دیگر کمتر کسی است که چیزی از تغییرات اقلیمی نشنیده باشد. شنیده‌ها هم اگر کافی نباشد اما مدتی است که شواهد تغییرات اقلیمی در سراسر جهان مشهود است. ایران هم با داشتن اقلیمی خشک، در سال‌های اخیر درگیر این تغییرات بوده و مهاجرت‌های اقلیمی در داخل کشور و خالی از سکنه شدن برخی از نقاط در شرق و جنوب، از عیان‌ترین عوارض این تغییرات است. روز گذشته اما پژوهشگران ایرانی در دانشگاه علوم پزشکی از عوارض این تغییرات بر سلامت و امنیت غذایی گفتند. این نشست که توسط Lancet Countdown برگزار شده بود، گزارشی بود از وضعیت ایران در سال 2021 و پژوهشگران داخلی و اعضای دانشگاه علوم پزشکی درباره شرایط سخت پیش روی ایران هشدار دادند؛ از اینکه ممکن است مالاریا و وبا شایع شود و یا آنکه مشاغل بسیاری مانند کشاورزی به صورت کلی از بین برود. این پژوهش‌ها هرچند با تاکید بر ایران بود اما آمارهایی از وضعیت سخت جهان هم ارائه می‌داد.

44 شاخص در جهان تعیین شده تا تغییر در آنها با توجه به تغییرات اقلیمی مورد بررسی قرار گیرد و هدف آن هم این است که ارتباط بین تغییر اقلیم و سلامت را بررسی کند. مازیار مرادی‌لاکه، استاد پزشکی اجتماعی که از شرکت‌کنندگان در این وبینار بود می‌گوید کارگروه بین‌المللی Lancet Countdown پنج گروه دارد که یکی از آنها اقدامات درباره سازگاری با تغییر اقلیم است. گروه‌های دیگر به مسائلی چون کاهش سوخت فسیلی و جایگزین کردن با دوچرخه‌سواری و … می‌پردازند و بخشی از این فعالیت هم به مسائل اقتصادی و مسائل سیاسی مربوط است.
از دیگر مواردی که در تحقیقات موجود به آن پرداخته شده این است که مواجهه جوامع آسیب‌پذیر با موج گرما چگونه است؟ این تحقیق بر روی افراد بالای 65 سال و پایین یک سال انجام گرفته و نشان از آن داشته که با گذر زمان و بیشتر شدن اثرات سوء تغییرات اقلیمی گروه‌های حساس هم بیشتر دچار بیماری یا مرگ شده‌اند. «شاخص جدیدی که برای بررسی اضافه شده، این است که ارتباط دمای هوا و امکان فعالیت فیزیکی با تغییرات اقلیمی چگونه خواهد بود؟ بررسی‌ها نشان داده که افراد مختلف در مناطق مختلف به دلیل گرمای هوا زمان بیشتری را از دست می‌دهند و همین هم می‌تواند روی سلامت افراد تاثیر بگذارد. وقتی امکان فعالیت خارج از منزل نباشد، مشاغلی چون کشاورزی و ساختمانی و…. از دست می‌رود.»
به گفته مرادی حدود 79 درصد از فرصت‌های شغلی که از دست رفته به دلیل تغییرات اقلیمی مربوط به بخش کشاورزی است و این نشان‌دهنده عوارض این کار برای برخی مشاغل است. «از بین رفتن شغل به خودی خود یک مسئله اقتصادی و اجتماعی است اما تبعات سلامتی هم دارد. علاوه بر این مرگ‌های مستقیم ناشی از گرما در افراد بالای 65 سال در طول سال‌های مختلف افزایش داشته و همه کشورها به نوعی درگیر این بودند. در 2018 تا 2019 همه مناطق به جز اروپا این افزایش را نسبت به دوره ماقبل خود داشتند.»
بخش دیگری که در بررسی‌های موجود به آن پرداخته شده، افزایش میزان آتش‌سوزی در کشورهای مختلف است. «بر اساس شواهد موجود، در سه سال اخیر در بیشتر کشورها خطر آتش‌سوزی افزایش یافته و از سویی امکان کشت و استفاده از محصولات غذایی مانند گندم، ذرت، سویا، برنج و …. کاهش داشته و بازدهی زمین‌های کشاورزی هم کم شده است. تبعات اقتصادی و امنیت غذایی این اتفاق بر سلامت هم زیاد بوده است.»
