ایران و آمریکا حالا پشت یک میز نشسته‌اند اما خبری از مذاکره مستقیم نیست. ایران با روسیه، چین و تروئیکای اروپایی مذاکره می‌کند، آنان با آمریکا و دوباره تکرار همین روند. خروج دولت دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای موسوم به برجام این شرایط را ایجاد کرد. تا پیش از آن، ایران و آمریکا مذاکرات دوجانبه درباره برجام را هم در دستور کار خود قرار داده بودند. اکنون با توجه به بدعهدی واشنگتن و حضور دولتی محافظه‌کار در تهران دیوار بی‌اعتمادی بلندتر از قبل هم شده است. دو طرف در وین حاضرند اما درست در نقطه صفر ایستاده‌اند. ایران از لغو تحریم‌ها می‌گوید و طرف مقابل از تحدید برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی.

«قرار نیست برجام احیا شود»، عبارتی است که در طول یکی دو ماه اخیر و با جدی‌تر شدن احتمال مذاکره میان ایران با کشورهای 1+5 بیش از پیش از سوی رسانه‌های حامی دولت سید ابراهیم رئیسی و فعالان سیاسی منتهی‌الیه راست سیاست ایران تکرار شد. با آغاز مذاکرات برجامی با تیم تقریبا 40 نفره ایرانی در وین به ریاست علی باقری‌کنی، این عبارت بیشتر هم تکرار شد اما آنچه از وین شنیده می‌شود، حاکی از آن است که مذاکره برسر دستیابی به توافقی است که هم ایران و هم آمریکا را به نقطه‌ای برگرداند که پیش از نقض آن از سوی دو طرف وجود داشت. ایران در واکنش به خروج آمریکا از برجام، با افزایش سطح غنی‌‌سازی مفاد برجام را نقض کرد ولی هرگز چون واشنگتن حاضر به خروج از آن نشد. آمریکا حالا پیش از توافق باید تلاش کند دوباره عضوی از برجام باشد. شرط ایران برای تحقق این مهم، لغو تحریم‌هاست و شرط لغو تحریم‌ها از دید آمریکا، بازگشت ایران به تعهدات برجامی است. همین اختلاف باعث شده تا در پایان روز اول 2 کارگروه در وین تشکیل شود تا روند بازگشت ایران و آمریکا به برجام را مشخص کنند. به گفته نماینده روسیه در وین، کارگروه اول شرایط بازگشت ایران به تعهدات هسته‌ای خود و کارگروه دوم، شرایط لغو تحریم‌های مخل برجام را بررسی می‌کند. روی کاغذ موضوع چندان سخت نیست ولی گستردگی تحریم‌های اعمالی از سوی آمریکا از یک سو و پیشرفت ایران در صنعت هسته‌ای از سوی دیگر از جمله موانع پیش روی طرفین برجام است. افزون بر آن، ایران تضمین هم می‌خواهد. تضمینی که دولت بعدی آمریکا را از خروج دوباره از برجام یا هر توافقی که میان ایران و 6 قدرت جهانی حاصل شود، بر حذر دارد. مطالبه‌ای مشروع اما با درنظرگیری چند و چون عرصه سیاست در آمریکا و جهان، تا حد قابل توجهی ناممکن.
