|پیام ما| دور هشتم مذاکرات وین از روز دوشنبه آغاز شد و در روزهای آتی هم در شرایطی ادامه خواهد داشت که طرف‌های غربی به ویژه ایالات متحده آمریکا و فرانسه از فرصت محدود ایران برای دستیابی به توافق برای لغو تحریم‌ها و احیای برجام می‌گویند. ضرب‌الاجلی که ایران پیشتر آن را جعلی خوانده است. اذعان به پیشرفت در مذاکرات اما دیگر کلیدواژه همه طرف‌های درگیر مذاکرات وین است؛ از ایران و روسیه گرفته تا تروئیکا و آمریکا. اینکه این پیشرفت‌ها چیست و چه حوزه‌هایی را در بر می‌گیرد، روشن نیست اما حضور نماینده کره جنوبی در محل مذاکرات و اذعان به موافقت کشورش با آزادسازی پول‌های بلوکه شده می‌تواند نشانه‌ای از دستیابی به راه حلی برای لغو همزمان تحریم‌ها و بازگشت تهران به تعهدات هسته‌ای‌ تلقی شود.

دولت سید ابراهیم رئیسی تا اینجای کار 2 دور مذاکره برای احیای توافق برجام برگزار کرده است. مذاکراتی که ریاست آن برعهده علی باقری‌کنی، معاون وزیر امور خارجه ایران است. چهره‌ای که در دولت‌های تحت مدیریت حسن روحانی منتقد برجام بود ولی حالا تاکید می‌کند که ایران به چیزی کمتر از مفاد توافق هسته‌ای رضایت نخواهد داد. طرف‌های غربی هم چندباربر این مساله تاکید کرده‌اند. نقش روسیه اما در این دور از مذاکرات به مراتب پررنگ‌تر از گذشته شده است. خروج آمریکا از برجام و پرهیز تهران از مذاکره مستقیم با واشنگتن سبب شده تا ابتکار عمل از جانب ایران به مسکو واگذار شود. اقدامی که البته با انتقادات بسیاری در داخل ایران مواجه شده ولی از قرار معلوم ترجیح دولت و حاکمیت حفظ روابط حسنه با روسیه است. روسیه حالا با آمریکا به صورت مستقیم گفت‌وگو می‌کند. با کره جنوبی و عربستان درباره ایران و برجام و تحریم‌ها رایزنی می‌کند و همزمان میخائیل اولیانوف، نماینده‌اش در مذاکرات وین به سخنگوی ایران و سایر کشورهای درگیر تبدیل شده است. اقداماتی که انتقادات به روسیه و سیاست تمایل به شرق در دولت سیزدهم را دوچندان کرده است.
نقش روس‌ها
انتقادات به روسیه و نقش آن‌ها در مذاکرات احیای برجام در دولت سید ابراهیم رئیسی دیروز از جایی افزایش یافت که اولیانوف به تندی از محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق ایران انتقاد کرد. ظریف به واسطه اقداماتش برای رفع تحریم‌ها با جامعه جهانی هواداران پروپاقرصی دارد هرچند که منتقدان و مخالفانش نیز در داخل و خارج از ایران کم نیستند. نماینده روسیه در مذاکرات وین دیروز در پاسخ به توئیتی که به فایل صوتی منتشر شده از سوی وزیر امور خارجه سابق ایران اشاره و محتوای آن درباره روسیه را «راست» توصیف کرده بود، نوشت: «شما مختارید که بر اساس نظرات آقای ظریف، خود را گمراه کنید. افراد جدی به نظراتی که در نتیجه دندان درد یا سردرد به زبان آورده شده باشند، اهمیتی نمی‌دهند.» او چندی بعد این توئیت را پاک کرد و در توئیت دیگری با همین مضمون منتشر کرد اما اینبار بدون اشاره به نام وزیر امور خارجه سابق ایران: «شما مختارید که بر اساس نظرات شخص دیگری که تحت تأثیر دندان درد، سردرد یا چیزهای دیگر بوده؛ خود را گمراه کنید.» اولیانوف در توئیتر واکنش‌های تندی به خبرنگاران و فعالان ایرانی داشته و تقریبا هرکسی که از روسیه و نقش او در مذاکرات انتقاد کرده را، بلاک کرده است.