امنیت محصولات دریایی هم یکی دیگر از موارد مورد اشاره در این تحقیقات است. مرادی می‌گوید سطح آب اقیانوس‌ها و آب‌های آزاد بالا آمده و دما هم بالا رفته است. «اگر سطح و گرمای آب دریاها در سال‌های 2003 تا 2005 را با سال 2018 تا 2020 مقایسه کنیم، می‌بینیم که دمای آب‌ها در 70 درصد کشورها زیاد شده. از سویی با بالا آمدن سطح آب دریاها، سکونتگاه افراد تهدید می‌شود و حتی انتظار می‌رود مناطقی چون جنوب شرق آسیا در آینده کاملا زیر آب روند.»
با این همه کشورها برنامه چندانی برای سازگاری با این شرایط ندارند. آنطور که مرادی تاکید دارد، در سال 2021 فقط 52 درصد از کشورهای دنیا بودند که پاسخ و برنامه‌ای برای مقابله با این آثار سو داشتند و از این میان هم حدود 25 درصد برنامه‌هایشان عملیاتی بود و این رقم بسیار کمی است.
تغییرات اقلیمی بر روی ساکنان نوار ساحلی اثرات گسترده‌ای خواهد داشت. حدود 40 درصد جمعیت دنیا در نوار ساحلی زندگی می‌کنند و آنها درگیر سیل، توفان‌های گسترده، گرم شدن آب دریا و کم شدن صید می‌شوند. مهناز ربانی‌ها، دکترای بیولوژی، مدیر گروه اکولوژی آب‌های دریای خزر و عضو کنوانسیون تنوع زیستی از جمله کسانی است که بر زندگی ساحل‌نشینان و اثرات آنها از تغییرات اقلیمی تحقیق کرده. به گفته او بر اساس تحقیقات بیست سال گذشته، صید ماهی در بسیاری از سواحل کاهش یافته و در این میان کلروفیل‌ها هم تغییرات زیادی به خود دیده‌اند. از سوی دیگر «یکی از اثرات مخرب تغییرات اقلیمی بر روی صخره‌های مرجانی بوده. این صخره‌ها در عمق کم وجود دارند و مکان مناسبی برای زیست ماهیان هستند اما بر اثر گرمای آب سفید شده‌اند». به گفته او تغییرات بین آگوست 2002 تا آگوست 2021 نشان از آن دارد که حدود 60 درصد مرجان‌ها تحت تاثیر این وضعیت قرار گرفته‌اند.
ربانی‌ها می‌گوید صید و پرورش ماهی معیاری است برای نشان دادن سرانه مصرف ماهی که همین هم بحث امنیت غذایی و سلامت غذا را تضمین می‌کند. اما در سال‌های اخیر کاهش صید به دلیل تغییرات اقلیمی بسیار عیان شده است و یکی از دلایل این روند نابودی مرجان‌هاست که مأمن ماهی‌ها هستند. «دولت‌ها به پرورش ماهی روی آورده‌اند اما می‌دانیم امنیت غذایی در ماهیان دریا با ماهیان پرورشی بسیار متفاوت است و میزان امگا3 و سایر موارد در ماهیان دریا بالاست که همین هم بر روی سلامت اثر خواهد گذاشت.»
به گفته این عضو کنوانسیون تنوع زیستی، کاهش میزان صید، تغییر صیدگاه‌ها، کم شدن سود صید، گرم شدن آب دریاها و اقیانوس‌ها و … از جمله نشانه‌های تغییرات اقلیم است. نشانه‌هایی که نیازمند روش‌های درست سازگاری و الگوهای مدیریتی برای ساحل‌نشینان است.
تغییرات اقلیمی،
عامل گسترش وبا و مالاریا
تغییرات اقلیمی، آثار زیان‌بارش را بیش از هر چیز بر منابع غذایی خواهد داشت؛ منابعی که کمبود آنها می‌تواند بیماری‌های گسترده‌ای برای انسان‌ها ایجاد کند. مرضیه نجومی، مدیر گروه پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی سخنرانی بود که بر این مورد تاکید کرد. به گفته او هزینه تغییرات اقلیمی سالانه در حدود 2 تا 4 بیلیون دلار خواهد بود و کشورهایی که از نظر سلامت ضعیف‌تر هستند، مجبور به پرداخت هزینه‌های بیشترند. «ایران کشوری است که اقلیم 80 درصد آن خشک و نیمه خشک است و 20 درصد وسعت کشور را بیابان گرفته. از سویی در 9 درصد آن کشاورزی ممکن است و میانگین باران سالانه ایران هم یک سوم جهان است. این کشور از نظر حوادث طبیعی هم بسیار مستعد است و در نهایت یکی از کشورهای اصلی تاثیرپذیر از تغییرات اقلیمی است. ما مدتی است درگیر این تغییرات اقلیمی هستیم و این تغییرات چنان شدید بوده که حالا انتظار آتش‌سوزی در فصل سرد را هم داریم.»
