تشکیل دادند که در آن کارگروه هم مصوب شد سطحی که منابع طبیعی برای برداشت موافقت می‌کند کمتر از سه هکتار نباشد گفت: «این نگرانی و دغدغه که دوستان ما در سازمان صمت مطرح کردند تقریبا از یک سال پیش برطرف شد و مصوبه کشوری آن هم صادر شده است. در کارگروه تعامل کشوری که هر ماه یا دو ماه یک بار جلسه تشکیل می‌دهد مسئولان سازمانی منابع طبیعی و صمت حضور دارند. اگر قرار بود کمترین مساحت مدنظر و مورد تایید برای هر مرحله ۱۰ هکتار باشد همان را مصوب می‌کردند. اما گفتند حداقل در هر مرحله سه هکتار باشد تا همم امور نظارتی و حفاظتی به درستی انجام شود و هم بهره‌بردار بتواند در این سطح شیب را به شکل اصولی بشکند.»
اظهارنظر وحید رضاییان، رئیس اداره حفاظت محیط زیست آمل هم درباره این اتفاق واکنش‌های بسیاری به دنبال داشت. او پس از این حادثه در حالی ریزش سنگ و گرد و خاک را مربوط به رانش کوه و بی‌ارتباط با معادن منطقه دانست که رضا اکبری، معاون سازمان راهداری این حادثه را عجیب خواند و گفت: «این که به صورت اتفاقی ریزش داشته یا انفجار در معدن رخ داده هنوز دلیل مشخصی وجود ندارد، اما معادن تخلفات حمل‌و‌نقلی از قبیل حمل اضافه بار، عدم مجوز باربری برای حمل مصالح، تردد و ورود به جاده در زمان غیرمجاز، ریزش آب و از پشت کامیون روی جاده و استفاده از جاده دسترسی ناایمن مواجه هستیم.»
برداشت‌های بی‌رویه عامل نابودی کوه
معدن‌کاری در جاده هراز سالیان سال است که به معضلی محیط زیستی بدل شده. آخرین اعتراضات مردمی در این منطقه به حدود یک ماه قبل و اوایل اسفند ماه سال 1400 برمی‌گردد، زمانی که بومیان به قطع و نابودی جنگل‌های هیرکانی برای راه‌اندازی معدن در منطقه «چلاو» آمل اعتراض کردند. همان زمان مسئولان دستگاه‌های اجرایی مازندران گفتند که از صدور مجوز فعالیت معدنی جدید در این منطقه بی‌اطلاعند و حتی نمی‌دانند مکانیسمی که مجوز بر اساس آن صادر شده چگونه کار می‌کند. حالا در ریزش اخیر کوه هم اظهارنظر مسئولان در روزهای گذشته متفاوت بوده. برخی ماجرا را اکولوژیکی دانسته و دلیلش را رانش زمین عنوان می‌کنند و عده‌ای هم فعالیت معدن را عامل این اتفاق ذکر می‌کنند.
داریوش عبادی، عضو شبکه تشکل‌های محیط ‌زیست و منابع طبیعی استان مازندران به «پیام‌ما» می‌گوید شکل و شمایل و همچنین فیزیک حرکت توده خاک انفجار را نشان می‌داد. «با تعدادی از فعالان آملی هم صحبت کردم و آنها هم اتفاق نظر داشتند که این ریزش و توده شکل گرفته حاصل انفجار است. این در حالی است که معدن‌داران عموما در محل معدن مکانی را به عنوان محل نگهداری مواد انفجاری اختصاص می‌دهند و ممکن است این مواد منفجر شده باشند. از سویی صحبت از رانش هم نادرست نیست. وقتی معادن از پایین دل کوه را خالی می‌کنند معلوم است که کوه رانش می‌کند.»
او مدعی است که این معدن شن و ماسه متعلق به فردی به نام «جوان» است و او به خاطر نفوذی که دارد در این مناطق برداشت‌های بی‌رویه‌ای انجام داده و ضوابط بهره‌برداری را رعایت نکرده است. «با این روند برداشت، احتمال رانش توده‌ای کوه وجود دارد. این اتفاق در خطیرکوه و در منطقه سوادکوه هم رخ داد. آنجا هم معدنی بود به ریاست آقای سرمستی و آنجا هم پاشنه کوه کاملا خالی شده بود. «خالی کردن کوه از پایین به نفع بهره‌برداران است. وقتی بخواهند از بالا برداشت کنند باید بولدوزر با خود ببرند. اما در این روش زیر کوه خالی می‌شود و مناطق بالایی خودش به صورت طبیعی پایین می‌آید. حالا در اتفاق اخیر در بلده هر کدام این موارد که رخ داده باشد، نشان از نبود نظارت و معدن‌کاری غیرمسئولانه است.»
ناظر منابع طبیعی است، اما خبری از نظارت نیست. عبادی تاکید می‌کند که این اتفاق یک روزه رخ نداده و محصول سال‌ها برداشت غیراصولی از کوه است. «اگر اتفاق بر اثر انفجار نبوده و رانش رخ داده که باید گفت وضع بدتر هم هست. مگر اداره منابع طبیعی زمین‌شناس ندارد؟ چرا نمی‌گویند این روند باعث رانش زمین می‌شود؟ معاون آبخیزداری هم کارش مقابله با فرسایش خاک و رانش زمین است. اما نه تنها از فرسایش و رانش جلوگیری نمی‌کنند که با انجام کارهایی از این دست افزایش فرسایش و رانش زمین را هم افزایش می‌دهند.»
عبادی همچنین معتقد است با این روند باید در آینده هم شاهد اتفاقات دیگری در محدوده هراز باشیم. اتفاقاتی که ممکن است مانند منطقه بلده نباشند و این بار خسارت مالی و جانی هم به دنبال بیاورند. آن هم در منطقه‌ای که بر اساس آخرین آمار موجود از منابع طبیعی‌اش، بالغ بر 150 مجوز معدن در حوزه اداره‌کل منابع طبیعی ساری دارد و همچنین در بخش نوشهر هم که مجوزها جدا صادر می‌شوند در حدود 70 تا 80 مجوز داده شده. مجوزهایی که همگی در طول دو تا سه دهه گذشته صادر شده‌اند و پیش از آن شاید چند معدن انگشت شمار مشغول به کار بودند و حالا نگرانی از افزایش خطرات ناشی از فعالیت آنها هم بالا رفته است.