دستاوردسازی
یکی از بزرگترین تفاوت‌های این دوره از مذاکرات از دید سیاست داخلی ایران، حمایت همه‌جانبه نهادهای حاکمیتی، رسانه‌های وابسته و فعالان سیاسی اصولگرا است. اصلاح‌‌طلبان همواره از مذاکره در تمام دولت‌ها حمایت کرده‌اند و تکلیفشان روشن است ولی اصولگرایان بارها با کلیدواژه‌هایی چون «مذاکره با‌عزت»، «مذاکره از جایگاه قدرت» و مباحثی از این دست، تلاش کرده‌اند مذاکرات را مختص زمان‌هایی خاص کنند. این دوره، دور حمایت آنان است. رسانه‌های این جریان سیاسی دیروز و با گذشت چند ساعت از اولین دور مذاکرات که عملا نتیجه خاصی به همراه نداشته و دو طرف فقط به ابراز امیدواری بسنده کرده‌اند، چنان به استقبال مذاکرات رفته‌اند که تعجب کاربران شبکه‌های اجتماعی را هم در پی داشته است. برای نمونه پایگاه خبری مشرق نوشته: « با وجود آنکه قبل از آغاز مذاکرات اروپایی‌ها کارشکنی را آغاز کرده و حتی وزیر خارجه انگلیس با همتای صهیونیست خود یادداشت مشترک ضد ایرانی منتشر کرد؛ اما دست‌پر مذاکره‌کنندگان کشورمان در هتل کوبورگ باعث شد رقیب عقب‌نشینی کند. برتری دیپلمات‌های کشورمان در سخنان رئیس مذاکره‌کنندگان اروپایی قابل‌مشاهده بود». اما مقصود این رسانه از دست پر ایران روشن نیست.
گمانه‌های اروپا
در این میان برخی رسانه‌های اروپایی از احتمال استفاده ایران از ابزار غنی‌سازی 90 درصدی در مذاکرات وین برای داشتن دست بالاتر نوشته‌اند. رژیم صهیونیستی نیز در شرایطی مدعی برنامه تهران برای غنی‌سازی 90 درصدی شده که این مساله از سوی مقام‌های ایران مورد تایید قرار نگرفته است. سخنگوی کاخ سفید در واکنش به اخبار مطرح شده گفته است: «قرار نیست ما درباره یک سری اطلاعاتی که اینجا مطرح می شود، نظری بدهیم و غنی سازی ۹۰ درصدی واقعا عملی تحریک‌آمیز خواهد بود. فقط تاکید می کنم ما به وضوح گفته‌ایم توسعه‌های ادامه‌دار هسته ای ایران غیرسازنده و ناسازگار با هدف بازگشت به پایبندی دوجانبه به برجام هستند. البته، در مذاکرات هیچ اهرم فشاری برای ایران ایجاد نمی‌کنند.» پیش از این و در سال 99، بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفته بود: «پیشرفت‌ها به گونه‌ای است که ما به راحتی می‌توانیم هر درصدی غنی سازی انجام بدهیم حتی بالای ۴۰ درصد، ۶۰ درصد و ۹۰ درصد را به راحتی تولید کنیم. البته متن قانون مجلس شورای اسلامی این است که اگر نیاز در حوزه‌های بالاتر از ۲۰ درصد باشد سازمان انرژی اتمی بتواند این کار را انجام دهد و ما در حال بررسی حوزه‌های دیگر هستیم.» الجزیره نیز به نقل از یک مقام ایرانی که نامش را فاش نکرده، نوشته است: «در صورت شکست مذاکرات، ایران گزینه‌های دیگری دارد و دیگر طرف‌ها هم از این مسئله آگاه هستند.»
