ساختمان تاریخی گمرک را بزک کردند

ساختمان تاریخی گمرک چابهار تا قبل از اینکه به یک گروه فیلم‌سازی اجاره داده شود، قرمز نبود. یک بنای آجری دو طبقه بود کنار دریا، با سقف چوبی و دیوارهایی از سنگ کپراک و مربوط به اواخر قاجار که سال 83 در فهرست آثار ملی شماره ثبت هم گرفته بود:  11478. اما این شماره هم نجاتش نداد. منطقه آزاد چابهار این اثر ملی را به گروه فیلمسازی که از تهران آمده بودند سپرد و آنها از سه‌هفته پیش کار اندود و اضافه‌کردن الحاقات را آغاز کردند و ساختمان تاریخی گمرک تبدیل شد به یک ساختمان دیگر، بی‌هیچ شباهتی به گذشته‌اش و بدون اینکه مسئولان وزارت میراث فرهنگی از این تجاوز و آسیب گلایه کنند.

مدیرکل پیشین میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با «پیام ما»: ساختمان گمرک دیگر اصالت ندارد و در صورت برداشت الحاقات آسیب خواهد دید.

اعتراض به این مرمت عجیب در فضای مجازی اوج گرفته و چندی پیش یک پاسخ رسمی به اعتراضات داده شده است. مدیر گردشگری منطقه آزاد چابهار گفته است که «این بنا پس از اتمام فیلمبرداری به حالت اولیه برمی‌گردد و الحاقات آن حذف خواهد شد»؛ هرچند بعید به نظر می‌رسد که آجرهای سنگین و اندودها به راحتی از در ودیوار بنای تاریخی جدا شوند.

تصاویر نمای جدید ساختمان گمرک میان دوست‌داران میراث فرهنگی دست به دست می‌شود. مجید علی اسلام، طراح صحنه فیلم سینمایی «خورشید آن ماه» به کارگردانی ستاره اسکندری که فیلم‌هایی از چهره جدید ساختمان گمرک در فضای مجازی منتشر کرده به اعتراض دوست‌داران میراث فرهنگی اینطور جواب داده است: «حتما تحقیقات مطالعات و هدف‌گذاری‌هایی انجام شده و بخش‌هایی به صورت دکور موقت بر روی بنا نصب شده که بعد از اتمام کار جدا می‌شود و هیچ آسیبی به بنای اصلی نخورده و بناهای جدیدی که گمرک با متریال جدید به بنا اضافه کرده بود، همسان‌سازی شده و بنا از دست معتادان گرفته شده و به مکانی قابل بهره‌برداری برای چابهار بدل شده است.» معترضان اما می‌گویند این حرف‌ها بهانه است. آنها معتقدند رنگ و تزئینات اضافه‌شده با معماری منطقه هم سنخیتی ندارد و مداخلات غیرکارشناسی و تخریب‌کننده اصالت و هویت بنا را هدف گرفته است. با این همه دست‌اندرکاران این تغییرات را کمک به حفظ اثر و منطقه چابهار قلمداد کرده‌اند. مثل عدنان حسینی، مدیر گردشگری منطقه آزاد چابهار که به خبرگزاری مهر چنین توضیحی داده است: «مداخله در الحاقات موقت دکوراسیون و تزئینات در اثر با الهام از معماری سنتی بلوچستان برای بالا بردن سطح کیفیت تصویربرداری انجام شده که بعد از اتمام این مرحله با توجه به اصالت و احترام به بنا الحاقات موقت و ناهمگن اصلاح و به حالت اولیه برمی‌گردد. ما اعتقاد داریم یکی از راه‌های حفاظت از این بناها تغییر کاربری و احیای آن به فضاهای گردشگری و درآمدزاست. عوامل فیلم متعهد به برگشت بنا به حالت اولیه و اصلاح الحاقات مربوط به آن هستند. سازمان نیز نظارت کامل بر اجرای این تعهد دارد. با این وجود اگر اساتید، متخصصان و دلسوزان نسبت به مرمت این بنا نقد دارند قبل از هر گونه اظهار نظر در فضای مجازی راهکارهای پیشنهادی خود را مطرح کنند تا با بهره گیری از خرد جمعی گام مؤثری در احیای مواریث فرهنگی برداشته شود.» 

