آیا در زمان جنگ منافع محیط زیستی در نظر گرفته می‌شود؟

محیط زیست، بی دفاع در مقابل جنگ 

از سال ۲۰۰۱، روز ۶ نوامبر (۱۶ آبان)  به عنوان روز جهانی پیشگیری از سوءاستفاده از محیط‌زیست به هنگام جنگ و درگیری‌های مسلحانه نامگذاری شده است.

محیط زیست در همه زمان‌ها مظلوم است چه زمان صلح که مورد بهره‌کشی سودجویان قرار می‌گیرد چه در زمان جنگ یکی از قربانیان اصلی ، طبیعت و محیط‌زیست است.  جنگ پدیده شومی است که علاوه بر تخریب جان و روان انسان‌ها، طبیعت زیبا، که تأمین کننده عمده نیازهای آن‌هاست را نیز تحت تأثیر نیروی مخرب خود قرار می‌دهد.

به همین دلیل سازمان ملل متحد از سال ۲۰۰۱، روز ۶ نوامبر (۱۶ آبان) را به عنوان روز جهانی پیشگیری از سوءاستفاده از محیط زیست به هنگام جنگ و درگیری‌های مسلحانه نامگذاری کرده است تا به افزایش آگاهی‌های عمومی نسبت به تأثیرات زیان‌بار جنگ بر محیط زیست و منابع‌طبیعی و همچنین سوء استفاده‌ها و بهره‌برداری‌های نابه‌جایی که از این منابع به هنگام جنگ‌ها صورت می‌گیرد، بیشتر تاکید شود.

آمارها نشان می دهد فقط در اواخر قرن بیستم، ۱۱۸ درگیری مسلحانه در جهان رخ داد که ۶ میلیون نفر را آواره و مردم و محیط زیست را دچار عواقب سوء کرد، به اذعان کارشناسان و مسئولان، زمانی که جنگی در یک گوشه دنیا صورت می‌گیرد محیط زیست همه دنیا از آن متاثر می‌شود زیرا محیط زیست محدود به هیچ مرز جغرافیایی نیست بنابراین تاثیر جنگ و اقدامات خصمانه بر محیط‌زیست تمام دنیا دیده می‌شود و این تاثیر برای مدت‌های طولانی بعد از پایان جنگ نیز ادامه می‌یابد.به همین دلیل در اصول ۲۴ و ۲۵ بیانیه‌ای که در ژوئن سال ۱۹۹۲ در شهر «ریو» پایتخت برزیل منتشر شد، به صراحت به نقش ویرانگر جنگ در محیط زیست و نقش مثبت صلح بر توسعه پایدار اشاره شد. در اصل ۲۴ این بیانیه آمده است «جنگ‌ ذاتا نابودکننده‌ توسعه‌ پایدار است‌. لذا، دولت‌ها باید در زمان‌ تضادهای‌ مسلحانه‌ به‌ قوانین‌ بین‌المللی‌ مربوط‌ به‌ حفاظت‌ از محیط‌ زیست‌ احترام‌ گذاشته‌ و پس‌ از خاتمه‌ جنگ‌ در صورت‌ لزوم‌ برای توسعه بیشتر مشارکت‌ کنند». 

یکی از چالش هایی که جنگ ها ایجاد می‌کنند جابجایی جمعیت است

مسعود تجریشی معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست در این باره به ایرنا گفت: یکی از بزرگترین چالش‌هایی که نزاع و جنگ‌ها ایجاد می‌کنند جابجایی جمعیت است، اگر معضلات اجتماعی ناشی از جنگ را کنار بگذاریم موضوع زیست محیطی که مسائل بسیار حادی است و از اهمیت زیادی برخوردار است توجه چندانی به آن نشده، به عنوان مثال در جنگ داعش در عراق و سوریه زمین‌های کشاورزی زیادی رها و به کانون های گرد و غبار تبدیل شدند چون مردم جابجا شده بودند و زمین‌های کشاورزی خود را رها کردند.

