|پیام‌ما| ایران 28 سال است که به پیمان‌نامه حقوق کودک و نوجوان پیوسته است. در این 28 سال روزگار کودکان ایرانی چگونه بوده است؟ شمای کلی امیدوار‌کننده نیست. کودک همسری همچنان در گوشه و کنار ایران رخ می‌دهد. سو‌تغذیه همه کودکان برطرف نشده و محیط‌زیست نحیف ایران وضعیت را برای آینده سلامت کودکان نگران‌کننده می‌کند. سند کلی حقوق کودک و نوجوان که به تازگی ابلاغ شد و قانون جوانی جمعیت نیز از منظر تحلیلگران حوزه کودک، به نفع کودکان نیستند. 28 آبان‌ماه، کلاب‌هاوس روزنامه «پیام‌ما» نشستی تخصصی با شبکه یاری کودکان کار برگزار کرد. نشستی که در آن جمعی از صاحب‌نظران سیمای کلی وضعیت اجتماعی کودکان در ایران را توصیف کردند. گزیده‌ای از صحبت‌های کارشناسان در ادامه می‌آید.

| مژگان نظری |

| مسئول بخش مددکاری مدرسه فرهنگ |

33 هزار کودک افغان در جنگ کشته یا معلول شدند

پیش از اینکه بخواهم درباره کودکانی بگویم که تازه به ایران وارد شدند و قرار است در اینجا زندگی کنند. می‌خواهم گریزی به پیشینه زندگی کودکان در خانواده‌های افغانستانی داشته باشم. کودکان افغانستانی از هر لحاظی با کودکان در کشورهای دیگر متفاوتند. کودکان در کشورهای توسعه یافته یا حتی کشورهایی که در همسایگی کشور افغانستان قرار دارند، شرایط بهتری از کودکانی دارند که درون افغانستان زندگی می‌کنند. این تفاوت به معنای تفاوت بارز در نقض حقوق این کودکان است. کودک افغانستانی از بدو تولد تا بزرگسالی و طی کردن دوران نوجوانی از بدیهی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوق خود محروم است. براساس آمار در طی 20 سال جنگ در افغانستان، حدود 33 هزار کودک کشته شدند یا معلولیت پیدا کردند. آنچه ما می‌دانیم این است که بسیاری از مناطق افغانستان چون دور از دسترس بودند، حتی در این آمار هم گنجانده نشدند. متاسفانه با وضعیت پیش آمده و حضور طالبان هیچ تضمینی برای وجود آینده باثبات برای کودکان وجود ندارد. در چند روز گذشته نیز دیده‌بان سازمان ملل اعلام کرد که در افغانستان حدود 14 میلیون کودک افغان در معرض گرسنگی قرار گرفتند و یک میلیون هم در معرض مرگ ناشی از گرسنگی در خطرند. همه این مسائل باعث می‌شود که افزایش مهاجرت هم در خانواده‌ها دیده شود.

| افخم صباغ |

| رئیس هیئت‌مدیره شبکه یاری کودکان کار |

33 هزار کودک افغان در جنگ کشته یا معلول شدند

شبکه یاری از حدود 40 سازمان مردم نهاد فعال در حوزه کودکان در شرایط دشوار و عمدتا کودکان کار تشکیل شده است. آنچه اعضای شبکه یاری را گردهم آورده است، اعتقاد به پیمان‌نامه حقوق کودک است. آن‌ها التزام دارند که در کلیه فعالیت‌های خود پیمان‌نامه حقوق کودک را مبنای کار قرار دهند. پیمان‌نامه حقوق کودک 4 محور اساسی دارد. حق بقا و رشد، منافع عالی کودکان، عدم تبعیض و مشارکت باعث شده است که فعالیت‌های اعضای شبکه یاری حول این 4 محور شکل بگیرد اما فعالیت را چه تعریف می‌کنیم؟ فعالیت را می‌توانیم کار میدانی‌ای دید در حالیکه اینطور نیست اعضای شبکه یاری اعتقاد دارند که نیاز است کار میدانی انجام دهند. اما از وظایفی که در راستای ترویج و مطالبه‌گری دارند، باز نمی‌مانند. در واقع اگر انجمن‌های عضو شبکه یاری فعالیت میدانی انجام ندهند نه نسبت به کودکان شناخت دارند و نه می‌توانند آگاهی رسانه‌ای را در مطالبه‌گری استفاده بهینه کنند. یکی از مسائلی که همیشه درباره ان‌جی‌‌اوها مطرح است این است که آیا فعالیت‌هایی که سازمان‌های مردم نهاد انجام می‌دهند، وظایف دولت نیست؟ این به نظر من نکته‌ای ظریف است که باید به آن توجه کرد، اگر به عنوان سازمان مردم نهاد در کار عملیاتی و خدمت‌رسانی غرق شویم، انتقاد مطرح شده، صحیح است. اما اگر از فعالیت‌های میدانی استفاده شود تا بتوان الگوسازی و سیاست‌گذاری کرد، این رخدادی مثبت است.