تناقض‌ها درباره نوع خبررسانی درباره روسیه توسط رسانه‌های دولتی ایران دیگر عاملی است که انتقادات به روسیه را افزایش داده است. در آخرین نمونه، خبرگزاری جمهوری اسلامی، ایرنا به عنوان ارگان رسانه‌ای دولت در شرایطی به نقل از منبعی آگاه در وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی نوشت که دیدار نماینده روسیه با نمایندگان عربستان سعودی در وین ربطی به تهران نداشته که میخائیل اولیانوف در توئیتر خود نوشت که «طرف‌های عربستانی را در جریان روند مذاکرات وین قرار دادم».
موضع فرانسه
روسیه اما تنها عاملی نیست که می‌تواند با اقداماتش روند مذاکرات وین را تحت الشعاع قرار دهد. برخی اقدامات کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه آن هم در شرایطی که ایران و آمریکا به شکل غیرمستقیم، غیررسمی و مکتوب مذاکره می‌کنند، عاملی است که می‌تواند به کلی بازگشت طرفین به توافق هسته‌ای را ناممکن سازد. پیش از این برخی منابع آگاه در تهران مواضع اروپایی‌ها در مذاکرات احیای برجام را سخت‌گیرانه توصیف کرده بودند. در این دور از مذاکرات هم فرانسه موضع سفت و سختی در قبال تهران دارد. وزیر امور خارجه این کشور در آخرین اظهارنظر خود فرصت تهران برای دستیابی به توافق در مذاکرات وین را رو به پایان اعلام کرده است. او از آغاز مذاکرات دولت رئیسی تا امروز دست کم 4 مرتبه اظهارنظری مشابه داشته است که هربار پاسخ تهران یکسان بود: «هیچ ضرب‌الاجلی برای توافق وجود ندارد.» سیدحسین موسویان، دیپلمات برجسته ایرانی در همین زمینه به اعتمادآنلاین گفته است: «فرانسوی‌ها در جریان مذاکرات پیشین برای حصول برجام از 1392 تا 1394 که محمدجواد ظریف مسئولیت مذاکرات را برعهده داشت هم این نقش مخرب را در مقاطع مختلف بازی کردند و ایالات متحده در دوران وزارت خارجه جان‌کری بسیار معتدل‌تر رفتار می‌کرد. مذاکره‌کنندگان وقت ما به خوبی درک کرده بودند که در بسیاری از مواقع این واشنگتن است که نقش آرام‌کردن پاریس را برعهده دارد. فرانسه هم در آن مقطع و هم در این دوره از مذاکرات، بیشتر به دنبال منافع اقتصادی با کشورهای منطقه بوده است.»
اولتیماتوم آمریکا
مساله زمان اما اینبار فقط از سوی فرانسه تکرار نشده است. ند پرایس سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در آخرین نشست مطبوعاتی خود صراحتا اعلام کرد که «بیش از چند هفته برای بازگشت متقابل به تعهدات برجام فرصت باقی نمانده است.» او زمانی برای پایان مهلت مذاکرات برجام مشخص نکرد اما خبرنامه دیپلماتیک به نقل از منابع خود نوشت که ایالات متحده آمریکا پایان ماه جاری میلادی (ژانویه) را به عنوان ضرب‌الاجلی برای دستیابی به توافق در نظر گرفته است. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در آخرین نشست خبری‌اش گفته بود: «ما هیچ ضرب‌الاجل ساختگی را نمی‌پذیریم و امیدواریم کسانی که این ضرب الاجل‌های ساختگی را نیز مطرح می‌کنند خودشان این مسائل باورشان نشود و برای رسیدن به یک توافق خوب به تهران بیایند.» همزمان با این اظهارات، جروزالم پست با اشاره به احتمال حمله نظامی روسیه به اوکراین، به نقل از یک منبع آگاه گزارش داده که «برداشت کنونی در اسرائیل این است که اگر روسیه به اوکراین حمله کند، واشنگتن عجولانه به توافقی با تهران برسد که اسرائیل با آن مخالف باشد.»
