زبان و گویش مردم استان کرمان

زهرا مرادی
زبان مردم استان کرمان فارسى با لهجه کرمانى است. این لهجه شباهت زیادى به لهجه شیرازى دارد.
علاوه بر زبان فارسى، اقلیتهاى مذهبى به زبانهاى خودشان تکلم مى‏نمایند. در بین عشایر زبانهاى ترکى و بلوچى نیز رایج است.
زبان کرمان از شاخه زبانهاى جنوبى ایران است. زبانهاى جنوبى با زبانهاى شمالى از حیث برخى آواها و دیگر مشخصه‏ ها تفاوتهاى زیادى با هم دارند.
البته باید توجه داشت که در اثر هجوم وسایل ارتباط جمعى، بسیارى از واژه‏ هاى محلى به فراموشى سپرده شده است و نسل جدید بیشتر با زبان رسمى گفتگو و صحبت مى‏نماید.
هر زبانی لهجه‌های مختلفی دارد و زبانها در نقاط جغرافیایی گوناگون توسط افراد طبقات مختلف اجتماعی، گروههای سنی مختلف و سوابق تحصیلاتی متفاوت تلفظ می‌شوند.
گروهی از مردم را که به زبان مشترک سخن می‌گویند و جملگی در یک یا چند منطقه جغرافیایی زندگی می‌کنند جامعه زبانی و زبانی را که در یک منطقه محدود جغرافیایی یک کشور رایج است گویش می‌نامند پس گویش را با زبان محلی می‌توان مترادف دانست.
فرق گویش با زبان این است که گویش از سخنگویان کمتری برخوردار است، در منطقه‌ای محدود بکار می‌رود و ممکن است صورت خطی و آثار مکتوب هم نداشته باشد.
معمولا به گونه‌های مختلف جغرافیایی یک زبان اعم از رسمی مثل فارسی یا انگلیسی یا زبان محلی مثل گیلکی، ترکی و لری لهجه می‌گویند.
یک مورخ و نویسنده معاصر کرمانی می‌گوید: کرمان لهجه خاص ندارد اما فارسی آن بسیار قدیمی است و همان است که در سیستان در آتشگاه کرکویه، سرود گرشاسب را بدان زبان می‌خواندند.
محمدابراهیم باستانی پاریزی در مقدمه کتاب “فرهنگ گویش” تالیف محمود صرافی نوشته است: زبانی که کرمانی‌ها از هزار سال پیش و بیش از آن صحبت می‌کردند باید همین زبان باشد زیرا لهجه دیگری در کرمان نمی‌شناسیم که ربطی به پهلوی عصر ساسانی و یا اشکانی داشته باشد یا مثل لهجه‌های خاص اطراف کاشان (ابیانه) یا لهجه سمنان یا گیلک و لهجه خاص کردی و حتی لهجه شیرازی و کازرونی برای عامه غیرمفهوم باشد.
او می‌نویسد: لهجه خاص مردم کرمان همان لهجه “محله شهری” است و البته بسیاری از کلمات قدیم و فصیح فارسی در مورد بسیاری از اشیاء وجود دارد که تنها در کرمان هنوز کاربرد دارد و در سایر شهرستانها معمول نیست ولی این کلمات هم صورت لهجه‌ای خاص ندارد بلکه جزء همان زبان فارسی کرمانی است که با تلفظ خاص محله شهری به کار برده می‌شود مثلا عبارت معروف کت حوض را بلچ! یعنی سوراخ حوض را با یک لته یا وسیله دیگری ببند و محکم کن.
باستانی پاریزی می‌نویسد: ضبط لهجه یعنی فرم ادای کلمات فارسی کرمان، نه تنها با اعراب معمولی ممکن نیست بلکه با الفبای فونتیک هم به زحمت می‌توان آن را تحریر کرد.