| سیمین کاظمی |

| پزشک و دکتری جامعه‌شناسی |

بی‌توجهی به سرنوشت کودکان در قانون جوانی جمعیت

طرح جوانی جمعیت از مناظر مختلفی قابلیت نقد و بررسی دارد، با یک مقدمه‌ای وارد این بحث می‌شوم که در دوره پیشامدرن کیفیت زندگی کودکان اهمیتی نداشته است و کودک یک بزرگسال بالقوه به حساب می‌آمده است که مالکش صبر کرده تا از آب و گل درآید تا بخشی از وظایف به او سپرده شود. در واقع بعد از ظهور سرمایه‌داری صنعتی ممنوعیت کار کودکان مطرح می‌شود و به تدریج و اندک اندک نگاه آرمانی درباره کودک شکل می‌گیرد و مساله حقوق کودک مطرح می‌شود. هرچند که این مساله حقوق کودک اکنون هم جهان شمول نیست و در حالی‌که گفته می‌شود کار کودک ممنوع است اما بسیاری از شرکت‌های بزرگ از نیروی کار ارزان کودک در کشورهای توسعه نیافته استفاده می‌کنند. اما اخیرا نگاه آرمانی به حقوق کودک و مساله فرزند محوری مهم شده است و به دنبال آن قوانینی تصویب شده است برای حمایت از حقوق کودکان و ممنوعیت کار آن‌ها. در واقع نوع جدیدی از والدگری ایجاد شده است که والدین باید برای کودکان‌شان وقت کافی بگذارند و به نیازها و خواسته‌های آن‌ها توجه کنیم. اما اگر همین اصول را توجه داشته باشیم و به قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده اشاره کنیم، نکته‌ای که نادیده گرفته شده است، محوریت و مرکزیت فرزند در خانواده است. یعنی این موضوعی که خانواده باید خودش را موظف به تامین نیازهای کودک بداند در این قانون نادیده گرفته شده است و آن چه در این طرح اهمیت پیدا کرده است، نیازهای حداقلی کودکان یعنی مسکن و تغذیه است.

| گیتی بهرامی |

| عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی البرز |

تاثیر مستقیم تغییر اقلیم بر سلامت کودکان

به‌طور کلی اگر قرار باشد تغییر اقلیم بر سلامت کودکان ما تاثیر بگذارد این تاثیر هم به‌صورت مستقیم است و هم به‌صورت غیرمستقیم. تاثیر مستقیم آن به این صورت است که از طریق افزایش دما و کاهش بارش بر سو‌تغذیه کودکان تاثیر می‌گذارد، به صورت غیر‌مستقیم نیز از طریق تعیین‌کننده‌ها تاثیر می‌گذارد. در این میان کودکان به عنوان گروه آسیب‌پذیر شناسایی شدند و در برابر تغییرات اقلیمی حساس‌ترند. البته باید در نظر داشته باشیم که تغییر اقلیم صرفا بر خود کودکان تاثیر نمی‌گذارد و این تاثیر از دوران جنینی آغاز می‌شود. براساس مطالعاتی که انجام شده است مادران باردار تحت تاثیر تغییرات دما، وضعیت جنین‌شان تحت تاثیر قرار می‌گیرد و می‌توان گفت که قد و وزن نوزادان هنگام تولد وابسته به این فاکتور محیطی است. وقتی ما از سلامت کودک صحبت می‌کنیم منظور سلامت روان و جسمی و اجتماعی است. تحقیقات بسیاری نشان داده که تغییرات اقلیمی باعث افزایش استرس کودکان می‌شود. در مصاحبه‌های مختلف مشخص شده است که کودکان ترس عمیقی نسبت به تغییر اقلیم دارند. همچنین تغییرات اقلیمی می‌تواند از منظر جسمی روی سوتغذیه، سلامت روده و آسم کودکان موثر باشد همچنین درباره سلامت اجتماعی کودکان، تغییر اقلیم می‌تواند ناامیدی کودکان را افزایش دهد.

| صالح نقره‌کار |

| وکیل دادگستری |

سند ملی کودک انتظارها را برآورده نکرد

در ابتدا باید گفت که این صلاحیت برای شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود ندارد که برای تدوین سند مبادرت کند. از نظر ماهیت نیز این سند به عنوان بخشی از پیکره رژیم هنجاری می‌تواند به نوعی نقش برنامه اقدام را برای سیاست‌گذار عمومی ایفا کند از این جهت که ما فهرست بلند و بالایی از مشکلات حوزه حقوق کودک را داریم و این سند می‌بایستی به آن‌ها می‌پرداخت یا دست‌کم از آن ابهام‌زدایی می‌کرد.
ما در محاکم و دادگاه‌ها مسائل مختلفی را در زمینه حقوق کودک می‌بینیم، موضوعاتی مانند کودک همسری، سن رشد و قانون مجازات اسلامی. این انتظار حداقلی را از سیاست‌گذار عمومی و قوه عاقله حکمرانی داشتیم که اگر قرار است سندی منتشر شود مسائلی که در حوزه حقوق کودک وجود دارد را حل و فصل کند اما ما در این سند شاهد این موضوع نیستیم و این سند از حیث ماهیتی بخش‌های مهمی از انتظارات فعالان حوزه حقوق کودک را برآورده نکرده است. یکی از مهم‌ترین بحث‌های آن موضوع تبعیض‌زدایی است. وقتی ما قوانین و مقرراتی را وضع می‌کنیم یک نگاه و دغدغه ما این است که شمول حداکثری داشته باشد اما به نظر می‌رسد که این سند فاقد این نگاه است.