بی‌سرانجامی قوانین پیشنهادی سیاسی در مجلس

در 9 دوره مجلس کمتر از نصف طرح‌ها و لوایح مطرح شده به ایستگاه ابلاغ رسیدند که اصلی‌ترین علت، بررسی نشدن آن‌ها در کمیسیون‌ها است

بیش از نصف لوایح و یا طرح‌های سیاسی که در مجلس کلید خورده‌اند، به نتیجه نرسیده‌اند.

مرکز پژوهش‌های مجلس اخیرا گزارشی از وضعیت طرح‌ها و لوایح سیاسی مجلس در 9 دوره پیشین منتشر کرده که نشان می‌دهد از مجموع 538 قانون پیشنهادی سیاسی تنها 46 درصد آن‌ها (249 مورد) به ایستگاه ابلاغ رسیده‌اند. در این گزارش به قوانین پیشنهادی‌ای سیاسی گفته می‌شود که به امور مربوط به قدرت و حاکمیت سیاسی و شیوه‌ها و فرآیندهای توزیع و اعمال آن هم به لحاظ داخلی و هم خارجی می‌پردازد. از جمله طرح‌های مربوط به انتخابات، شوراها، روابط بین‌الملل، امور امنیتی، تقسیمات کشوری، احزاب، سازمان‌های مردم‌نهاد و حقوق شهروندی.

روند تصویب قانون

برای پاسخ به این سوال که چرا و چگونه حدود 54 درصد طرح‌ها و لوایح سیاسی به قانون اجرایی تبدیل نشدند، می‌توان ابتدا روند تصویب قوانین در مجلس را مرور کرد. پیشنهاد قوانین از سوی دولت و یا قوه‌قضاییه «لایحه» و از سوی دست‌کم 15 نماینده مجلس «طرح» نام دارد. روند تصویب قانون هم به این شرح است: اعلام وصول در صحن، ارسال به کمیسیون فرعی و اصلی، قرائت گزارش کمیسیون در صحن 30 روز پس از ارسال به کمیسیون، رای‌گیری در صحن در دو مرحله درباره کلیات و جزییات، تصویب در مجلس و ارسال به شورای نگهبان. در صورت موافقت شورا، قانون ابلاغ می‌شود و در غیراین‌صورت به مجلس بازمی‌گردد. اگر مجلس بر نظر خود اصرار داشته باشد، مجمع تشخیص به بررسی موارد اختلافی بین مجلس و شورای نگهبان می‌پردازد. 

پیچ‌ سخت کمیسیون‌ها

روند تصویب قانون تنها دو گزینه پیشروی قوانین پیشنهادی می‌گذارد، تصویب و رد. اما اگر فکر می‌کنید همه 289 قانون بی‌سرانجام در پیچ شورای نگهبان گیر کرده‌اند، سخت در اشتباهید. براساس گزارش مرکز پژوهش‌ها، در 9 دوره پیشین مجلس تنها یک قانون تصویب شده در مجلس در شورای نگهبان معطل بررسی مانده. 13 مورد هم از سوی این شورا رد شده‌اند که هفت مورد آن‌ها برای بررسی بیشتر به مجمع تشخیص فرستاده شدند. مجموع این موارد 2.1 درصد از کل قوانین پیشنهادی بی‌سرانجام را شامل می‌شود.

بیشترین علت به سرانجام نرسیدن طرح‌ها و لایحه‌ها، معوق ماندن در کمیسیون‌های مجلس است. 142 طرح یا لایحه معادل 26 درصد در کمیسیون‌ها به حال خود رها شدند. مرکز پژوهش‌ها نوشته که «درصد بالای طرح‌ها و لوایحی که در کمیسیون‌ها معوق مانده‌اند می‌تواند نشان از عملکرد غیربهینه کمیسیون در پیگیری طرح‌ها و لوایح سیاسی باشد. این امر موجب می‌شود تا انرژی و زمان صرف شده برای طرح یا لایحه هدر رود.»

 55  قانون پیشنهادی معادل 10 درصد هم اگرچه گزارش کمیسیون را داشتند، اما در صحن معوق ماندند. در همین حال 43 قانون  یا هشت درصد  هم از سوی نمایندگان در صحن علنی رد شدند. 15 مورد هم به درخواست نمایندگان مسکوت ماندند و 15 مورد هم (مجموعا شش درصد) به درخواست دولت یا قوه‌قضاییه  استرداد شدند. هفت قانون پیشنهادی هم در گزارش  بازوی پژوهشی مجلس بلاتکلیف ماندند و از سرنوشتشان خبری نیست.

کم‌توجهی به احزاب

تحلیل موضوعی طرح‌ها و لوایح سیاسی نشان می‌دهد سهم احزاب و سازمان‌های مردم‌نهاد از قوانین پیشنهادی که در مجلس کلید خوردند و یا به صورت لایحه ارائه شدند، از دیگر مسائل کمتر است.  تنها دو درصد قوانین پیشنهادی به احزاب اختصاص داشته و سهم سازمان‌های مردم نهاد حدود یک درصد بوده. نکته جالب توجه آن‌جاست که همان حجم اندک طرح‌ها و لوایح مربوط به این دو موضوع هم به ابلاغ نرسیدند. تنها یک درصد قوانین پیشنهادی مربوط به احزاب در 36 سال فعالیت مجلس شورای اسلامی تا پایان سال 94، به مرحله ابلاغ رسیدند. سهم سازمان‌های مردم‌نهاد از ابلاغ اما صفر بوده است. در این بی‌توجهی البته نقش دولت‌ها پررنگ‌تر از مجلس است. از 12 قانون پیشنهادی در حوزه احزاب، 11 مورد طرح نمایندگان بوده که چهار درصد کل طرح‌ها را شامل می‌شود. یک مورد هم لایحه دولت بوده که 0.4 درصد لوایح ارائه شده از سوی دولت را دربرمی‌گیرد. در مجلس‌های اول تا نهم هم تنها چهار طرح مربوط به سازمان‌های مردم‌نهاد بوده که هیچکدام به سرانجام نرسیدند. این چهار طرح هم در مجلس ششم کلید خوردند.

اولویت دولت و مجلس

مرور طرح‌های سیاسی مجلس نشان می‌دهد نمایندگان به تصویب قوانین پیرامون انتخابات، شوراها و روابط خارجی توجه بیشتری نشان دادند. به طوری که سهم این سه دسته از مجموع 306 طرح نمایندگان ادوار یکم تا نهم مجلس، به ترتیب 35، 17 و 13 درصد بوده است. در طرف مقابل دولت به روابط بین‌المللی توجه بیشتری نشان داده و 47 درصد لوایح ارائه شده به مجلس از میان 232 لایحه، مربوط به این حوزه بوده است. امور امنیتی دومین حوزه مورد توجه دولت‌ها در 9 دوره مجلس بوده است.