 از تخریب اثر ملی نمی‌گذریم

در سکوت مسئولان وزارت میراث فرهنگی، نزدیک به دو هفته پیش کامبیز مشتاق گوهری، مدیرکل پیشین میراث فرهنگی استان سیستان‌وبلوچستان به تجاوز به اثر ملی معترض شد و از مسئولان توضیح خواست. او حالا به «پیام ما» می‌گوید می‌خواهد از کسانی که در آسیب به ساختمان گمرک نقش داشته‌اند، شکایت کند: «اینها نه مداخلات غیرمخرب و موقتی است و نه تا امروز تلاشی برای جمع‌آوری این عناصر نامتجانس صورت گرفته است. گروه فیلم‌برداری همچنان به حضور خود در این بنا ادامه می‌دهد و ظاهرا از این بنا همچون هتل نیز استفاده می‌کنند. ما این موضوع را تا انتها پیگیری تا نشان دهیم که افکار عمومی و قانون از تخریب و تغییر یک اثر ثبت شده در فهرست میراث کشور نمی‌گذرد.»

او ادامه می‌دهد: «ساختمان از اصالت تاریخی اش خارج شده و این مداخلات شکلی از تزیین به شیوه بناهای سنتی روستایی است اما اصل بنا یک ساختمان ساده رضاشاهی است که از بناهای اداری آن دوره بوده و حالا به این شکل بزک شده است. جزئیات اجرایی با هویت بنا و منطقه همخوانی ندارد و اندود و رنگ اخرا، بر اساس الگوی معماری بلوچستان است و همه این الحاقات به راحتی از بنا جدا نمی‌شود. اداره میراث فرهنگی استان و سازمان منطقه آزاد و سازندگان باید توضیح دهند که چگونه می‌خواهند این مداخلات را بردارد؛ چرا که به طور قطع جدا کردن آنها بدون آسیب به بنا ممکن نیست.»

مشتاق گوهری معتقد است مشکل اصلی تفویض اختیار به مدیر منطقه آزاد است: «اداره میراث فرهنگی هیچ اختیار قانونی در حوزه جغرافیایی منطقه آزاد ندارد و منطقه آزاد چابهار مسئولیت اصلی تخریب ساختمان گمرک را بر عهده دارد.» او خبر می‌دهد که به جز ساختمان گمرک، ساختمان پست و قلعه پرتقالی‌ها هم به میراث فرهنگی سپرده شده و قلعه پرتقالی‌ها در حال واگذاری به بخش خصوصی است و دوباره از اوضاع بنای گمرک گلایه می‌کند: «شرم‌آور است. ستاره اسکندری خود از خانواده‌ای فرهنگی است. و خانه خودشان را به موزه خیمه‌شب‌بازی تبدیل و با دقت بسیار مرمت کرده‌اند. اما چطور راضی شده‌اند که این بنا را در دیاری دیگر شبیه یک بنای آفریقایی بزک کنند؟ این جعل است. وزارت میراث فرهنگی که به تغییر کوچکترین بناهای با مالکیت خصوصی واکنش نشان می‌دهد، چطور به این تغییر عجیب راضی شده است؟ به نظر می‌رسد که منطقه آزاد اسپانسر فیلم بوده و به این کار تن داده و تمام هزینه دکوراسیون را پرداخت کرده است.» او در بخش دیگری از گلایه‌هایش درباره فیلم‌نامه این فیلم می‌گوید که با انفجار در سیستان‌وبلوچستان آغاز می‌شود: «سینماگران ورشکسته این استان را رها نمی‌کنند. من بنا دارم که از وزیر میراث فرهنگی، معاون او و خود فیلمساز به دلیل فاجعه‌ای که رقم زده‌اند شکایت کنم.»

تلاش «پیام ما» برای پرسش از مدیر کل میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان و معاون میراث فرهنگی کشور به نتیجه نمی‌رسد، چون روز گذشته خبر رسید که «محمدرضا سندگل»، مدیر روابط عمومی سیستان و بلوچستان به همراه «محسن شیخ‌الاسلامی»، «ابوالفضل عبیدی» کارشناسان دفتر محوطه‌ها و بناهای تاریخی وزارتخانه میراث فرهنگی در یک تصادف جان خود را از دست داده‌اند. آنها برای بازدید از مرمت عمارت پستخانه چابهار (که مرمت آن از سال گذشته مورد انتقاد قرار گرفته بود)، از نیک‌شهر به سمت چابهار در حرکت بودند که با وقوع این حادثه ماموریتشان نیمه‌تمام ماند.