روز جهانی گردشگری امسال خبری منتشر شد و امیدی را در دل فعالان گردشگری کشور زنده کرد. سرانجام بعد از ماه‌ها منع صدور ویزای ایران برای گردشگران خارجی لغو شد. موضوعی که به گفته ضرغامی: «به بهانه‌های واهی و بدون دلیل حدود 20 ماه متوقف شده بود» از ابتدای آبان ماه از سر گرفته شده است. در روزهای اخیر هم دستورالعملی در خصوص نحوه حضور گردشگران خارجی در ایران اعلام و ابلاغ شد. حالا باید دید ایران چگونه پس از دو سال قرار است به دنیای گردشگری باز گردد. آبان ماه دو سال پیش بود که قطعی اینترنت و ناآرامی‌های کشور، مُهر تعطیلی بر فعالیت‌های گردشگری ایران زد. حالا اما پس از دو سال رکود، گردشگری قرار است دوباره پا بگیرد. بعد از کوچ متخصصان، تعطیلی بسیاری از مراکز خدماتی خصوصی و خروج بسیاری از فعالان و شاغلان از این حوزه، شاید بازگشت دوباره به گردشگری به تعبیر اکونومیست، سخت‌تر از تعطیل کردن آن باشد.

از سرگیری صدور ویزای گردشگری برای ایران، مطالبه‌ای بود که ماه‌ها از سوی فعالان گردشگری به شکلی جدی پیگیری شد. وزیر سابق گردشگری وعده‌هایی برای وصول این مطالبه به فعالان این حوزه داد، اما هرگز به وعده خود عمل نکرد. نخستین اقدام وزیر جدید گردشگری، برگزاری نشست با وزرای بهداشت و امور خارجه برای رسیدگی به موضوعی بود که به گفته ضرغامی ماه‌ها به دلایل واهی متوقف شده بود. حالا چند روزی است که صدور ویزا از سر گرفته شده، اما گردشگری ایران فصل پر مسافر پاییز را از دست داده است. چراکه برنامه‌ریزی برای تورهای ورودی مستلزم زمانی حداقل 6 ماهه است. با این همه به گفته ابراهیم پورفرج، رئیس جامعه تورگردانان ایران، فعالان این بخش تلاش خود را برای جذب گردشگران خارجی از سر گرفته‌ و مذاکرات و برنامه‌ریزی‌ها را آغاز کرده‎اند، پورفرج به ایلنا گفته است: «با وجود آنکه رایزنی برای برگزاری تورهای خارجی را شروع کرده‌ایم و چند گروه کوچک آمادگی خود را برای ورود به ایران اعلام کرده‌اند اما به نتیجه قطعی نرسیده‌ایم. مذاکرات خود را با شرکت‌های خارجی شروع کرده‌ایم. برنامه‌ریزی‌ برای اجرای تور در ژانویه و تعطیلات آغاز سال نو میلادی در جریان است» بر اساس دستورالعملی که ستاد کرونا برای پذیرش گردشگران ورودی ابلاغ کرده، گردشگرانی که دو دُز واکسن کرونا را دریافت و نتیجه آزمایش PCR آنها منفی باشد، می‌توانند ویزای گردشگری ایران را دریافت کنند. در این ابلاغیه آمده است این گردشگران باید از طریق آژانس برای سفر اقدام کنند و در هتل‌های تاییدشده اقامت داشته باشند. باید دید در فصل پر مسافر پیش رو سیاست‌های بخش گردشگری تا چه میزان می‌توانند در جذب گردشگران موفق عمل کند.
راه‌اندازی مجدد گردشگری، سخت‌تر از تعطیل کردن آن
هفته نامه اکونومیست در شماره 23 اکتبر خود گزارشی در خصوص بازگشت گردشگران به آسیا و شروع دوباره فعالیت‌های اقتصاد وابسته به صنعت گردشگری در این قاره پرداخته است. این گزارش که با این جمله آغاز شده است: «‌اسمش را سورپرایز اکتبر بگذارید.
