|پیام‌ما| هربار که زلزله‌ای با بزرگای چهار یا پنج ریشتر در اطراف تهران رخ می‌دهد، این پرسش به ذهن شهروندان متبادر می‌شود که اگر این زلزله در تهران رخ دهد، چه سرنوشتی در انتظار پایتخت است؟ کارشناسان در سال‌های گذشته از خرابی ساختمان‌های بلند‌مرتبه می‌گفتند و تخریب بافت فرسوده که ساختمان‌های زیادی در دل خودش جا داده و هجوم موش‌ها از زیرزمین به سطح شهر.

اما تصور درست از تهران بعد از زلزله چیست؟ این شهر چه قدر در برابر این فاجعه آسیب‌پذیر است؟ در آستانه 21 مهر و روز جهانی کاهش خطر و بلایایی طبیعی، کارشناسان در نشستی مجازی بار دیگر از تبعات زلزله احتمالی در پایتخت گفتند. رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی می‌گوید در 25 کیلومتر از مساحت گسل‌ها ساخت‌و‌ساز انجام شده و این خودش عاملی خطرناک بعد از بروز زلزله به شمار می‌آید. یک زلزله‌شناس از انتظار زلزله‌ای با بزرگای 6 ریشتر در تهران گفت و یک استاد دانشگاه نیز از بعد زلزله و ارزیابی خسارت‌ها گفت اینکه در تهران تعدد دستگاه و مدیریت وجود دارد و نقش شهرداری در بازیابی صحنه بعد از حادثه هنوز روشن نیست. در ادامه بخش‌هایی از این نشست گزارش شده است.

| امیرحسین گرکانی |

| رئیس پژوهشگاه سوانح طبیعی |

نظام فعلی مدیریت بحران، پاسخگوی ارزیابی خسارت نیست

به‌رغم تمام زحماتی که در سال‌های اخیر کشیده شده است، همچنان این احساس ناخوشایند از بحث نبود برنامه‌ریزی و ناهماهنگی دستگاه‌ها و نبود برنامه مشخص در رویارویی فاجعه زلزله از سوی همگان احساس می‌شود. آنچه من علاقه‌مند بودم تا نسبت به آن صحبت کنم، بحث بازیابی صحنه بعد از زلزله است. در فرآیند مدیریت بحران مرحله بازیابی اولیه هم‌پوشانی بسیاری با مرحله پاسخ دارد. در یک جمله باید بگویم که آنچه در مرحله پاسخ می‌تواند مورد‌نظر قرار بگیرد و می‌تواند بسیار ارزشمند باشد بحث خود امدادی است. مرحله پاسخ در شرایط فعلی تهران مرحله مهمی است و اگر دستگاه‌ها و سازمان‌ها اگر نتوانند از مرحله امدادرسانی به خود عبور کنند، قطعا نمی‌توانند امداد‌رسان دیگران باشند. اگر ما مدیریت بحران اثر بخش را ارزیابی کنیم نمی‌توانیم مرحله پاسخ و ارزیابی بعد از صحنه خوبی داشته باشیم. در این حوزه چند چالش مهم وجود دارد. اولین آن بحث مدیریتی است. متاسفانه در شهرها و کلان‌شهرها دستگاه‌ها و نهادهای تصمیم‌گیر بسیاری وجود دارد. مطمئنا در بازسازی کلان‌شهری مانند تهران به واسطه این تعدد مدیریت چالش‌های بسیاری وجود خواهد داشت. سال 98 ستادی پیش‌بینی شده است به نام ستاد پیشگیری و فرماندهی پاسخ به بحران که در سه سطح ایجاد شده است. موضوع بسیار مهمی در این ستاد مغفول مانده است، کمرنگ دیدن نقش شهرداری‌هاست. مگر می‌شود شهرداری که مدیریت شهر را به عهده دارد در قانون مغفول بماند. متاسفانه در قانون اخیر مدیریت بحران در کشورها شهرداری نقش مهمی دارد و مدیریت بحران را عهده دارد و ما نمی‌توان از نقش شهرداری در مدیریت بحران شهرهایمان در ایران بگذریم. مگر می‌شود وزیر کشور در یک سطح محلی ورود کند و مدیریت بحران را عهده‌دار باشد. امیدواریم شهرداری‌ها در دوره جدید درگیر مساله بحران در شهر شوند. اکنون در تهران نقش‌ها تعریف نشده است. چالش دیگری در این خصوص وجود دارد، بحث ارزیابی خسارت است. اصلا ارزیابی خسارت باید از چه طریقی صورت بگیرد؟ آیا قرار است مانند اکنون بسیاری در خانه مردم را بزنند و بپرسند که آیا خانه باید نوسازی شود یا نه.
اصلا چنین شرایطی مقدور است؟ یا باید نظام حقوقی ایجاد شود؟ باید گفت که نظام فعلی ما پاسخگوی ارزیابی خسارت نیست و هزینه‌های بسیار بالا دارد و زمان‌بر است و فرآیندی را تعریف نکردیم که بتواند حقوقی باشد. چالش دیگری که پیش روی ماست بحث آوار‌برداری است. قطعا در تهران زلزله می‌آید و قطعا تخریبی خواهیم داشت و قطعا عده‌ای از جمعیت کسر می‌شوند؟ ما از این مرحله عبور می‌کنیم اما چطور می‌خواهیم به قبل بازگردیم؟ ما در دنیا در دانشگاه‌ها رشته مهندسی تخریب داریم که وظیفه دارد بگوید چگونه باید دست به تخریب ساختمان بزند که ساختمان‌های کناری ان تخریب نشود. کاری تخصصی که حتی ماشین‌آلات مخصوص آن هم در کشور وجود ندارد.