امیدوار به وین
در کنار همه این تنش‌ها دور هشتم مذاکرات همچنان ادامه دارد. منابع ایرانی نزدیک به مذاکرات به ایسنا گفته‌اند که «گفت‌وگوها در سطوح کارشناسی و سیاسی در چارچوب دیدارهای دوجانبه و چندجانبه میان ایران و ۱+۴ و نیز میان ایران و آمریکا از طریق مکاتبات غیررسمی با محوریت هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام در روزهای آتی ادامه پیدا می‌کند.» سفر معاون وزیر امور خارجه کره جنوبی به وین را باید در چارچوب همین رایزنی‌ها و البته پیشرفت‌ها دید. «چوی جونگ کان» در سفر غیرمنتظره خود به وین علاوه بر علی باقری، معاون وزیر امور خارجه ایران با رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا و نمایندگان بریتانیا، آلمان و فرانسه دیدار کرده است. او همچنین به طور جداگانه با نماینده روسیه هم دیدار کرد. در نتیجه این دیدارها کره جنوبی برای بازپرداخت بدهی خود به ایران اعلام آمادگی کرد. وزارت امور خارجه کره در بیانیه خود آورده است: «احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به رسیدگی به موضوع پیچیده دارایی‌های مسدود شده جمهوری اسلامی ایران در کره‌جنوبی به واسطه تحریم‌های ایالات متحده کمک کند.» تقریبا به طور همزمان با این بیانیه، دولت عراق نیز اعلام کرد که بدهی خود به ایران را به طور کامل پرداخت کرده است.
این اخبار در کنار هم به علاوه اظهارات نمایندگان فرانسه، آمریکا و روسیه می‌تواند نشانی باشد از حصول برخی توافقات در وین. وزیر امور خارجه فرانسه گفته است: «شک ندارم که می‌توانیم به توافق برسیم». در ایران هم رسانه‌های نزدیک به تیم مذاکرات کننده تلاش می‌کنند ابتکار عمل را در دست تهران نشان دهند. نور نیوز، رسانه نزدیک به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی هم در گزارشی دور هشتم مذاکرات وین را امیدوارکننده خوانده و نوشته است: «دور هشتم مذاکرات را باید مرحله «رونمایی از اثربخشی روش مذاکراتی جدید ایران» نامید چرا که علاوه بر پیشرفت نسبی در مذاکرات، طرف غربی هم فعلا در ریل مذاکراتی تعیین شده از سوی ایران قرار گرفته و متوجه شده امکان استفاده از ابزارهای فرا مذاکراتی برای وارد کردن فشار به تیم ایران وجود ندارد.» در داخل ایران هم نهادهای تاثیرگذار چون نهادهای نظامی و ائمه جماعات یکی پس از دیگری به حمایت از تیم مذاکره‌کننده روی آورده‌اند. اقدامی که می‌تواند نشانه‌ای باشد از آمادگی تهران برای انعطاف و البته دستیابی به توافقی برای احیای برجام و لغو تحریم‌ها و البته بازشدن شریان‌های اقتصادی ایران. ظریف نیز در توئیتر خود از تیم مذاکره‌کننده حمایت کرده و نوشته است: «تلاش‌های تیم ایران برای حصول اطمینان از اجرای کامل برجام که منطقاً باید توسط طرفی که خارج شده آغاز شود، سزاوار حمایت تام ماست. احیای برجام یک موفقیت جهانی به نفع ایران و جهان و پیروزی عقل و دیپلماسی بر تحمیل و ذهنیت حاصل جمع صفر است.»