محلی‌ها چشمشان به دریاچه است. می‌گویند اگر «دریاچه اوان» نابود شود این منطقه دیگر جانی برای ادامه نخواهد داشت. دریاچه که در منطقه الموت و ۷۵ کیلومتری قزوین قرار گرفته چند سالی است درگیر ساخت پروژه‌ای گردشگری است و از شش سال قبل که صحبت‌ها درباره ساخت این پروژه شروع شد تا خرداد امسال که وارد فاز عملیاتی شده‌، نگرانی محلی‌ها و ‌محیط زیست همچنان ادامه دارد.

ابتدا قرار بر این بود که این پروژه در مساحتی در حدود ۱۵۰ هکتار از اراضی اطراف دریاچه عملیاتی شود اما با مخالف محیط زیست در نهایت گفتند ۵ هکتار را به سرمایه‌گذار داده‌اند و از سال گذشته هم آنطور که محمد‌حسن سلیمانی‌، مدیر انجمن فرهنگی-تاریخی عالی‌قاپو در قزوین به «پیام ما» می‌گوید توافقی بین میراث‌فرهنگی و این سرمایه‌گذار منعقد شده است. «این سرمایه‌گذار فردی است که در نقاط مختلف کشور سرمایه‌گذاری‌های کلان داشته و از مشهد تا تهران می‌توان فعالیت‌هایش را دید. بعد از این توافق هم قرار شد در این منطقه هتل و سایر تاسیسات گردشگری ساخته شود و آورده این طرح هم آنطور که گفته‌اند در حدود ۲۵۰ میلیارد تومان خواهد بود.»
ماجرا سرانجام جدی شد و فعالان میراث‌فرهنگی و محیط‌ زیست را به واکنش واداشت. آنها گفتند که اقدامات انجام گرفته در این منطقه بدون پیوست محیط‌ زیستی و از سویی شامل حفاری‌ها و کندوکاوهایی است که به اکوسیستم منطقه آسیب می‌رساند. همین هم دلیلی شد تا محلی‌ها صدایشان را بلند کنند و بخواهند تا این طرح که باعث از دست رفتن پوشش گیاهی منطقه و تخریب آب و خاک می‌شود، متوقف شود. طرح متوقف نشد و حالا سلیمانی می‌گوید: «بر اساس شنیده‌ها قرار است در همین ماه فعالیت‌ها با قدرت ادامه پیدا کند اما این در حالی است که آنها تاکید دارند که تالاب اوان دارای حریم 150 متری است و به هیچ عنوان اجازه هیچ‌گونه فعالیتی را داخل حریم دریاچه و حوضه آبریز را نداده‌اند و این طرح هم خارج از حریم دریاچه است.» مدیر انجمن فرهنگی-تاریخی عالی‌قاپو اینها را می‌گوید و می‌پرسد: «اما ماجرا اینجاست که پساب ناشی از این ساخت و ساز به کجا سرازیر می‌شود؟ تخریب کوه و کندن پوشش گیاهی و ویرانی زمین چطور جبران می‌شود؟ مگر همه این موارد تجاوز به رودخانه و طبیعت نیست؟»
این پرسش‌ها بی‌پاسخ مانده و در نهایت هم آنگونه که سلیمانی می‌گوید میراث‌فرهنگی قزوین کمیته‌ای تشکیل داد که در آن مردم محلی و معتمدین‌، سرمایه‌گذار و برخی از سازمان‌های متولی… حضور داشتند و قرار شد این پروژه با مراقبت و نظارت پیگیری شود و مردم و معتمدان محلی هم ناظر آن باشند. سلیمانی می‌گوید: «اما می‌دانیم که در مقام اجرا سرمایه‌گذار اجازه دخالت نخواهد داد و همه این مراسم هم تشریفاتی است. آنها مدام تاکید می‌کنند که این طرح قانونی است و سرمایه‌گذار هم ملی است و در تله‌کابین دربند و طرقبه مشهد و نقاط دیگر سرمایه‌گذاری کرده است و حالا می‌خواهد اینجا آباد شود. اما ما می‌دانیم با وجود این طرح‌ها دریاچه نابود می‌شود.»
