حدود یک ماه قبل بود که خبر آمد دیواره غربی «مجموعه آبشارها و آسیاب‌های آبی» شوشتر در حال ویرانی است. لوله‌های آب مستهلک در زیر شهر، خانه‌های تاریخی را به ویرانی کشاند و بیش از 20 خانه تاریخی شهر هم در کنار مجموعه آبشارها و آسیاب‌های آبی تخریب شدند. حالا نگرانی‌ها درباره این مجموعه اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو، سبب شده کارزاری به راه بیفتد و گروهی از فعالان میراث فرهنگی بخواهند که به وضعیت سازه‌های آبی شوشتر رسیدگی شود؛ اثری که «امکان تخریب قریب‌الوقوع آن وجود دارد» و «لازم است جلوی فاجعه گرفته شود».

نفوذ آب به زیرزمین‌ها و «شوادون‌های» خانه‌های تاریخی بیش از بیست سال است که در شوشتر ادامه دارد و رفته رفته باعث از بین رفتن خانه‌های بسیاری شده است و حالا تخریب لوله‌های مستهلک به سازه‌های آبی ثبت جهانی هم رسیده است. علی محمد چهارمحالی، رئیس اداره میراث‌فرهنگی و صنایع دستی شوشتر در گفت و گویی که پیش از این با «پیام ما» داشت گفت «بارها و بارها به مسئولان مختلف شهری مراجعه کرده و هیچکس پاسخگوی وضع فعلی نیست.»
اداره آب و فاضلاب شوشتر هم می‌گوید فضای تاریخی شهر شوشتر و خیابان‌های باریک نیازمند کار طولانی مدت است و به این راحتی‌ها نمی‌توان از پس این کار و تعمیر و بازسازی لوله‌های مستهلک برآمد. رستم عبدالله‌پور، رئیس آب و فاضلاب شهرستان شوشتر پیش از این به «پیام ما» گفته بود که طول لوله‌های آب در بافت تاریخی در حدود 90 کیلومتر است و همین طولانی بودن مسیر لوله‌ها از سویی و از سوی دیگر قرار گرفتن این لوله‌ها در بافتی تاریخی با کوچه و خیابان‌های باریک کار اصلاح و بهبود اوضاع را سخت کرده است. «برای حل مشکل شهری چون شوشتر که تعداد خانه‌های میراثی و آثار باستانی جهانی دارد، به اعتبارات ملی نیازمندیم و با بودجه‌های استانی نمی‌توان این مشکل را حل کرد. مدت‌هاست درخواست اعتبار دادیم و اصلاح آب و فاضلاب کوچه‌های فرعی در خیابان مسجد جامع هم برای مناقصه گذاشته شده است. از سویی برای انجام اصلاحات نیاز به قطع آب بوده که در فصل گرم سال ممکن نیست و حالا با شروع فصل سرد سال امیدواریم کار با جدیت بیشتری پیگیری شود.» پیگیری‌ها در ماه‌های اخیر در همین وضعیت باقی مانده و همچنان نه اعتباری برای بازسازی لوله‌های مستهلک اختصاص داده شده و نه برای دیواره غربی مجموعه آبشارها و آسیاب‌های آبی مرمتی آغاز شده. همین باعث شده تا تعدادی از فعالان حوزه نسبت به این ماجرا واکنش نشان دهند.
نهر تاریخی گرگر به لایروبی نیاز دارد
کارزاری که با عنوان «درخواست رسیدگی به وضعیت سازه‌های آبی شوشتر» به راه افتاده، نامه‌ای خطاب به عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است که یک هفته پیش منتشر شده. در این نامه آمده: «مجموعه آبشارها و آسیاب‌های آبی تاریخی شوشتر، به عنوان یکی از ۱۳ اثر باستانی کهن‌شهر شوشتر، پایتخت سازه‌های آبی جهان که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، به دلیل رانش دیواره غربی در آستانه تخریب قرار دارد. متاسفانه مطالبه‌گری فعالان مجازی و دوستداران میراث فرهنگی در این خصوص تاکنون بی‌نتیجه مانده و پیگیری‌های نماینده شهرستان‌های شوشتر و گتوند در مجلس شورای اسلامی از جمله دعوت از وزیر نیرو، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، استاندار و مدیران کل وقت برای بازدید میدانی از این مجموعه، گرچه به مصوباتی منتج شده اما از سوی مدیران اجرایی به مرحله عملیاتی نرسیده است.»آنها در پایان نامه نوشته‌اند که «اکنون پس از سال‌ها پیگیری و عدم اقدام عملی، با سرعت گرفتن رانش دیواره غربی این مجموعه، امکان تخریب قریب‌الوقوع آن وجود دارد و لازم است جلوی فاجعه گرفته شود. مطالبات ما، امضاکنندگان این کارزار، در ادامه ذکر می‌شود: تثبیت دیواره غربی ، ایجاد موزه آب در ضلع شرقی ، لایروبی نهر تاریخی گرگر.» این کارزار تاکنون توانسته توجه بسیاری را به خود جلب کند و تا لحظه نوشتن این گزارش هم در حدود شش هزار نفر آن را امضا کرده‌اند.
