تصویر تندیس‌های بزرگ بامیان پیش چشم اهالی افغانستان است؛ انفجارها و فروریختن و نیستی. طالبان در بیانیه‌ای بی‌سابقه به جنگجویانش دستور داده «آثار قدیمی» را تخریب نکنند. با انتشار این بیانیه، که در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی در حال دست به دست شدن است، مردم کشور همسایه، یاد ویرانی دو مجسمه بودا در کوه‌های بامیان افتاده‌اند و می‌گویند: «دیر از خواب بیدار شدی مجاهد صاحب، همه چیز ویران شده.» فرماندهان طالبان بیست سال پیش در زمان حکومت این گروه بنای ۳ هزار ساله سنگی را که بزرگ‌ترین تندیس بودا در جهان به حساب می‌آمد، کفرآمیز دانستند و با مواد انفجاری از بین بردند. آن‌ها در این سال‌ها، مثل آنچه داعش با تاریخ پالمیرا کرد، در موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی به تخریب ادامه دادند و اکنون در بیانیه جدید ادعای «حفظ عتیقه» کرده‌اند.موضع‌گیری بی‌سابقه طالبان همه را به تعجب واداشته و بسیاری را به یاد تخریب‌های پیشین خشمگین کرده است. گروهی تخریب مراکز فرهنگی و آموزشی را یادآوری کرده‌اند و عده‌ای دیگر در واکنش، از کشتار شهروندان غیرنظامی گفته‌اند و ادعای حفاظت از تاریخ و فرهنگ را دروغ خوانده‌اند. در این بیانیه «از تمام مسئولان امارت اسلامی، روسای کمیسیون‌ها و ادارات، والی‌ها،‌ ولسوالان (فرمانداران)، مسئولان قطعات (فرماندهان واحدهای نظامی) و گروپ‌ها، مجاهدین و سایر هموطنان» خواسته شده که در ارتباط با آثار تاریخی این موارد را در نظر بگیرند:
«این‌که افغانستان کشور مملو از آثار تاریخی و عتیقه است، همچنان آثار مذکور جزء از تاریخ، هویت و فرهنگ غنی کشور ما است، همه مکلفیت داریم که از آن آثار حفاظت، مراقبت و پاسبانی نماییم. در هیچ جای به کسی اجازه نیست که آثار قدیمی (زیرخاکی) را از زمین کندن کاری کنند، آن را انتقال داده و به فروش برسانند و یا آن را به کدام نام دیگر از کشور خارج نمایند. همه مجاهدین از استخراج/کندن کاری آثار قدیمی جدا جلوگیری کنند، از جاهای تاریخی، مثلا قلعه‌‌های کهنه، منارها و برج‌های تاریخی و سایر جاهای عتیقه خوب مراقبت نمایند، تا از تخریب، انهدام و ضرر مصون شود.»
بسیاری از خواندن این جملات برآشفته‌اند. شاه‌حسین مرتضوی، مشاور رئیس‌جمهوری افغانستان، در حساب شخصی توییترش به تندی پاسخ طالبان را داده است: «دروغگویی و ریاکاری سیاسی. طالبان از یک‌سو ماشین کشتار جمعی را فعال کرده‌اند، از طرف دیگر اعلامیه برای حفظ و مراقبت آثار قدیمی صادر می‌کنند. کارنامه این گروه در تخریب مجسمه‌های بودا، تخریب زیرساخت‌ها، سیاست زمین سوخته، کشتار بی‌رحمانه مردم و تخریب پل، پلچک، پایه‌های برق و دیگر تاسیسات بر همه روشن است. وقتی برای طالبان کشتن کودکان، زنان، معلم، خبرنگار، فعال مدنی و عالم دین به کار روزمره بدل شده باشد. با کدام روی درباره حفاظت از آثار تاریخی اعلامیه می‌دهند. طالبان اگر راست می‌گویند به خشونت‌ها خاتمه داده، آتش‌بس را عملی و به میز گفت‌وگو حاضر شوند.»
طالبان با سابقه پررنگ تخریب و حمله به موزه ملی افغانستان، با این توصیه بیانیه‌ را پایان داده است: «چون وظیفه نگهداری و مراقبت از آثار قدیمی به کمیسیون امور فرهنگی سپرده شده، همه ادارات امارتی، به خصوص کمیسیون نظامی، والیان و سایر مجاهدین با کمیسیون امور فرهنگی در حفظ آثار قدیمی همکاری و هماهنگی کنید. فروش، قرارداد، حمل‌و‌نقل هر نوع چیزهای تاریخ ممنوع می‌باشد، هیچکس هم تلاش نکند که به جاهای متذکره کاری داشته باشند و یا از ساحات نامبرده بهره‌برداری نمایند. والسلام.»