تقریبا در دو هفته گذشته، هر روز کشورهای آسیایی برنامه خود را برای کاهش محدودیت سفر در‌پی همه‌گیری کرونا اعلام کردند» مروری بر سیاست‌هایی که کشورهای آسیایی در زمینه بازگشت به گردشگری در پیش گرفته‌اند داشته و آورده است: «هرچقدر اقتصاد کشوری بیشتر به گردشگری متکی باشد، احتیاط بیشتری برای از سرگیری دوباره پذیرش مسافران دارد» این گزارش همچنین نگاهی به صنعت گردشگری و شرایط آسیا در این حوزه داشته و معتقد است: «بسیاری از کشورهای آسیایی به یک فصل مناسب برای پذیرش گردشگر ورودی نیاز دارند. آنها هنوز آمادگی کامل برای پذیرش گردشگران انبوه را ندارند. حتی در تایلند که گردشگری یک‌پنجم مشاغل را تشکیل می‌دهد، 60 درصد از مردم در یک نظرسنجی اعلام کرده‌اند اول نوامبر برای بازگشایی مرزها زود است. با این همه باید به معیشت مردم هم پرداخته شود» در این گزارش به نقل از صفحه فیس بوک پرایوت چان اوچا، نخست وزیر تایلند آمده است: «اگر صبر کنیم تا همه‌چیز کاملا آماده شود، خیلی دیر می‌شود. علاوه بر این گردشگران ممکن است مقصد دیگری را برای سفر انتخاب کنند» او 21 اکتبر اعلام کرده بود مرزهای کشورش را به روی 46 کشور -که بیش از نیمی از آنها اروپایی هستند- باز خواهد کرد.
گزارش اکونومیست به نکته‌ای که باعث تاخیر در بازگشت گردشگری آسیا به این صنعت شده اشاره کرده است. موضوعی که فعالان گردشگری ایران هم با آن روبرو هستند و آن اینکه فصل پر مسافر پاییز در آسیا به کلی از دست رفته و گردشگران در حال برنامه‌ریزی برای سفرهای زمستانی خود هستند. در نتیجه این فرصت هم مثل تمام فرصت‌های 20 ماه گذشته از دست رفته است. هر چند کشورهایی مانند تایلند و مالزی، بخش‌ها و جزایری را پس از آغاز واکسیناسیون به روی گردشگران باز کرده بودند. اما محدودیت‌ها همچنان روی سفر سایه انداخته بود. سیاست‌گذاری‌های برخی کشورها در این حوزه به اعتقاد نویسنده گزارش اکونومیست، بسیار محتاطانه بوده و از قول یک فعال گردشگری در آسیا آورده: «بازارهایی که برای بازگشت به گردشگری پیش قدم می‌شوند آسیب‌پذیر خواهند‌بود»
گزارش منتشر شده در هفته نامه اکونومیست به نقل از شیانگ رابرت لی از مرکز تحقیقات گردشگری و هتلداری، دانشگاه تمپل آورده است: «توقف کامل سفر و گردشگری ناشی از پاندمی به دلیل کمبود عرضه بود، نه تقاضا. مردم همچنان تمایل به سفر دارند و به محض اینکه مجوز سفر صادر شود راهی می‌شوند. بحران‌های گذشته هم همین موضوع را نشان می‌دهد. پس از شیوع سارس در سال‌های 2002-2004، سفر ابتدا در داخل کشور، بعد از آن در سطح منطقه و در نهایت در مسافت‌های طولانی بهبود پیدا کرد. این بار هم همین اتفاق خواهد افتاد. ما سفر را امری بدیهی می‌دانستیم. اما پس از 18 ماه زمین‌گیری، متوجه شدیم گردشگری فقط یک سرگرمی سطحی نیست. بلکه بخشی از سبک زندگی معاصر است»
با توجه به پاندمی کرونا شاید تجربه سفر، در آینده کمی متفاوت از تجارب قبلی باشد. پس از نزدیک به دو سال صدور مکرر پیام‌های بهداشتی که دنیای بیرون را به عنوان یک تهدید مرگبار در ذهن مردم دنیا ترسیم کرده است، شاید محتاطانه بودن بازگشت به سفر از سوی فعالان اقتصادی و مسافران چندان هم عجیب نباشد. به تعبیر یکی از فعالان گردشگری ایران، قرار نیست سیل گردشگری بلافاصله بعد از گشایش مرزها به راه بیفتد، البته به راه افتادن سیل پس از برداشتن محدودیت‌ها شاید چندان منطقی هم به نظر نرسد. گردشگران بعد از تجربه کرونا، برای انتخاب مقصدی ایمن‌تر، احتیاط و وسواس بیشتری به خرج خواهند داد. این موضوعی است که فعالان گردشگری باید در طراحی و ارائه خدمات خود پس از بازگشت به دنیای گردشگری در نظر بگیرند.
