فرضیه‌سازی درباره شامپانزه‌های باغ وحش ارم

| پیام ما | بعد از مرگ شامپانزه 18 سال باغ وحش ارم، طرح نقد ‌و نظرها درباره این اتفاق هم‌چنان ادامه دارد. دیروز رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش محیط زیست استان تهران خبر داد که نتیجه کالبدشکافی نیامده و هنوز علت مرگ روشن نیست اما پیداست که این حیوان حین درگیری با دیگر شامپانزه‌ها کشته شده است. روز گذشته یکی از کارشناسان حیات وحش هم به این ماجرا پرداخت و با تایید نیاز شامپانزه‌ها به فضای بزرگ‌تر، نوشت که باید این شامپانزه‌ها را میان باغ‌وحش‌های ایران جابه‌جا کرد تا خون جدید اضافه شود. اشاره او به «درون‌آمیزی» گروه شامپانزه‌های ارم بود که سبب مشکلات ژنتیکی در آنها شده است. ایمان معماریان، دامپزشک پیشین باغ وحش ارم که در ماه‌های گذشته برای انتقال فرزند این شامپانزه به یکی از مکان‌های استاندارد درگیر بوده است، در یادداشت زیر می‌گوید در اظهارنظرهای تازه درباره «شمسی»، شامپانزه تلف شده، اشتباهات متعددی مطرح شده است.

یکی از کارشناسان حیات وحش درباره شامپانزه‌های باغ وحش تهران صحبت‌هایی را مطرح کرده که به دلیل اشتباهات متعدد در آن خود را موظف به پاسخگویی می‌دانم.

اول این که باران (بچه شامپانزه ۳ ساله باغ وحش ارم) نتیجه درون‌آمیزی‌های مکرر است؛ چنانچه مادر باران (شامپانزه ۱۸ ساله باغ وحش ارم که هفته گذشته توسط پرویز، شامپانزه ارشد این باغ وحش کشته شد) حاصل جفت‌گیری بهرام (شامپانزه نر، پسر شیرین) با شیرین (شامپانزه ماده، مادر بهرام) است و نکته اینجاست که این هم‌خونی تنها یک طرفه نیست.

چارلی (شامپانزه نر، نوه شیرین، پدر باران) با شمسی (بچه بهرام و شیرین) جفت‌گیری کرده‌اند و باران بچه چارلی و شمسی است. در نتیجه برخلاف ادعای بی‌اساسی که مطرح شده، باران به هیچ وجه نباید با شامپانزه دیگری حتی از یک باغ وحش دیگر جفت‌گیری داشته باشد چون خود باران نتیجه درون‌آمیزی‌های مکرر است. 

این که می‌گوییم باران به یک مرکز تخصصی برده شود، برای این است که نه‌تنها شرایط نگهداری از آن بلکه حتی وضعیت کامل زیستی‌اش می‌بایست زیر نظر بهترین متخصصین این گونه باشد. متخصصینی که می‌دانند کشته‌شدن یک شامپانزه ماده توسط یک شامپانزه نر آن هم بر سر غذا به هیچ وجه عادی نیست. شامپانزه‌های نر گاهی همدیگر را در طبیعت می‌کشند اما رفتارشناس‌ها در مراکز نگهداری شامپانزه‌ها این رفتارها را می‌شناسند  و بر اساس رفتار شامپانزه‌ها در این شرایط آن‌ها را از یکدیگر جدا می‌کنند.  نکته مهم بعدی این که شامپانزه‌ها مثل خیلی از حیوانات دیگر نیستند و نمی‌توان آن‌ها را راحت به یکدیگر معرفی کرد. معرفی کردن شامپانزه‌ها به یکدیگر یک کار تخصصی است و مراکز تخصصی خیلی خاص آن را انجام می‌دهند. باز هم تاکید می‌کنم که برخلاف خیلی ‌از گونه‌ها مثل گوزن و قوچ ‌و میش و آهو و … معرفی یک شامپانزه به یک گروه جدید کاری بسیار تخصصی است که تحت نظارت کارشناسانی که سالیان سال روی رفتارشناسی شامپانزه‌ها کار کرد‌ه‌اند و رفتار فرد به فردی آن‌هایی که قرار است جا‌به‌جا شوند را هم میشناسند، صورت می‌گیرد.

آیا شما می‌توانید تضمین کنید که شامپانزه‌ها میان باغ وحش‌های ایران و بدون دخالت کارشناس متخصص جابه‌جا شوند و هیچ مشکلی برای سلامت روحی و روانی گروه‌ها ایجاد نشود؟  متاسفم که باید یادآور شوم، نهایت اطلاعات مسئول به اصطلاح ناظر در سازمان محیط زیست این است که برای یک شامپانزه تنها سه متر در سه متر جایگاه کافی است!