از نگاه این فعال فرهنگی، ابهامات محیط‌ زیستی این طرح زیاد است و ادامه عملیات با این همه ابهام قابل قبول نیست. اتفاقات رخ داده در دریاچه اوان دلیلی بود تا تشکل‌های میراثی و محیط زیستی قزوین بیانیه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور بنویسند و نسبت به شرایط موجود اعتراض کنند و بگویند اقدامات سرمایه‌گذار خسارات شدیدی به بافت منطقه می‌زند. سلیمانی می‌گوید: «اعتراض محلی‌ها و فعالان و بیانیه اخیر هم همین را می‌گوید. ما نمی‌خواهیم به بهانه سرمایه‌گذاری‌، سرمایه‌گذار از حریم قانونی پا را فراتر بگذارد و اقدام به تخریب کند.»
پیوست محیط زیستی ارائه نشده است
دریاچه اوان‌، هشتاد‌و‌نهمین اثر طبیعی بود که سازمان میراث‌فرهنگی آن را در بهمن ماه سال ۸۹ به ثبت ملی رساند. دریاچه‌ای در میان بلندی‌های کوه‌های الموت و در نزدیکی چهار روستای اوان، وربن، زواردشت و زرآباد؛ روستاهایی با جمعیت اندک اما حافظ دریاچه و کوه. مردم حالا می‌گویند دلشان برای این دریاچه که قرن‌ها در این منطقه حضور داشته، می‌سوزد و دلشان نمی‌خواهد شاهد ویرانی‌اش باشند. پیش از این علی حیاتی، دهیار سابق اوان هم به فارس گفته بود که اگر این منطقه امکانات داشت تاکنون جمعیت چهار روستای مجاور آن افزایش پیدا می‌کرد اما این منطقه گنجایش جمعیت بیشتری را ندارد و سال‌هاست که جمعیت روستاها تغییر نکرده، به‌طوری‌که جمعیت آن در پاییز و زمستان ۲۰۰ الی ۳۰۰ نفر و در تابستان نیز به ۷۰۰ نفر می‌رسد، اما این پروژه سرمایه‌گذاری درصدد افزایش تعداد گردشگران است و ورود بی‌رویه گردشگران خطرات محیط زیستی زیادی را در منطقه ایجاد می‌کند.
به گفته این دهیار پیش‌ از این هیچ ‌‌یک از اهالی روستا اجازه کندن یک بوته گون را هم نداشتند به‌ گونه‌ای ‌که اگر در همان منطقه یک چوپان چند بوته گون را برای گرم کردن خود می‌سوزاند مواخذه می‌شد و حتی اجازه کاشت درخت و نهال در این منطقه برای افراد بومی وجود نداشت و اگر هم فردی یک هفته در جوار این دریاچه چادری برپا می‌کرد با او برخورد می‌شد، زیرا گفته می‌شد این منطقه حفاظت‌شده است. اما اکنون چه اتفاقی موجب شده که توسعه گردشگری به این وسعت در منطقه مجاز شود و زمین‌های زراعی مردم از آنها گرفته شود و راه برای تغییراتی که بر محیط زیست هم اثر خواهد گذاشت باز شود؟
زمین‌های زراعی حالا از کشاورزان گرفته شده و آنطور که مهران شنتیائی‌، مدیرکل حفاظت ‌محیط زیست استان قزوین در روزهای اخیر به ایسنا گفته این اتفاق بدون هیچ پیوست محیط‌ زیستی بوده و آنها هنوز نمی‌دانند این پروژه چه میزان تخریبی برای دریاچه به دنبال خواهد داشت چرا که هنوز پروژه مطالعاتی بر روی آن انجام نگرفته است.
به گفته او محیط زیست قزوین با توجه به موارد قانونی چندین بار به دادگاه الموت موضوع را گزارش داده‌ و معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان قزوین به‌شخصه این موضوع را پیگیری کرده است اما از نتیجه پیگیری‌های دادگستری اطلاعی در دست نیست. «در اجرای این پروژه از لحاظ قوانین منعی وجود نداشت که بتوانیم مانع کار شویم و تنها توانستیم بر ضوابط موجود پافشاری کنیم تا خسارت واردشده به ‌محیط زیست را به حداقل برسانیم. اگر این پروژه طرح توسعه‌ای داشته باشد باید گزارش ارزیابی بیاورند که در آن تمام منطقه، روستاهای اطراف و جوامع محلی دیده شود تا مطالعات نشان دهد که آیا مجوز باید صادر بشود یا نه. در دوره‌ای فعالیت پروژه متوقف شد چرا که ما به‌صورت دوره‌ای به دادگاه گزارش می‌دهیم و سیستم قضایی بر اساس مستندات موجود دستور توقف عملیات را می‌دهد، توقف پروژه برای مدتی نیز به دلیل گزارش‌هایی بود که قرار بود ارائه بدهند که هنوز هم ارائه نشده است.» با وجود آنکه صاحبان پروژه گردشگری اوان هنوز پیوست محیط‌ زیستی را ارائه نداده و طرح توسعه آن هم هنوز به دست سازمان محیط زیست نرسیده اما قرار است طرح با جدیت وارد فاز عملیاتی شود.