ایران، فرصت‌ها و تهدیدها
جهان به گردشگری باز می‌گردد. دیر یا زود، با احتیاط یا جسارت، پر رونق یا آهسته و آرام، با تغییرات جزئی یا تحولات بزرگ و ساختاری، به هر روی گردشگری پس از ماه‌ها رکود بالاخره بنا را بر رونق و زندگی دوباره گذاشته است. باید دید ایران که حالا سکاندار گردشگری آن هم تغییر کرده است، چگونه به دنیای گردشگری باز خواهد گشت؟ گردشگری ایران پیش از سایر کشورها به کما رفت و رکود را تجربه کرد. اتفاقاتی که در پاییز و زمستان 98 و پیش از شیوع کرونا افتاد، باعث تغییراتی در نگرش گردشگران ورودی نسبت به ایران شد. همین امر کار فعالان گردشگری کشور را سخت‌تر می‌کند. آنها علاوه بر اطمینانی که باید به مسافران در خصوص ایمنی و سلامت سفر دهند، ناگزیر به تلاشی برای تغییر نگرش گردشگرانی هستند که قطعی اینترنت و شلیک به هواپیمای مسافری و.. باعث شد تا ایران را از لیست مقاصد خود برای سفر خارج کنند.
سهم گردشگری در اقتصاد ایران
سال‌ها یکی از شعارهای محبوب سیاستمداران و تصمیم‌گیران کشور رونق گردشگری و جایگزینی درآمد حاصل از این بخش به جای درآمد نفتی بود، اما وقایع دو سال گذشته نشان داد، در عمل اراده‌ای برای رونق و بهبود وضعیت این بخش در میان سیاست‌های کلان کشور وجود ندارد. با اینهمه گردشگری در اقتصاد کشور -ولو به میزان کم- سهم دارد. بر اساس آخرین آمارهای موجود، در سال 2018 سهم مستقیم گردشگری از تولید ناخالص داخلی در ایران 10.7 میلیارد دلار معادل 2.5 درصد از تولید ناخالص داخلی کل کشور بود. ایران در همین سال از نظر سهم مستقیم گردشگری از تولید ناخالص داخلی در میان 23 کشور مورد بررسی در سند چشم‌انداز، رتبه 19 را به خود اختصاص داده بود.
کاهش ارزش پول ملی، هر چند آسیب‌های جدی به اقتصاد و معیشت مردم وارد کرده است، اما از منظری دیگر و در دنیای گردشگری، یک مزیت رقابتی برای کشور محسوب می‌شود. تا جایی که سفر به ایران برای برخی گردشگران در برخی مناطق دنیا، ارزانتر از سفر به کشورهای مجاورشان است. در گزارشی که مجمع جهانی اقتصاد در سال 2019 و پیش از پاندمی کرونا، با عنوان «رقابت‌پذیری سفر و گردشگری» منتشر کرد ایران در میان 140 کشور در رده نخست رتبه‌بندی در بخش «رقابت‌پذیری قیمتی» قرار گرفت و به عنوان ارزان‌ترین کشور جهان برای گردشگران معرفی شد.
از سال 2019 تا امروز ارزش پول ملی ایران به مراتب کاهش بیشتری پیدا کرده است و حالا هم ایران این مزیت رقابتی را در مقابل همسایگان خود دارد. اما باید دید سیاستگذاران جدید بخش گردشگری کشور، چگونه با ظرفیت‌های موجود، ایران را دوباره به فهرست مقاصد سفر وارد خواهند کرد. همین سیاست‌ها تعیین می‌کند دنیای گردشگری پس از کرونا به ایران روی خوش نشان دهد یا خیر.