| علی بیت‌اللهی |

| رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی |

245 ساختمان مهم روی گسل ساخته شدند

کشور ایران مملو از گسل و زلزله است. براساس محاسبات حدود 40 هزار کیلومتر طول کل گسل‌ها در کشور است که با محیط کره‌زمین برابری می‌کند. در کشور اگر از یک گسلی دور شویم، به یک گسل دیگر حتما نزدیک می‌شویم. در مناطق کویری مشاهده می‌کنیم که هرجا نیاکان ما آبی دیدند، اطراق کردند و آن محدوده شهر شده است. در این فضا قطعا شکاف‌هایی وجود داشته و گسلیده بوده است و بنابراین شهرهای ما در کنار گسل‌ها ایجاد شدند. مراکز جمعیتی ما در کنار چشمه‌های لرزه‌ای هستند. بنابراین ما با توجه به این وضعیت باید با این مخاطرات کنار بیاییم. در جایی که زمین تا عمق 10 کیلومتری گسیخته می‌شود، هر ساختمانی بنا شود، گسیخته می‌شود و تخریب می‌شود، بنابراین ممنوعیت ساخت‌و‌ساز ضروری است. براساس اطلاعات بدست آمده، مساحت حریم گسل‌های تهران حدود 75 کیلومتر مربع است که بخش‌هایی از این حرایم گسلی اندکی از محدوده شهری کنار می‌روند و حدود 55 کیلومتر مربع در شهر زون گسلی داریم که حدود 25 کیلومتر‌مربع روی آن‌ها ساخت و ساز انجام شده است. البته مقصود ما گسل‌های اصلی است که می‌تواند زلزله‌های بزرگ ایجاد کند. اصلی‌ترین منطقه ما منطقه یک است که گسل نیاوران، گسل لویزان در آنجا امتداد دارد و همینطور خط شمالی کشور که گسل شمال و جنوب ری است. نتایجی که از بررسی‌ها گرفتیم حدود 245 ساختمان بسیار مهم روی گسل‌ها شناسایی شده است و علاوه بر آن حدود 12 هزار پلاک ساختمانی. همچنین 320 هزار متر‌مربع بافت فرسوده در پایتخت وجود دارد که روی گسل است. همچنین مناطق یک و چهار و پنج مناطقی هستند که زون اثر گسل زیادتر از مناطق دیگر است. به ویژه منطقه یک که حدود 8100 ساختمان از میان 12 هزار ساختمان در منطقه یک دارد. نکته مهم در منطقه یک وجود بافت فرسوده متعدد است. ما در روی گسل اصلی مراکز مختلف مسکونی و تجاری و اداری و انتظامی داریم که از این میان حدود 16 بیمارستان روی گسل قرار دارند. نکته مهم تهران است که روی گسل بافت فرسوده گلاب‌دره وجود دارد که در مسیر سیلاب است و بافت فرسوده است این مورد در فرحزاد یا حتی حصارک نیز دیده می‌شود. به نظر من وزارت بهداشت باید تمهیدات از پیش انجام شده برای این مناطق انجام داد تا اگر حادثه رخ ندهد نگوییم چه اتفاقی باید رخ دهد. من دارآباد و گلابدره را در اولویت می‌دانم. برآورد شده که در اثر زلزله‌ای که در تهران بیاید نزدیک به 50 درصد چنین ساختمان‌هایی تخریب جدی ببینند.

| مهدی زارع |

| استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله |

انتظار وقوع زلزله‌ای با بزرگای 6 در تهران را داریم

از سال ۹۶ تاکنون دو زلزله بزرگتر از ۵ در ملارد و دماوند در اطراف تهران رخ داده است و بررسی رخدادهای لرزه‌ای منطقه تهران نشان می‌دهد که این منطقه جزو مناطق پر لرزه در البرز است. با توجه به تمرکز جمعیتی در تهران این منطقه در رده مناطق با خطر نسبی بالا از نظر مخاطره زلزله است. داده‌های اخیر لرزه‌خیزی اطراف تهران نشان می‌دهد که از سال ۱۳۷۵ تا شهریور سال‌جاری ۱۵ هزار و ۷۰۰ زلزله بزرگتر از ۲ در منطقه تهران رخ داده است. همچنین بررسی زمین‌لرزه‌های ۲۵ سال اخیر نشان می‌دهد که تعداد زمین‌لرزه‌ها از ۱۲ مورد رخداد لرزه‌ای کوچک (۳.۵ تا ۴.۵ ریشتر) به تعداد ۱۸ مورد رخداد لرزه‌ای رسیده‌ است. این موارد به غیر از دو زلزله مهم ۲۹ آذرماه سال ۹۶ ملارد و زلزله ۱۹ اردیبهشت در مشا است. بررسی زمین‌لرزه‌های ۲۵ ساله اخیر در تهران نشان می‌دهد که می‌توان انتظار وقوع زلزله‌ای با بزرگای ۶ را در این شهر داشته باشیم.