چنانچه علیرضا قاسم‌زاده‌، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین هم در روزهای گذشته درباره این پروژه صحبت کرده و گفته با اجرای کمتر از ۵ درصد پروژه موافقت شده است. «دبیرخانه واگذاری اراضی ملی دولتی امور اراضی است و ما صرفاً ازلحاظ محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها موضوع را بررسی می‌کنیم. این طرح گردشگری و با هدف کمک به رونق گردشگری واگذار شده است و هیچ تاثیری بر حجم آب دریاچه اوان نمی‌گذارد، اگر قرار باشد فاز بعدی پروژه نیز اتفاق بیفتد شرایط بار دیگر کارشناسی می‌شود.» اثر نداشتن اجرای چنین طرح عظیمی بر آب دریاچه اما موردی است که نه تنها مردم محلی با آن موافق نیستند که کارشناسان بسیاری هم این طرح را باعث آسیب جدی به حجم آب و اکوسیستم دریاچه می‌دانند.
دریاچه؛ منبع آب برای ساخت و ساز
«برای اجرایی شدن پروژه‌ای در این ابعاد نه قرار است آب از خارج از محدوده آورده شود و نه می‌توان چنین کاری کرد و در نتیجه منبع آبی که برای ساخت قرار است استفاده شود همین دریاچه است.» این جمله را محمود داوران‌، دبیر شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی استان قزوین به «پیام‌ما» می‌گوید و تاکید می‌کند که برای ساخت این پروژه نه با محلی‌ها تعامل شده و نه به درستی حریم دریاچه رعایت می‌شود. «آب موجود در این دریاچه از چشمه‌های کف دریاچه تامین می‌شود. آب‌های سطحی تنها بخشی از منبع دریاچه اوان است. این منطقه اکوسیستم شکننده‌ای از نظر آب‌، پوشش گیاهی و فرسایش خاک دارد.»
این کارشناس محیط زیست معتقد است که ساخت این پروژه با نگاه سوداگرانه آغاز شده و ادامه یافته و علاوه بر مشکلات زیست محیطی‌، نظر نیروهای محلی هم در آن دخیل نبوده است و مهم‌ترین روستاهای نزدیک این دریاچه یعنی اوان و زرآباد خود را جدا از این طرح می‌دانند و نگرانند. «پروژه‌های گردشگری بدون نظر مردم محلی و حفظ منفعت آنها هرگز با موفقیت همراه نخواهد بود. اگر مشارکت محلی‌ها جلب نشود و آنها میزان خسارت را ببینند‌، پروژه در نهایت بر زمین خواهد ماند.»
داوران می‌گوید در این منطقه با وجود کوهستان‌های فراوان‌، باغداری و دامداری فعالیت مردم محلی است. مراتع زیاد است و حالا با وجود رفت و آمدهای گسترده از سویی و از سوی دیگر پساب ناشی از ساخت و ساز و حضور گردشگران، این مراتع هم رو به نابودی خواهند گذاشت. به گفته دبیر شبکه تشکل‌های محیط زیستی استان قزوین هرچند هنوز جزئیات دقیق ساخت این پروژه منتشر نشده اما آنچه برای او و سایر فعالان حوزه محیط زیست و میراث طبیعی مشخص شده این است که نگرانی‌هایشان برای این دریاچه به جا است و با عملیاتی شدن طرح‌هایی از این دست در آینده‌ای نه چندان دور باید شاهد از بین رفتن دریاچه‌ای باشند که خاطره کوه‌های الموت و دشت‌ قزوین را در یادش دارد.