محله‌های جدید هویت ندارند

هنوز هم ماهی های قرمز در حوض هشتی میانه خانه های تاریخی شهر کرمان بالا و پایین می روند و باد در بادگیرهای این شهر زمزمه زندگی سر می دهد، کودکان در حیاط بزرگ این خانه ها در پی هم می دوند و پشت ستون ها و هشت دری ها با گچ بری ها و کاشی های فیروزه ای پنهان می شوند.
ظهر که از راه می رسد نور پنجره های رنگی اتاق های نشیمن تا میان خانه پهن می شود. روزهای پایانی پاییز است. سرداب ها میزبان هندوانه و انار شب یلدا شده اند. شب یلدا که بیاید اهالی کرمان بزرگترین دورهمی خانوادگی شان را جشن می گیرند.
قالیچه های کرمانی دست باف یکی یکی پهن می شوند و پشتی های پته بر دیوارها تکیه می دهند، روبرو ایوان خانه حیاط و باغچه با برگهای چنار کهنسال فرش شده است و صدای گنجشک ها در گرمای آفتاب پاییزی فضای خانه را پر کرده است.
میانه حیات یک حوض هشتی قرار دارد و گلدان ها اطراف حوض چیده شده اند. اینجا کرمان است. هنوز حال مردمش به لطف کویر خوب است. اتاق های خانه دور تا دور حیاط پراکنده هستند در هر اتاق یکی از اعضای خانواده اصلی به همراه همسر و فرزندانشان زندگی می کنند و پدر و مادر در اتاق هایی با پنجره های مشبک مشرف برحیاط خانه ساکن شده اند
خانه های قدیمی کرمان چینشی متفاوت دارد. اتاق های خانه دور تا دور حیاط معماری شده اند در هر اتاق یکی از اعضای اصلی خانواده به همراه همسر و فرزندانشان زندگی می کنند و پدر و مادر در اتاق هایی با پنجره های مشبک مشرف برحیاط خانه ساکن شده اند و زندگی در این خانواده در کنار پدر بزرگ و مادر بزرگ پدر و مادر و نوه ها شکلی سنتی به خود گرفته است. اینها روایتی از یک مجموعه تلویزیونی تاریخی و یا خواب و خیال نیست اگر سری به محله های قدیمی شهر کرمان بزنید هنوز هم هستند محله هایی که مردمانش در چنین خانه هایی زندگی می کنند. در شهر کرمان محله ها برمبنای اعتقادات، باورها و دین مردم بنا شده اند که می توان به محله بالاسری، پایین سری، یهودی و زرتشتی اشاره کرد و گاه بناها به اقتضای حرفه ها شکل گرفته اند مانند محله ها قالیبافان، خشت مال ها، چوپان محله، کشتکاران و زرگران. از محله های قدیم کرمان که هنوز پا برجا هستند و خانه های قدیمی در آن ها وجود دارند می توان به محله های خواجه خضر، محله بازار شاه، بازار عزیز، باغ نشاط، پامنار، توکل‌آباد، جانی‌آباد، دولت‌خانه، دوازده‌امام، زرتشتیان، سلسبیل، شاه‌عادل، فیروز آباد، بادیزی ها و … اشاره کرد برخی از این محله ها از مهاجران یک روستا که سال ها قبل به شهر مهاجرت کرده اند تشکیل شده است، مثلا در محله فیروز آباد محله ای کوچک وجود دارد به نام چترودی ها که همگی ساکنانش، نیاکانشان اهالی روستای چترود در نزدیکی شهر کرمان هستند.
محله هایی که نقش
خاطره می زنند
محله های کرمان از ارکان مختلفی تشکیل می شدند که شامل کوچه ها، بازارچه ها و میدان اصلی بوده است و گرداگرد این محله ها مسجد، تکیه، حمام، زورخانه، آب‌انبار، بازارچه و… وجود داشته است که هنوز هم پا برجا هستند که از جمله این محله ها می توان به محله ته باغ له له و یا خواجه خضر اشاره کرد، اما اکثرا به دلیل رواج احداث ساختمان های مدرن شکل این محله ها تغییر یافته و هر کدام از اجزا محله های قدیمی در بخشی از محله های کنونی قرار گرفته است.
قدمت برخی از این محله ها آنقدر زیاد است که چندین نسل در آن ها زندگی کرده اند مثلا قدمت مسجد محله خواجه خضر که به قرن ها قبل باز می گردد.
این مسجد پس از گذشت قرن ها همچنان در کناره میدانی در مرکز همین محله وجود دارد و بسیاری از مراسم مردم کرمان در این مسجد برگزار می شود. در محله پا منار همچنان مردم داستان های حمله آقا محمدخان قاجار را برای هم تعریف می کنند و نام این محله به این دلیل پا منار گذاشته شده است که آقا محمد خان در همین محله از سر مردم کرمان مناره درست کرد.
برخی از محله های کرمان نیز بنا به وقایع تاریخی شکل گرفته اند. مثلا در محله پا منار همچنان مردم داستان های حمله آقا محمدخان قاجار را برای هم تعریف می کنند و نام این محله به این دلیل پامنار گذاشته شده است که آقا محمد خان در همین محله از سر مردم کرمان مناره درست کرد.