به گفته نجومی افزایش دما می‌تواند روی سرطان‌های پوست اثر بگذارد و تغییرات در درجه حرارت می‌تواند باعث افزایش مالاریا، وبا و بیماری‌هایی از این دست شود؛ بیماری‌هایی که به صورت منطقه‌ای بودند و حالا این تغییرات باعث افزایش آن می‌شود. «در نتیجه شیوع این بیماری‌ها که به دلیل کمبود آب و … است، دستگاه گوارش انسان‌ها درگیر می‌شود و در نهایت بر سلامت عمومی اثرات مخربی خواهد داشت. ما در طول سالیان گذشته می‌توانستیم از آنها اجتناب کنیم اما این کار را نکردیم.»
تاثیرات متقابل
کرونا و تغییرات اقلیمی
از جمله دیگر مواردی که در این سمینار مورد بررسی قرار گرفت، بحث تغییرات اقلیمی در دنیای بعد از کرونا بود. بابک عشرتی، دانشیار اپیدمیولوژی گروه پزشکی اجتماعی و خانواده دانشگاه علوم پزشکی ایران، از جمله کسانی بود که در این ارتباط صحبت کرد و با اشاره به آنکه این تغییرات با یکدیگر رخ داده‌اند و همین هم شرایط را پیچیده‌تر از گذشته کرده است گفت: «میان کرونا و تغییرات اقلیمی شباهت‌هایی وجود دارد. هر دو همه ابعاد زندگی ما انسان‌ها را تحت تاثیر قرار داده‌اند و می‌توانند اثرات یکدیگر را تشدید کنند. این تاثیر به سختی قابل اندازه‌گیری نبوده و پاسخی که می‌خواهیم بدهیم هم ساده نیست.»
عشرتی معتقد است بر اساس آمارهای موجود تاثیرپذیری مردم کم‌برخوردار از هر دو تغییر موجود بیشتر از افراد پولدار است. «وقتی کرونا همه‌گیر شد، همه به تکاپو افتادند تا به سرعت کاری انجام دهند اما تغییرات اقلیمی پاسخ تاکنون سریعی نداشته و در این میان تاثیر هر کدام از اینها بر روی یکدیگر هم زیاد است.» عشرتی ادامه می‌دهد: «آلودگی هوا هم بر تغییرات اقلیمی و هم بر کرونا اثر می‌گذارد و باعث می‌شود عوارض کرونا هم تشدید شود. هرچند این مورد نیازمند تحقیقات بیشتری است اما تا حدودی این را می‌دانیم.»
به گفته او در این میان امنیت غذایی بر اساس تغییرات اقلیمی دچار مشکل می‌شود و این کرونا را از خود متاثر خواهد کرد، این در حالی است که از سوی دیگر تغییرات اقلیمی توسط دولت‌ها فدای مشکلات کرونا شده. «می‌خواهند صنعت را نجات دهند تا بیکاری ناشی از کرونا پوشش داده شود و مباحث تغییرات اقلیمی در نظر گرفته نمی‌شود.» با این همه اینطور که دانشیار اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی ایران می‌گوید، کرونا تاثیرات مثبتی هم بر تغییرات اقلیمی داشت؛ یکی از آنها قرنطینه و دورکاری بود و تا حدودی آلودگی هوا و … را کم کرد. اما در نهایت باید گفت که کرونا هم تاثیرات مثبت بر تغییرات اقلیمی داشت و هم تاثیرات منفی. «به نظر می‌رسد بهترین نتیجه‌ای که می‌توان گرفت داشتن استراتژی و برنامه‌ریزی برای حفظ سلامتی انسان، حیوان و طبیعت است. استراتژی‌ که بدون آن نمی‌توان به زندگی امیدوار بود.»