فرهنگ را معنا کنید

«لطفا معنای فرهنگ را تشریح بدهید، در زمان که شما‌ برای یک مدت کوتاه در افغانستان حکمت کردین، مردم مسلمان و بی‌گناه افغانستان هر روز و هر دقیقه شاهد کار برجسته فرهنگی شما بودند، آرشیو رادیو افغانستان را،‌ آرشیو ملی افغانستان را شما اجیران از بین بردین.» این پاسخ ضیا به بیانیه طالبان است. واکنش‌هایی از این دست که هر کدام از یک ویرانی می‌گویند بسیارند. جاوید نوشته است: «طالب در حالی به جهانیان و ملت افغانستان وعده دروغین نگهداری آثار باستانی کشور را می‌دهد که در زمان حاکمیت‌شان باستانی‌ترین اثر، بودا را به اشاره دیگران، ظالمانه تخریب کردند و از بین بردند. در حالی که هیچکس به او نگاه عبودیت نداشت، چون همه ملت مسلمان‌اند. ما نمی‌بخشیم و فراموش نمی‌کنیم.» این هم پاسخ نوید رحیمی است: «طالبان دست از ویرانی اماکن تحصیلی و تعلیمی بردارند. آن‌ها باید بدانند که با سوزاندن و ویرانی نهادهای تحصیلی و تعلیمی نسل‌های آینده ما از تحصیل محروم می‌شوند.» دیگری یاد کرده از مصاحبه ملا برادر، یکی از رهبران طالبان که از نگهداری آثار باستانی کشور گفته و نوشته است: «تمام وعده‌ها و حرف‌های ملا برادر دروغ و فریب بیش نیست. از کدام آثار تاریخی و فرهنگی حرف می‌زنید!؟ از صلصال و شهمامه که با خاک یکسان کردید…»

آنچه طالبان با تاریخ کرد

گروه طالبان در شرایطی به حفظ و مراقبت آثار قدیمی افغانستان تاکید کرده که در زمان حکومتش بسیاری از میراث بازمانده تاریخی محکوم به نابودی شدند. تندیس‌های بزرگ بودا تنها آثاری نیستند که به دست طالبان از بین رفته. در این سال‌ها هزاران اثر باستانی کشور در گوشه و کنار افغانستان به دست طالبان ویران یا به خارج قاچاق شد. 5 سال پیش طالبان با حمله به منطقۀ سرخ‌کوتل شهر پل‌خمریِ بغلان، بخش‌هایی از عبادتگاه بودایی‌ها را در این منطقه از بین بردند. این عبادتگاه مذهبی بودایی‌ها از دورۀ کنشکا پادشاه کوشانیان (۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ سال پیش) به‌جا مانده است. بر اساس آنچه پیش از این یحیا محب‌زاده، مسئول آرشیو موزه ملی افغانستان به خبرگزاری بخدی گفته است، قبل از جنگ‌های داخلی کشور در دهه‌ 70، بیش از 100 هزار اثر تاریخی به دست آمده از زیر خاک، به این موزه سپرده شده اما در عین حال از شروع جنگ داخلی در سال 1372، هفتاد درصد آثار موجود در موزه ملی، یا از بین رفتند یا هم به غارت برده شدند. ماموران طالبان با همین نگاه در فوریه ۲۰۰۱ وارد انبارهای موزه ملی افغانستان شدند و هر اثر تاریخی که به شکل انسان یا حیوان بود را با تبر شکستند. این کار بارها تکرار شد و دست آخر هزاران اثر باستانی ارزشمند را از بین رفت. به گفته محب‌زاده آثار دزدیده‌شده از موزه در جریان جنگ از سوی افراد احزاب مختلف، به خارج از کشور قاچاق یا شکسته شد‌ند. او به طور دقیق اشاره کرده است که «در زمان حاکمیت رژیم طالبان، افراد این گروه، 2500 قلم اثر باستانی را یا تخریب یا هم غارت کردند». عمراخان مسعودی، رئیس وقت موزه ملی افغانستان هم هشت سال پیش گفته بود: «یقیناً در سال ۲۰۰۱ حدود ۲۵۰۰، حتی بیشتر از آن، آثاری که شکل مجسمه را داشت؛ به واسطه رژیم طالبان در موزیم ملی افغانستان تخریب شد.» این موزه تلاش کرد بعد از سال ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ با استفاده از تصاویر قبلی، تکه‌های این آثار را دوباره به هم وصل و ترمیمشان کند.

چهره دیگر ویرانی

ایسنا نوشته است که این موضع‌گیری پس از آن صورت می‌گیرد که گروه طالبان علاوه بر قاچاق مواد مخدر، به حفاری‌های غیرقانونی و قاچاق آثار باستانی نیز متهم شده است. بر اساس گزارش تازه‌ای که خبرگزاری پژواک منتشر کرده است، طالبان در حدود ۵۰ درصد خاک افغانستان حضور دارند و آثار تاریخی بسیاری در این مناطق وجود دارد.
صدور بیانیه‌های این چنینی طالبان از جمله در مخالفت با تعدد زوجات، حفاظت از محیط زیست، احترام به حقوق زنان و همدیگرپذیری، معنای سیاسی بزرگ‌تری هم دارد. ملا عبدالغنی برادر، معاون گروه طالبان، در نامه سرگشاده‌ای که به مردم آمریکا نوشته نیز کوشیده است تا چهره قابل قبولی از طالبان ارائه دهد. او در این نامه اطمینان می‌دهد که از نظر طالبان، افغانستان خانه مشترک همه افغان‌ها است و برخورد تبعیض‌آمیز بین اعضای این خانواده قابل قبول نیست و طالبان خود را به تامین و تضمین همه حقوق زنان که شریعت اسلامی حدود آن را مشخص کرده است، متعهد می‌داند.
به نظر می‌رسد که گروه طالبان با تلاش برای بازسازی چهره خود می‌خواهد برای فعالیت سیاسی و حکومت‌داری آماده شود. پس از امضای توافق طالبان با آمریکا، که منتظر تایید دولت جو بایدن است، این گروه، مذاکرات صلح با دولت افغانستان را شروع کردند که قرار است به توافقی سیاسی و ایجاد حکومتی مشترک بینجامد. هرچند این راه آسان نخواهد بود و پیچیدگی‌های فراوان و زمان زیادی تا رسیدن به هدف در پیش است، اما به نظر می‌رسد طالبان خود را برای بازگشت به کابل آماده می‌کنند.