هم اکنون پس از سال ها از ۳۲ محله کهن کرمان برخی از محله ها همچنان پا برجا هستند، ساختار این محله ها کاملاً منطبق برنیازهای اجتماعی مردم است؛ مثلاً کوچه هایی در این محله ها وجود دارد به نام آشتی کنان؛ مردم در گذشته دو نفر را که با هم قهر بوده اند از دو سوی کوچه گذر می دادند و وقتی این دو به هم می رسیدند به دلیل عرض بسیار کم کوچه ها مجبور بودند از کنار هم بگذرند و به هم سلام کنند.
اما بدون شک هسته مرکزی شهر کرمان بازار کهن این شهر است، سراها، سراچه ها و راسته بازارهای متعددی که روزگاری کانون اجتماعی اصلی شهر کرمان بوده و ساختار اجتماعی زندگی مردم شهر در این بازار هنوز هم مطابق قدیم حفظ شده است، مردم با لهجه غلیظ کرمانی با هم سخن می گویند و بنا به طبع کرمانی هنوز هم در سخن هایشان شوخ طبعی جزیی جدا نشدنی است. در برخی از خیابان های شهر خانه های قدیمی وجود دارد که هر یک می تواند بخشی از یک محله باشند که بیشتر شامل خانه باغ های زرتشتیان کرمان است. «آلاشت» یکی از این خیابان هاست این عمارت ها شامل ساختمان های مرکزی هستند که بر فراز آنها بادگیرهای بزرگ نصب شده است، وجود باغ های بزرگی که درختان کهن چنار درون آن ها خودنمایی می کند هنوز هم چشم نواز است و ده ها تلمبه بادی که با ورزش باد پره هایشان به گردش در می آید و مردم کرمان با صدای چرخش پره هایشان خاطره بازی می کنند.
اینجا کرمان است شهری که قدمت قدیمی ترین آثار به جای مانده در آن مشخص نشده است اما مردمانش هنوز هم در کوچه پس کوچه های این شهر به معنای واقعی زندگی می کنند.
حفظ ساختار سنتی خانواده مهمترین اصل کرمانی ها
«ماشاالله ایرانمنش» پیرمردی ۹۰ ساله است با لهجه کرمانی و قدی خمیده اما همچنان در کنار همسر ۸۰ ساله اش حاجه خانم مومنی در یکی از همین خانه های تاریخی زندگی می کند.
ایرانمنش که سابقا معلم بوده از خاطراتش و زندگی سنتی مردم در گذشته سخن می گوید و یاد قدیم ها را زنده می کند.
اینکه روزگاری که برق، گاز و آب لوله کشی نبوده چگونه خانه ها به گونه ای بنا می شدند که نیازهای مردم را برآورده می کردند از زمستان نشین و تابستان نشین تا اتاق بهاره و مطبخ هایی که جز زنان خانه کسی حق ورود به آن ها را نداشته است.
اتاق های اندرونی که کاملاً از بخش مهمانخانه جدا بوده اند و البته مهمانخانه ها بنا به خصلت مهمان نوازی مردم کرمان در بهترین جای خانه قرار می گرفته اند.
پیر مرد کرمانی می گوید: در محله ما بسیاری از جوانان به سمت تجدد گرایی سوق پیدا کرده اند در صورتیکه این همه طلاق و جدایی که در شهر وجود دارد به دلیل نبود سایه پدر و مادر بالای سر زوج های جوان است، تعجب می کنم وقتی به خانه های کنونی وارد می شوم آشپزخانه ها دیوار ندارند در صورتیکه اگر به مطبخ خانه ما سر بزنید کاملا از بخش داخلی خانه جداست و ما حتی تنور و اجاق خانه را دست نزده ایم.
چهار نفر از فرزندانم با خانواده هایشان هنوز در خانه ما زندگی می کنند و اتاق ها را بین همدیگر تقسیم کرده ایم و از مطبخ به صورت مشترک استفاده می کنیم، بچه ها هم با یکدیگر و زیر نظر پدر مادر و عمه و عمو بزرگ می شوند و درس زندگی می آموزند
وی می افزاید: چهار نفر از فرزندانم با خانواده هایشان هنوز در خانه ما زندگی می کنند و اتاق ها را بین همدیگر تقسیم کرده ایم و از مطبخ به صورت مشترک استفاده می کنیم، بچه ها هم با یکدیگر و زیر نظر پدر مادر و عمه و عمو بزرگ می شوند و درس زندگی می آموزند.
پیرمرد یادی از گذشته ها می کند و آهی می کشد و می گوید: بسیاری از مردم از این محله ها رفته اند اما اینجا هنوز به برکت وجود خانه «سید خوش رو» بافت سنتی خود را دارد.
وی با افتخار می گوید:عزاداری عاشورایی مردم هنوز هم در خانه خوشرو با همان شکل و شمایل قدیمی اش برگزار می شود و مردم همین کوچه های مسقف را فرش و عزاداری می کنند، چون اینجا بوی زندگی می دهد.
هنوز هم برخی از خانواده های کرمانی در خانه های تاریخی زندگی می کنند، با این وجود بسیاری از مردم ترجیح می دهند در خانه هایی با معماری مدرن اوقات خود را سپری کنند و در محله های قدیمی که ساخت و ساز جدید در آن ها در حال انجام است مردم سعی می کنند خانه های خود را کنار هم بسازند و در واقع خانه های یک خانواده بزرگ در نزدیکی هم شکل گرفته اند./ مهر