مذاکره از کجا آغاز شد؟
یکی دیگر از ابهامات این دور از مذاکرات، محل شروع آن است. ایران پیش از دولت رئیسی 6 دوره مذاکره را با طرف‌های برجام و آمریکا ترتیب داده است. مشخص نیست مذاکرات از همان محلی که متوقف شده دوباره آغاز می‌شود یا قرار است بر سر تک تک مفادی که پیشتر درباره آن‌ها رایزنی شده، دوباره مذاکره صورت بگیرد. آخرین بار حسن روحانی در قامت رئیس جمهوری ایران تاکید کرده بود که اگر گذاشته بودند، ایران و آمریکا و دیگر طرف‌های برجام پیش از نوروز 1400 به توافق رسیده بودند. علی باقری کنی، رئیس تیم مذاکره کننده ایرانی نیز درباره محل آغاز مذاکرات در اظهاراتی قابل تامل گفته است: «آن چه از ۶ دور مذاکرات قبلی پیش روی ماست یک پیش‌نویس است نه یک توافق و پیش‌نویس محل مذاکره است. تا وقتی در مورد همه چیز توافق نشده باشد در مورد هیچ چیزی توافق نشده است. بر این اساس همه مباحثی که در ۶ دور گفت‌وگوهای وین به یک جمع بندی رسیده قابل مذاکره است و این مورد اذعان همه طرف‌های گفت‌وگو در نشست روز دوشنبه هم بود.» این اظهارنظر عملا بدان معناست که احتمالا شاهد بازگشت به عقب دوباره مذاکره‌کنندگان ایرانی و مذاکره بر سر مواردی خواهیم بود که پیشتر تیم سیاست خارجی محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق ایران بر سر آن مذاکره کرده‌اند. حسین امیر‌عبداللهیان، وزیر امور خارجه فعلی ایران نیز در جریان گفت‌وگوی تلفنی خود با دبیرکل سازمان ملل متحد اظهارات معاون سیاسی‌اش را تایید کرده و تلویحا از مذاکره بر سر مفادی که پیشتر بر سرشان توافقاتی حاصل شده، خبرداده و گفته است: «ما این مذاکرات را نادیده نمی‌گیریم، اما به عنوان دولت جدید این حق را برای خود قائل هستیم که با ملاحظات خود مسائل مورد اختلاف را مرور و در مورد آن گفت‌وگو کنیم.» این در حالیست که انریکه مورا، معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا گفته است: «ایران موافقت کرده که مذاکرات این دور بر پایه ۶ دور مذاکرات قبلی ادامه یابد اما ایران تاکید کرده که می‌خواهند “حساسیت‌های سیاسی” دولت جدید ایران ضمیمه مذاکرات شود.» او توضیح نداده مقصود او یا دولت ایران از «حساسیت‌های سیاسی» چیست ولی به نظر می‌رسد مذاکره‌کنندگان دولت رئیسی برای راضی کردن حامیان و بدنه سیاسی‌شان در داخل چندان بی‌میل به مرور سریع و گذرای مذاکرات قبلی نباشند. اقدامی که حداقل با اظهارات پیشین سخنگو و وزیر امور خارجه ایران مبنی بر «رسیدن به توافق در حداقل زمان ممکنه» در تناقض است.
زمان پایان مذاکرات
آنچه این ابهامات را بیشتر کرده، نامعلوم بودن زمان پایان مذاکرات است. همانطور که گفته شد، دولت ایران بارها و بارها اعلام کرده به دنبال مذاکراتی «نتیجه گرا» و همراه با سرعت عمل بالاست و آمادگی خود را برای حصول توافق در حداقل زمان ممکنه اعلام کرده است. آمریکا هم پیشتر گفته بود که ایران اگر خواستار مذاکراتی با سرعت بالاست، بهتر است رودر رو با واشنگتن وارد گفت‌وگو شود. این اتفاق حداقل تا امروز رخ نداده است. دیروز هم دور دوم مذاکرات با حضور کارشناسان طرف‌های برجام برگزار شده است. براساس اخبار منتشر شده، امروز نیز مذاکراتی در سطح معاونان وزرای امور خارجه حاضر در وین برگزار می‌شود. انتظار می‌رود پس از این دوره از مذاکرات، طرفین برای مشورت و ارائه گزارش عملکرد به کشورهای خود بازگردند و با دستورالعمل‌های جدید مجددا راهی وین شوند.
تضمین خواهی ایران از آمریکا یکی از مواردی است که احتمالا روند مذاکرات را کندتر می‌کند. افزون بر آن و به گفته یک دیپلمات ایرانی که الجزیره آن را بدون ذکر نامش مطرح کرده، طرف‌های اروپایی تلاش می‌کنند پرونده‌های حقوق بشری و موشکی را نیز در این دور از گفت‌وگوها مطرح کنند. اقدامی که احتمالا روند مذاکرات را کندتر از قبل هم خواهد کرد. کندی که اقتصاد ایران را بیش از پیش متاثر می‌کند. از این رو باید امیدوار بود که مخالفان برجام برای بازگشت به آن وجود تلاش کنند.