بله همان‌طور که این کارشناس محترم گفته، مشکل هم‌خونی وجود دارد اما این هم‌خونی در مورد باغ‌ وحش مشهد هم مصداق دارد چرا که چارلی پدر باران که از باغ وحش مشهد به باغ وحش ارم منتقل شده، در اصل نوه خودِ شیرین یعنی نوه مادر شمسی است، شامپانزه‌های شیراز هم که از پاکستان  قاچاق شده‌اند و آن‌ها هم یک گروه سه نفره هستند و به هیچ وجه کار درستی نیست که خانواده‌ها جا‌به‌جا شوند، کارشناس محترم همین پیشنهاد شما زمینه‌ساز آسیب روحی جدی‌تر به گروه‌ها است.  

پس شما را محض خاطر همان دانش و علم، کمی در موضوعات تخصصی سعه صدر داشته باشید. این ادعا که می‌گویید، شامپانزه‌ها میان باغ وحش‌های ایران جابجا شوند تا خون جدید اضافه شود، با کمال تاسف تنها نشانه بی‌دانشی محض شما از وضعیت این گونه است.

مورد دیگری که این کارشناس محترم مطرح کرده، این است که مسئولیت اطلاع‌رسانی در مورد مرگ مادر باران (شمسی) با دستگاه دولتی نیست بلکه با باغ وحش است. لازم به یادآوری است که اتفاقا برخلاف گفته ایشان اصولا نظارت بر تمامی مراکز نگهداری و باغ وحش‌ها یکی از وظایف سازمان حفاظت محیط زیست است. سازمان حفاظت محیط زیست به جز وظایفی که در مورد حفظ حیات وحش دارد، در قبال کنترل وضعیت باغ‌ وحش‌ها هم مسوول است که متاسفانه تاکنون در این مورد درست عمل نکرده و مشکل اینجاست که کارشناس این عمل باید آگاهی کامل از روند صحیح باغ وحش‌داری را داشته  باشد و تک به تک گونه‌ها و نیازهای آن‌ها را بشناسد، که با کمال تاسف ما چنین کارشناسی در سازمان حفاظت محیط زیست نداریم و ادعایی هم که در مورد پروتکل ملی در مورد شامپانزه‌ها مطرح شده، از اساس کذب است. نکته مهم بعدی که در نوشته این کارشناس به چشم می‌خورد این است که خشونت را به درون‌آمیزی ربط داده‌اند، حال آن که خشونت در شامپانزه‌ها برخلاف ادعای این کارشناس ربطی به درون‌آمیزی ندارد. در خاتمه یادآور می‌شوم که در حال حاضر بهترین کار ساخت یک جایگاه درست و اصولی برای هر سه باغ وحشی است که شامپانزه نگهداری می‌کنند و البته جلوگیری از تولیدمثل این شامپانزه‌ها آن‌ هم با روش‌های اصولی مانند کار گذاشتن ایمپلنت ضدبارداری که خودش یک ضرورت است. شرایط باغ‌ وحش‌داری در ایران اصلا خوب نیست، بله من زمانی سعی کردم که باغ وحش ارم به استاندارد‌ها نزدیک شود اما مسئولان باغ وحش هیچ‌گاه زیر بار هزینه تغییر جایگاه شامپانزه‌ها نرفتند. در حال حاضر هم امکان زندگی باران در یک مرکز تخصصی در خارج از کشور مهیاست. مراکز خاص و تخصصی در اروپا، تحت نظر «اتحادیه باغ وحش های اروپا» هستند که به صورت تخصصی، گروه‌های کوچک همسن ایجاد می‌کنند و بعد از چندین سال این شامپانزه‌ها می‌توانند زندگی گروهی و سالمی در کنار هم نوعان خود داشته باشند. شامپانزه‌ها حیواناتی به شدت اجتماعی هستند و در صورتی که به اشتباه، جدا از گروه و به صورت تکی یا همراه با انسان‌ها بزرگ شوند، دچار مشکلات روحی و رفتاری بسیار شدیدی خواهند شد که بسیاری از آنها درمان‌ناپذیر است. بر این اساس لازم است برای تضمین آینده بهتر باران و همچنین در راستای همکاری‌های بیشتر باغ وحش ارم با اروپا و اتحادیه باغ وحش های اروپا، این بچه به یکی از این مراکز تخصصی نجات چنین شامپانزه‌هایی سپرده شود.