ابوالفضل مهدی‌پور، فعال میراث فرهنگی شوشتر که از جمله افرادی بوده که این کارزار را به راه انداخته به «پیام ما» می‌گوید: «مدیران استانی توجه خوبی به این زمینه دارند اما این به تنهایی کافی نیست. ما می‌خواهیم توجه مدیران ارشد کشور به این مقوله جلب شود و آنها بدانند تخریب دیواره غربی مجموعه آبشارها و آسیاب‌های آبی می‌تواند کل مجموعه را در آستانه تخریب و آسیب جدی قرار دهد.» او تاکید دارد که این ویرانی به کل شهر سرایت کرده و بسیاری از خانه‌های تاریخی در معرض تخریب قرار دارند. «در ماه‌های گذشته فقط جلسه برگزار کرده‌اند و هیچ اقدام عملی انجام نشده است. اگر این وضعیت ادامه یابد، ممکن است پرونده ثبت جهانی سازه‌های آبی شوشتر تعلیق شود. برای آنکه این تعلیق رخ ندهد باید از کمک کارشناسان داخلی و خارجی استفاده شود و این اتفاق هرچه سریع‌تر رخ دهد. نه آنکه فقط جلسه بگذارند و قول‌هایی روی کاغذ آورده شود.»به گفته مهدی‌پور 27 مهر ماه امسال نمایندگانی از یونسکو به ایران می‌آیند و قرار است کاروانسراهایی در لیست ثبت جهانی قرار گیرد. در شوشتر هم کاروانسرای افضل در این لیست قرار دارد و فعالان میراث‌فرهنگی امیدوارند با حضور نمایندگان یونسکو بار دیگر توجه همگانی به تخریب‌ها و مشکلات آثار باستانی کشور جلب شود.او بار دیگر به خانه‌های تاریخی اشاره می‌کند، به پل لشکر و پل شادروان، به نهر داریون و بند میزان که همگی در معرض تخریب قرار دارند و با تخریب هرکدام از آنها، مجموعه سازه‌های آبی شوشتر هم در معرض آسیب قرار می‌گیرد و می‌گوید: «این سازه‌ها همگی با هم در ارتباطند و چنانچه یکی از آنها دچار تخریب شود سایر آثار هم به مشکل برخواهند خورد و باید با این مسئله به صورتی جدی روبه‌رو شد و تخریب را دست کم نگرفت.»
بند میزان همچنان مرمت نشده است
علاوه بر تخریب‌های عیانی که شاهد آن هستیم، تخریب‌ سازه‌هایی چون «بند میزان» هم نگرانی فعالان میراث فرهنگی را دوچندان کرده است. این بند بازمانده از دوران ساسانیان بعد از آن تخریب شد که ششم فروردین ماه سال 98 سطح آب رودخانه کارون بالا آمد و موجب زیر آب رفتن پارک‌های حاشیه کارون و بناهای تاریخی نظیر بند میزان شد. ساخت بند میزان شوشتر را به شاپور اول ساسانی نسبت می‌دهند. این بند هم به همراه ۱۵ اثر تاریخی دیگر شوشتر در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تیرماه ۱۳۸۸) در شهر سویل اسپانیا با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسید، در سیلاب‌های فروردین ماه سال 98 به طور کامل زیر آب رفت و این شرایط باعث شد که دیواره‌های برخی دهانه‌های این اثر در معرض تخریب قرار بگیرد.
حالا مهدی‌پور می‌گوید نگرانی از تخریب این بند تمام نشده و هنوز هم بخش‌های تخریب‌شده آن می‌تواند برای سازه‌های آبی مشکلات عمده‌ای ایجاد کند.
این سد، آب کارون را به نسبت‌های ۲ و ۴ بین رودهای گرگر و شطیط تقسیم می‌کند. مصالح به کار رفته در بند میزان سنگ (تراشیده شده شوشتر) و ساروج هستند. در متون تاریخی شکسته شدن این سد به منزله ازدیاد فقر و بدبختی در شوشتر و پابرجا بودن آن به‌ همراه دیگر سازه‌های آبی شوشتر باعث آبیاری ۴۰ هزار هکتار دشت میان آب شوشتر ذکر شده است و این اهمیت این سد تاریخی را نشان می‌دهد. سدی که در هم تنیده با سایر آثار تاریخی شوشتر است و حالا علاوه بر فعالان حوزه شهری و مدیران میراث شوشتر، مردم با امضای کارزار، می‌خواهند بگویند حفاظت از این آثار تا چه میزان برایشان مهم است و باید آن را برای آیندگان نگه داشت.