او افزود: در هشت سال جنگ تحمیلی هم شاهد جابجایی جمعیت زیادی در بخش‌های مختلف کشور بودیم، همچنین وقتی که دشمن وارد خاک کشور شد در بخش وسیعی اقدام به مین گذاری کرد که این کار باعث شد تا مدت ها این زمین‌ها غیر قابل استفاده شوند، حتی بعد از اینکه زمین‌ها پس گرفته شد اما باز مردم نمی توانستند به این زمین‌ها وارد شوند که یکی از تاثیرات مهم آن تبدیل شدن به کانون‌های گرد و غبار بود که هم در زمان جنگ تحمیلی، هم استقرار آمریکایی‌ها در عراق و همچنین در زمانی که داعش بخش زیادی از عراق و سوریه را در دست داشت مشاهده می‌شد.

تجریشی ادامه داد: در منطقه تاسیسات نفتی وجود دارد که نقطه ضعف طرفین محسوب می شود، در واقع در زمان جنگ طرفین چاه‌های نفتی همدیگر را هدف قرار می دهند که رگ حیاتی کشورها است که می‌تواند جابجایی را قوت بخشد و از طرف دیگر این چاه‌ها می‌توانند به عنوان منابع تامین مالی مورد هدف قرار گیرد.

او اظهار داشت: این مشکل را در جنگ عراق علیه ایران، حمله آمریکا به عراق و عراق به کویت شاهد بودیم که تعداد قابل توجهی از چاه‌های نفتی در خلیج فارس به آتش کشیده شد و دود آن‌ها تا کیلومترها به هوا بلند شد، بعد از آن مطالعاتی که انجام شد نشان داد که مقدار قابل توجهی از این دوده‌ها وارد سرزمین ما شد، بر روی خاک نشست، باران بارید و آن‌ها را شست و وارد آب‌های زیر زمینی کرد، گیاهان از آن تغذیه شدند، حیوانات خوردند و از این طریق به انسان برگشت.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: همچنین شاهد استفاده از مواد شیمیایی مختلف در جنگ‌ها هستیم به عنوان نمونه می‌توان به جنگ آمریکا در عراق اشاره کرد، در جنگ‌های اخیر آمریکایی‌ها در عراق، آمریکا از اورانیوم ضعیف شده استفاده کرد، امروزه افراد زیادی در دنیا هستند که به عنوان افراد ضد جنگ شناخته می‌شوند و مطالعاتی بر روی تاثیر اورانیوم بر آب و خاک انجام داده اند که نتایج نشان داد که این‌ها آثارشان را نه تنها بر روی آب و خاک گذاشتند بلکه از طریق هوا و زنجیره غذایی وارد چرخه حیات انسان شدند، آمارها در بیمارستان بصره سه تا چهار سال بعد از اینکه آمریکایی‌ها در عراق بودند نشان داد که کودکان ناقص الخلقه زیادی به دنیا آمدند، همچنین بر روی ساکنان منطقه عوارض و بیماری‌های جدی داشته است که تمام اینها بر می گردد به نوع سلاح هایی که در جنگ‌ها استفاده شده که هم بر انسان و هم بر محیط زیست خساراتی وارد کرده است.

او گفت: غیر از این سلاح های شیمیایی در تاریخچه جنگ‌ها آمده که از  مواد شیمیایی مختلف نیز استفاده شده است، مثلا آمریکایی ها در جنگ ویتنام از یک ماده شیمیایی به نام «دیوال اُرنج» استفاده کردند و همه جنگل را از بین بردند تا بتوانند افراد دشمن را به راحتی شناسایی کنند، همین کار را می‌بینیم که عراقی‌ها انجام دادند یا در زمان حمله به ایران در سردشت و مهاباد شاهد استفاده از این مواد شیمیایی هستیم که بخش زیادی از طبیعت را نابود کردند و علاوه بر آن آثارش تا مدت‌ها در چرخه غذایی انسان‌ها مشاهده می‌شد.تجریشی اظهار داشت: حتی می‌بینیم زمانی که عراقی‌ها تا خرمشهر آمده بودند در خرمشهر و آبادان تعداد قابل توجهی از نخل‌ها را از بین بردند چون هم استتار صورت نگیرد و هم ورود نیروهای آنها راحت‌تر باشد، بنابراین زمانی که جنگ اتفاق می‌افتد یکی از قربانیان آن به صورت مستقیم طبیعت و محیط زیست است و به صورت غیر‌مستقیم تا سالیان سال می‌توانیم اثرات این تخریب  را در چرخه مواد غذایی و طبیعت ببینم.